Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1964, Side 8
Lawrence Gulfon
Kjarnorkusprengjur
grafa nýjan skurð
P
m. anamaskurðurinn var eitt verk-
fræðiundur heims, þegar hann var opn-
aður fyrir fimmtíu árum, og hann er enn
undur — en dagar hans virðast nú brátt
vera taldir. Áhugi hefur verið á því að
grafa nýjan skurð, og ekki dregur fjand-
samleg andstaða gegn Bandaríkjunum í
aðliggjandi löndum úr þeim áhuga, og
nú hefur hann enn magnazt fyrir áætl-
anir um möguleika á að nota kjarnork-
una til að framkvæma verkið — sprengja
miklu betri skurð gegnum eiðið, og það
með furðulega litlum tilkostnaði. Sam-
kvæmt nýjum áætlunum ætti að vera
hægt að framkvæma verkið á tíu árum.
Frumvarp um leyfi til að rannsaka
möguleika á slíkri framkvæmd hefur
verið samþykkt í þinginu, og Johnson
forseti hefur beðið um 5 milljón dala
fjárveitingu til rannsóknanna, svo að
þær ættu að geta hafizt á staðnum á
næsta ári, í Mið-Ameríku, á þurrkatím-
anum. Meira að segja er þegar farið að
kortleggja einn hugsanlegan stað fyrir
skurðinn, í Kólumbíu. Það verk var haf-
ið í vor sem leið af sérfræðingum frá
Bandaríkjunum og Kólumbíu, og þegar
Johnson forseti tilkynnti það, sagði
hann: „Við vonum að geta gert tilsvar-
andi samkomulag við fleiri lönd“.
essi hugmynd um nýjan skurð er
engin ný bóla. Síðustu 20 árin hafa kom-
ið fram margar uppástungur um stærri
og betri skipaleið, með tilliti til þess, hve
ófullkominn gamli skurðurinn er. Þegar
Panamaskurðurinn tók til starfa fyrir 50
árum, fóru um hann 5 skip að meðaltali
á dag. En síðan hefur umferðin stöðugt
aukizt, og á síðustu tíu árum hefur hún
tvöfaldazt — úr 36 í 72 milljónir smá-
lesta á ári.
Enda þótt gamlir skurðir hafi oft verið
breikkaðir, þá er þarna um að ræða
þrjár lokur með mjög flóknum útbúnaði
til að lyfta skipum og lækka þau, sökum
hins mikla hæðarmunar hafanna, og þær
geta enn ekki tekið meira en 50 til 60
skip á dag; stundum verða skipin að
bíða 15 klukkustundir eða meira eftir að
geta komizt í gegn. Eins og er eiga
Bandaríkin 24 herskip og 50 kaupskip,
sem stærðarinnar vegna geta alls ekki
komizt gegnum skurðinn, og 556 í viðbót
geta það ekki nema létta á sér (sum
verða að losa sig við 30% af farminum,
til þess að kjölúrinn standi ekki í botn).
Nýi skurðurinn verður sprengdur
gegnum eiðið í sjávarmálshæð, og með-
mælendur þessa benda á marga kosti,
sem þessu eru samfara, auk sama sem
ótakmarkaðs rúmtaks. Þar sem þarna
þarf engar lokur, verður ferðatíminn,
sem nú er að meðaltali 8 klst., helmingi
styttri. Svona skurður verður líka ódýr-
ari í rekstri, honum mundi nægja innan
við 1000 manna starfslið í staðinn fyrir
næstum 15.000 eins og nú er, og trúlega
væri hægt að lækka ferðatollinn, sem nú
er að meðaltali 5000 dalir á skip.
A uk þess yrði þessi skurður örugg-
ari fyrir skemmdarstarfsemi á ófriðar-
tímum. Ef til styrjaldar kæmi, gætu
skemmdir á núverandi skurði, af völd-
um kjarnorku-eldflauga, gert hann ó-
færan í 4-7 ár, en markskot á sjávar-
hæðar-skurð mundi ekki gera hann ó-
færan í meira en eina eða tvær vikur.
Hingað til hafa tiliögur um nýjan
skurð ekki komizt lengra en á pappírinn,
sökum kostnaðarins. Gamli skurðurinn
kostaði 380.000.000 dali, en lágmarks-
áætlun fyrir hinn nýja — væru eldri
graftaraðferðir notaðar — mundi verða
2.286.000.000 dalir. En með kjarnorku-
sprengingum hefur verið áætlað, að
sjávarhæðarskurður þyrfti ekki að kosta
meira en 770 milljónir dala. Sú tala var
reiknuð út fyrir fjórum árum, út frá þá-
verandi kjarnorkutækni, en nýrri út-
reikningar meta kostnaðinn innan við
600 milljónir.
Grundvallarhugmyndir að uppgrefti
með kjarnorkusprengingum er mjög svo
einföld. Með gamla laginu við gröft
gegnum fast berg, er jörðin fyrst sprengd
upp með sprengiefnum, ruðningurinn
Erfiða aðferðin. Panamaskurðurinn kostaði 380 milljón dali fyrir hálfri öld og
það mundi kosta að minnsta kosti 2.286.900.000 í dag að grafa annan eins í dag
með venjulegum aðferðum. Til sainan burðar má nefna, að kjarnorkusprengj-
Til þess að grafa sjávarhæðarskurð gegn um Mið-Ameríku, leggur ameríska
kjarnorkunefndin til að leggja kjarnorkusprengjum, mismunandi sterkum í röð
frá Atlantshiafi til Kyrraliafs, og nota til þeas venjulega olíuturna, eins og
hér eru sýndir. Holur fyrir sprengjurnar yrðu boraðar með 800 feta mitfibili,
frá 650 feta dýpt í sjávarhæð, niður í 26 00 feba eða meira í fjalllendi. Farið væri
þvínæst færður burt, hver rúmmeterinn
eftir annan, með vélknúnum tækjum. En
með kjarnorkusprengingum er öllu verk-
inu lokið, í einum hvelli, bókstaflega
talað.
Þegar kjarnorkuútbúnaður er sprengd-
ur neðanjarðar, springur ekki einungis
mold og grjót, heldur er því þeytt burt
uga leið. Geysimikill gígur myndast. Of-
urlítið af ruðningnum dettur niður í hol-
una aftur, en mest af hbnuim kastast upp
á barminn á gignum. Þá má rétta —
nothæfa stærð á gígnum með því að
nota hæfilega stóra sprengju, í hæfilegri
dýpt.
Þetta hefur verið sýnt fram á með
endurteknum tilraunum. Árið 1951, þeg-
ar frumstæð kjarnorkusprengja með 1.2
kílótonna (sama sem 1000 tonn af TNT)
krafti, var sprengd neðanjarðar gerði
hún kringlóttan gíg, 53 fet á dýpt og 258
fet í þvermál. Síðan var önnur spr^ngd
með sama krafti, en dýpra sett, og hún
gerði viðari og dýpri gíg. Eftir því, sem
upplýsingar hafa fengizt við frekari til-
raunir — einkum þó síðan 1957, þegar
Flowshare-áætlun kjarnorkunefndarinn-
ar komst í gang — hafa vísindamenn
getað sagt fyrir með talsverðri ná-
kvæmni og vaxandi, stærð gigs eftir til-
tekna stærð sprengju, sem komið er fyrir
á tilteknu dýpi, í tilteknum jarðveg'i.
“ ið hina miklu sprengingu, Sedan,
í Nevada 1962, var notuð 100 kílótonna
sprengja, sem sprengd var á 635 feta
aýpi. Spáð var, að gígurinn yrði 1200
fet að þvermáli og 170 á dýpt. Raunveru-
legi gígurinn varð dýpstur 320 fet og
meðalþvermál 1200 fet og sprengingin
ruddi burt um 7.5 milljón rúmmetrum af
mold og grjóti.
Og tilraunir hafa leitt í ljós annað
fyrirbæri: Ef kjarnorkusprengjur eru
settar í „keðju“, þ.e. í röð með vissu
millibili, og allar sprengjurnar á tiltekn-
um kafla eru sprengdar samtímis, þá
lendir sama sem ekkert af ruðningnum
við enda holunnar, heldur lendir hanu
allur út til hliðanna, og úr þessu verður
sléttur, áframhaldandi skurður, fremuc
en röð af aðskildum gígum. Þannig eir
nauðsynlegt, ef sprengja skal skipaskurð
í sjávarhæð, að sprengja samanhangandi
kafla í einu, hvern á fætur. öðrum, og
þeyta burt nægilega miklu af ruðningn-
um til þess að skurðurinn verði skip-
gengur, án frekari uppgraftar.
Verkfræðingar hafa reiknað út í smá-
atriðum þannig lagaðan kjarnorku-
sprengdan skipaskurð, 1000 feta breiðan
og 250 feta djúpan. Slíkt mannvirki,
hvar sem það yrði gert á eiðinu, yrði
slærsta verkfræðiafrek, ( sem nokkurn-
tíma hefur verið framið.
Einn staður fyrir væntanlegan skurð
er Sasardi-Morti-leiðin í Panama, um
tíu mílum austar en núverandi skurður,
Þessi fyrirhugaða leið, um 60 mílna
lóng, myndi liggja yfir Darien-eiðið,
milli Caledonian Bay Atlantshafsmegin
og San Miguel Bay Kyrrahafsmegin.
Áætlunin um þennan skurð var gerð áð-
ur en kom til núverandi misklíðar
Bandaríkjamanna og Panamabúa, en
hana mætti nota, að breyttu, annarsstað-
ar, ef pólitískar ástæður gerðu það nauð-
synlegt að finna leið utan Panama.
ur gætu framkvæmt verkið fyrir 600 mi’ljónir. Myndirnar sýna mennina. og
vélarnar brjótast gegn um Calebra árið 1913.
R LESBOK MORGUNBLAÐSIJNS
34. tbl. 1964