Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.1964, Síða 14

Kjarnorkusprengjan
Framhald af bls. 9.
tækniframfarir, sem lofa stórum minnk-
andi geislavirknihættu frá neðanjarðar-
sprengingum. Upphaflega áætlunin
gerði ráð fyrir 325 sprengjum með 300
megatonna sprengikrafti (300 milljónir
tonna af TNT). Áætlað úrfall af þessum
sprengjum var talið hættulaust — það
var átælað aðeins hérumbil tvöfalt það
sem fallið hafði út af öllum sprehging-
unum í Nevada, upp til þess tíma. En
r.ú er talið, að verkið megi framkvæma
með 310 sprengjum, samtals um 170
megato. afli, og samkvæmt áliti dr. Ger
ald Johnson, aðstoðarforstjóra hjá Plow-
share, er talið, að geislavirknin verði 100
sinnum minni en orðið hefði með aðferð-
ir.ni frá 1960.
Það er ekki einasta, að nú er hægt að
vinna verkið með smærri sprengjum,
heldur og hitt, að þær eru orðnar
,.hreinni“, þ.e. valda miklu minni geisla-
virkni, hvert kílótonn eða megatonn.
Þess er vænzt, að þessi þróun — og
meiri væntanleg — muni minnka svæðið
sem eftirlit þyrfti að hafa með, meðan á
verkinu stendur og eins tímann, sem
banna þyrfti aðgang að svæðinu eftir
sprengingu.
í síðustu ársskýrslu sinni til þingsins,
segir kjarnorkunefndin (A.E.C.): „Nú
orðið virðist vera hægt að minnka geisla
virknina, sem losnar úr sprengugíg nægi
lega til þess, að svæðið, sem eftirlit
þyrfti að hafa með hennar vegna, þyrfti
ekki að vera stærra en hitt, sem loka
þyrfti af öryggisástæðum vegna sjálfrar
sprengingarinnar".
Samt er enn þörf á frekari rannsókn-
um. „Bjartsýnir spádómar um framtíð-
ina fyrir kjarnorkugrefti hafa gengið
miklu lenigra en treynslan réttlætir",
segir Science, ameríska vísindatíma-
ritið, í aðvörunartón. Til þessa dags hef-
ur reynslan af graftarsprengingum,
eins sterkum og þyrfti við skurðgröft-
inn, verið mjög takmörkuð. „Miklu
fleiri sprenginga er þörf“, segir Science,
„áður en fengin er þekking og ná-
kvæmni, sem nauðsynleg er fyrir sjálft
skurðgraftarverkið.
Rdðamenn A.E.C. gera sér líka
þessa nauðsyn ljósa. Þeir telja, að ef
leyft verði að taka til við verkið, þá
muni það taka að minnsta kosti fjögur
ár að koma upp sprengiefnum þeim sem
við eiga — af þeim eru engar birgðir til
enn. Og á þeim tíma yrði nauðsynlegt
að framkvæma margar tilraunir, þar á
meðal fullgildar tilraunir til að betrum-
bæta neðanjarðarsprengitækni.
Annað vandamál er það, í sambandi
við áætlunina um skurðinn, hvort not-
kun kjarnorku til sprenginga mundi
verða brot á banninu gegn neðanjarðar-
sprengingum, ef eitthvað af geislavirku
efni bærist yfir landamærin til annars
þjóðlands. Þetta væri ekkert vandamál
ef skurðurinn væri grafinn, segjum í
Missouri, en svona skurður milli heims-
hafa yrði að fara gegn um mjótt eiði
og milli mjórra innhafa, oig meðan á
verkinu stæði gæti lítið en þó finnan-
legt geislanlegt úrgangsefni borizt inn
yfir landamæri gistilandsins.
Því er trúað, að ef þörf gerðist á sam-
þykki allra samþykkenda samnings-
ins, að Sovétríkjunum meðtöldum. þá
mundi það fást. í umræðum í þinginu
um tilraunabanns-samninginn, gáfu
amerísku samningamennirnir það í
skyn, að það vandamál að fá samþykki
Rússa til slíkra nota kjarnorku, mundi
ekki verða neitt óyfirstíganlaga erfitt.
í marzmánuði, kom dr. Glenn Sea-
borg, forseti A.E.C., fram fyrir við-
skiptanefnd öldungadeildarinnar og lét
í ljós þá von, að önnur lönd, sem boðið
væri að horfa á tilraunir til útgraftar
með kjarnorku, mundu þannig „sjá með
eigin augum, að slikt væri framkvæm-
anlegt, æskilegt og öruggt, sem sé að
nota kjarnorkusprengiefni í friðsamlag-
um tilgangi eins og til stórfellds upp-
graftar ...... (og) gæti einniig full-
vissað þá um það, að skurðgröftur
með kjarnorku mundi ekki gefa neinar
hernaðarupplýsingar, sem ekki er þeigar
hægt að fá með neðanjarðartilraunum“.
E innig er eftir það vandamálið
að velja — og semja um — þann stað,
sem taka skal fyrir skurðinn. Að
minnsta kosti hafa komið fram tillögur
um 30 mismunandi leiðir, fyrr eða síð-
ar, en fimm þeirra þykja verkfræðing-
um oig visindamönnum aðgengilegastar.
Bú lengsta — gegnum Tethuantepec-
eiðið, sunnarlega í Mexíkó yrði 150 mílur,
mundi krefjast 875 kj arnorkusprengna
og kosta 2,3 milljarða dala. Önnur,
dálítið styttri (140 mílur) í Nicaraigua
— Costa Rica, mundi kosta 1,9 milljarða.
Sú þriðja, í NV-Kólumbíu, yrði 90 mílna
löng og mundi kosta 1,2 milljarð.
Tvær stytztu leiðirnar yrðu gegn um
Panama. Önnur frá San Blas-flóanum,
þar sem eiðið er ekki nema 40 mílur á
breidd, er sú langstytzta, en ligigur
of nærri borgasvæðum. Sasardi-Morti-
leiðin liggur geign um fenjaskóga og er
um 60 mílna löng. Kostnaðurinn við
hana er nú áætlaður 500-600 milljónir
dala. Að frásögn Stephen Ailes, her-
fulltrúa, þykja Sasardi-Morti og Kólum-
bíuleiðirnar vænleigastar.
En lokaákvörðun um það, hver leið-
in skuli valin þarf ekki að vera gerð
með tilliti til vegalengdar, kostnaðar og
verkfræðilegra atriða. Þarna koma
einnig til greina pólítísk atriði, og þau
geta meira að seigja orðið erfiðari en
sjálf framkvæmd verksins. Gera verður
samning við landið, sem skurðurinn
liggur gegn um. Það er ólíklegt, að
nokkurt rómanskt land mundi veita
Bandaríkjunum óskoruð yfirráð og lög-
söigu yfir landinu að skurðinum eins og
Panama gerði 1903, Eini möguleiki, sem
bent hefur v^rið á, er alþjóðlegt yfirráð,
undir stjórn SÞ eða sambands Ameríku-
ríkja, en Bandaríkin verði látin hafa
á hendi rekstur og viðhald, með sér-
stökum samningi.
En eins og sumir kunnáttumenn
benda á, er sú hugmynd að selja
alþjóðayfirráðum í hendur stjórnina á
nýjum skurði, sem yrði mikilvægur lið-
ur í hagkerfi síns lands oig öryggi
Bandaríkjanna — sú hugmynd gæti
mætt andstæðu, bæði í Mið-Ameríku og
heima fyrir í Bandaríkjunum.
Annar verulegur annmarki gæti orðið
hræðslan við geislavirkt úrfelli, jafnvel
þótt áreiðanlegar vísindaupplýsingar
hefðu sannað, að sá ótti væri ástæðu-
laus. Hann igæti valdið magnaðri mót-
spyrnu á staðnum, jafnvel þótt skurður-
inn væri grafinn um fjarlægt fenja-
skógasvæði.
En ef hægt væri að sigrast á öllum
þessum annmörkum og leiðin yrði opn-
uð til skurðgraftar með kjarnorku, yrði
vafalaust margt annað upp úr því að
hafa. Þær tækniframfarir, sem verkið
mundi af sér leiða, gæti orðið til þess,
að kjarnorkan yrði notuð við fjölmangt
fleira.
Athuganir námastjórnar Banda-
ríkjanna gefa til kynna, að kjarnorku-
sprengiefni gætu komið að miklu gagni
við námagröft, með því að sprengja
stóra gíiga, sem gætu gert mögulega
vinnslu opinna náma. Aðrar athuganir
benda á möguleika til að vinna olíu úr
hinu geysilega magni okkar af olíuskífu
og enn til að auka hagnýtingu igas-
svæða, ineð því að brjóta djúptliggjandi
jarðlög og auðvelda þannig hagnýtingu
gassihs.
Margir vísindamenn og verkfræðing-
ar hafa komið auga á hagnýtingu kjarn-
orkunnar til að varðveita vatn, þ.e.
gera nýja vatnsgeyma og stöðva frá-
rennsli stöðuvatna, til þess að geyma
vatnið í þeim. Einnig til að sprengja
upp nýjar hafnir og eins við járn-
brauta- og veigagerð.
Nýlega átti Santa Fe járnbrautar-
félagið viðræður við A.E.C. um mögu-
leikann á að nota kjarnorkusprengjur
til að gera skarð gegn um Bristolfjöllin
1 Kaliforníu, í staðinn fyrir að gera j arð-
igöng. Vegamálastjórn Kaliforníu tók og
þátt í þessum umræðum, í þeirri von
að færa þjóðveg 66 yfir í þetta skarð.
Fundurinn komast að þeirri niðurstöðu
að möguleikar væru á að gera þetta
geysistóra skarð gegn um fjöllin — um
2 mílur á lengd, allt að 350 fet á dýpt
og með 60 milljón rúmmetra ruðningi
— með kjarnorku.
A.E.C. seigir í skýrslu sinni: „Einn
skemmtilegur árangur af athugun-
unum var ein hugsanleg ný notkun —
að búa til stóran gíg til að vera vatns-
geymir fyrir afgangsvatn frá snöggleg-
um flóðum, eða skyndiáveitum“.
A.E.C. hefur þegar fengið yfir 100
sérstakar tillögur um notkun kjarnorku
við flutning á jarðvegi í stórum stíl, og
það ekki í Bandaríkjunum einum held-
ur og með 20 þjóðum, víðsvegar um
heim. Þar á meðal má nefna fyrirsetl-
anir um flutning og .geymslu vatns í
Egyptalandi og Ástralíu og hafnargröft í
Ástralíu, Afríku og Suður-Ameríku.
arren G. Magnuson öldunga-
deildarmaður, fqrseti viðskiptamála-
nefndar öldungadeildarinnar sagði í um
ræðum um þennan fyrirhugaða skurð:
„Þessi skurður í sjávarhæð gegn um
eiðið, gæti beinlínis verið eins og eins-
konar rannsóknastofa, þar sem tilraun
nr. 1 væri að opna nýja og víða útsýn
yfir möguleika kjarnorkunnar .... Ef
okkur tækist að framleiða kjarnorku-
sprengiefni, hentugt fyrir svona mann-
virki, gæti það verið öllum heiminum
upphaf mikillar friðsamlegrar notkunar
k j arnorkunnar “.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
lega kýr og hvemig hún stendur hnipr-
uð með rassinn upp í veðrið. Og þessi
undarlegi maður og hvernig hann hang-
ir undir kúnni og sýgur spena hennar.
Þessi undarlega mynd inni í votum
æðandi sortanum og forin undir og yfir.
Maðurinn hefur lokið sér af og hann
dæsir.
— Þér hafið ekki fengið yður belju?
— Hann virðist undrandi.
— Nei það hef ég ekki gert. Reyndar
ekki, svara ég hægt og ég vel orðin af
mikilli nákvæmni. Ég vil forðast allar
deilur undir kringumstæðum sem þess-
um.
— Þá ráðlegg ég yður að ,gera það sem
fyrst. Að fá yður kú áður en dýrtíðin
vex um of. Áður en einokun verður á
mjólk eins og víni.
— Mér þykir það leitt en ég er hrædd-
ur um að ég skilji ekki hvað þér eruð
að fara.
— Ég er ekkert að fara. Ég ætla mér
ekkert að fara. Það er kosturinn — einn
af mörgum. Mér er borgið en það er
yður ekki. Fáið yður kú.
— Ég skil ekki ....
— Mjólk herra minn. Mjólkin og sak-
leysið. Þér hljótið að hafa heyrt það:
„mjólk er ímynd sakleysisins“, Fáið
yður belju og yður er borgið. — Hann
áréttar mál sitt með ofurlitlu totti úr
einum spenanum.
— Hvernig ber að skilja þetta?
— Þetta hvað?
— Þetta um mjólkina og sakleysið.
— Einfaldlega eins og ég sagði það.
Fyrst og fremst einfaldlega.
— En sönnunin? Getið þér sannað mál
yðar?
— Auðvitað. Athugið til dæmis hvað
mannkynið hefur stækkað í seinni tíð
og hvað útlimir nútímamannsins eru
eins og skapaðir til þess að grípa utan
um belju. Og athugið þægindin. Engin
fyrirhöfn — bara hanga. Drekkið mjólk
og þér eruð frelsaður. Fáið yður kýr og
þér eruð ríkur.
Mér genigur illa að skilja.
— Eruð þér að segja mér að tilgangur
lífsins sé enginn annar en stöðugt
mjólkurþamb?
—: Einmitt. Dásamleg heimspeki. Þægi-
leg heimspeki. Einföld heimspeki. Heim-
speki sem allir skilja. Heimspeki al-
múigamannsins. Loksins hin eina rétta
leið. Kaupið yður kú og strikið út
byrjun þessa sögukorns sem þér eruð að
skrifa.
— Hvað meinið þér?
— Leiðinleg byrjun. Náttúran fer í
taugarnar á nútímamanninum. Nótt
myrkur stormur og regn er nokkuð sem
enginn hefur áhuga á lengur,
Rómantíkin er dauð. Tilfinning er
kjánaleg. Gleymið fortíðinni — munið
framtíðna. Smíðið beljur. Bruggið
mjólk. Það er framtíðin.
F
,g er kaldur og blautur. Eg hnipra
miig saman eins og kýrin.
— Verður yður ekki bumbult af allri
þessari mjólk?
— Þeim er trúir verður ekki bumbult.
— Hann segir þetta eins og prestur og
sýnir mér hvernig hann nær utan um
tvo spena samtímis. Mjólkurfroðan
lekur um munnvikin og aftur um háls-
inn. Mér verður óglatt og ég sný mér
undan.
Það er nótt og nóttin er myrkur.
Óttalegt myrkur og í myrkrinu er regn
og stormur. Mikill stormur og hann
æðir um jörðina vopnaður köldu regni.
Hann æðir um húsið mitt. Hann öskrar
af reiði og hann ýlfrar af sársauka.
Ragnið dynur á glugganum mínum og
ég veit það koma að utan. Ég veit það
koma í dropum. Ég veit það koma á
gluggann minn «g hríslast niður glerið.
Ég ligg í rúmi mínu og reyni að
sofna.
LEIÐRÉTTING
í grein Sveins Benediktssonar um
Einar Benediktsson á byrjun miá'.sigrein
arinniar á fremsitu síðu, 1. dálki 16 línu
að neðan að hljóða þannig: Einar er á
tvo vegu 6. maður frá Páli lögimianni
Vídal'ín ....
Á eftir fyrstu greinaskilum, í öðrum
dálki á annarri síðu, féll eftirfarandi
málsigrein út við umbrot blaðsinis: —
Árin 1904-1907 var Einar sýslumaður
í Rangárvallasýslu. Hanm festi kaup á
jörðinni Stóra-Etofi á Rangárvöllum
reisti sitórt íbúðarhús, hið stærsta í
sýsluinni, og bjó þar rausnarbúi.
f greininni: Hvarf séra Odds frá
Miklabæ á 3. síðu 4. dáiki 5. línu standi:
með sviplegum hætti.
í 14. línu að ofan komi 30 í stað 25.
í ininiganginum 10. línu að neðan
stamdi: gerist en ekki snerist.
í grein Skúla Skúlasonar um Einar
Benediktsson sýslumann hefur í 2.
dálki II fallið niður föðurnafn Jónj
Jens'Jmar, yfirdómara,
Loks var þeiss ógetið, sem skylt var
að geta, að Ættartala Einars Bene-
diktssonar skráð af Benedikt skjala-
verði Sveinssyni, er með rithönd Bene-
dikts, nema hluti af eimum geiranum
í móðiuirættinini, siem var á lausu blaði og
letrið orðið móð, svo að rita þurfti það
að nýju. Saima máli gegndi um einstaka
naifn og ártöl. Láðst bafði fyrir ljós-
prentxmina að skýra staifina Sr. framaa
við nafn séra Sveins Benediktssonar að
Mýrum í Álftajveri, föður Benedikts
sýslumanns, sivo að þeir fédlu burtu við
ljósprentunina, og dánarár hans hafði
lesist 1850 í stað 1849, við endurritun.
14 LESBOK MOItGUNBLAÐSINS
34. tbl. 1964