Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1965, Qupperneq 2

dlement Richard Attlee forsæt
ísráðherra fyrstu Verkamanna-
flokksstjómar í Bretlandi sem hafði
hreinan meirihluta á þingi, fæddist
3. janúar 1883 og er því orðinn 82
ára gamall. Fjölskyldan var dyggð-
ug og vel efnum búin, faðirinn
happasæll málflutningsmaður sem
síðar varð áhrifamaður í borgar-
stjórn Lundúna og forseti lög-
mannafélagsins brezka.
Frá upphafi átti hið örugga og
áhyggjulausa líf miðstéttanna vel
við Attlee, og þegar hann var 21 árs
og hafði dvalizt fimm ár við nám í
Haileybury og þrjú ár í Oxford, var
hann jafnvel borgaralegri í hugsun-
arhætti en faðir hans. „Ég var sann-
færður um, að engir nema séntil-
menn væru færir um að stjórna ....
Efnað fólk naut yfirleitt forréttinda
sinna vegna eigin dyggða ... Ég
játaði römmustu íhalds-skoðanir.“
Þetta áhyggjulausa uppeldi setti
mark á manninn. Hann hafði ekki
kynnzt neinni óbamingju eða óróleik
eða innri baráttu, og enda þótt hann
ætti síðar eftir að hafna pólitískum
skoðunum aeskuáran-na, þá bjó bann
alla aevi að áhrifunum frá heimili sínu,
menntaskóla og háskóla. Hann gerðist
einlægur og ótrauður sósíalisti, en af-
staða hans til opinberra mála og allt
einkalíf einkenndist af mi&stéttaupp-
eldi hans.
r^aS voru kynni hans af eymd-
inni og allsleysinu í fátækrahverfum
Lundúnaborgar sem sneru honum tit
6Ósíalisma, en það gerðist hljóðalaust
og án nokkurra dramatískra tilþrifa.
Hann fór að vinna að fátækrahjálp í
East End fyrir mjög lítil laun og varð
þess brátt visari, að hér hefði hann
fundið verðugt verkefni. Hinir strang-
trúuðu foreldrar hans höfðu alið upp
í honum ríka skyldutilfinningu (sem
hann varðveitti alla ævi), og hann
sannfærðist um, að „e’ kert í heiminum
er jafnmikilvægt og að reyna að breyta
ríkjandi ástandi.“ Honum var ekki
fyllilega ijóst, hvernig það yrði bezt
gert. Fyrst sneri hann sér til Webb-
hjónanna frægu, en fannst skoðanir
þeirra og bundnar við ríkið og ríkis-
afskipti. „Ríkið minnti mig á fangelsi,
fátækrastofnanir og allt sem var öm-
urlegt.“ Hann leitaði fyrir sér hjá góð-
ge.'ðastofnunum, sem honum fannst
of sjálfumglaðar, samvinnufélögum og
alls kyns sameignarstofnunum, en varð
alls staðar fyrir vonbrigðum. Loks
sneri hann aftur til Webb-hjónanna,
gekk í „Fabian Society“ árið 1907 og
ári síðar í Verkamannaflokkinn.
Á árunum 1907 til 1914 gegndi hann
ýmsum illa launuðum störfu-m í þágu
félagsmála og bjó við frumstæðustu
kjör. Frítíma sinn notaði hann til að
tata máli Verkamannaflokksins í hverfi
sínu. Hann var mjög taugaóstýrkur og
fjarri því að vera mælskumaður, en
hann þraukaði og yfirvann smárn sam-
an óstyrk sinn. Stutlu áður en fýrri
CLEMENT ATILEE
heimsstyrjöldin brauzt út bauð Sidney
Webb honum kennarastöðu við hina
nýju félagsmáladeild í „London School
of Economics“ (Hagfræðiskóla Lund-
úna). Hann tók starfinu fegins hendi
og var önnum kafinn við kennslu þeg-
ar Þjóðverjar gerðu innrás í Belgíu.
Margir félagar hans i Verkamanna-
flokknum voru friðarsinnar og ýmsir
leiðtogar flokksins, sem hann leit upp
til, voru andvígir stríðinu. En Attlee
gekk í herinn áður en mánuður var
liðinn frá árás Þjóðverja.
etta skref var einkennandi fyrir
manninn. Hann var sósíalisti og hefði
neitað að taka þátt í styrjöld milli
tveggja heimsvaldasinnaðra „bla.kka”,
en innrás Þjóðverja í Belgíu sannfærði
hann u.m, að munur væri á styrjaldar-
aðiljunum. „Hvort ég dæmdi rétt eða
rangt, get ég ekki sagt um,“ skrifaði
hann af sérkennilegu litillæti rúmum
tíu árum seinna. „í ljósi þess sem ég
veit nú held ég samt, að i stórum drátt-
um hafi dómur minn verið réttur“.
Attlee tók þátt í blóðugum bardög-
um í Gallipoli, Mesópótamíu og Frakk-
landi, og reyndist vera góður liðsfor-
ingi, enda varð hann majór áður en
yfir lauk. Hann sneri heim árið 1919
og komst þá að raun um, að aðstaða
Verkamannaflokksins í hverfi hans,
Stepney, hafði stórum batnað. Þegar
Verkamannaiflokkurinn hlaut 42 af 60
sætum hverfisins í bæjarstjórnarkosn-
ingum 1919, varð Attlee fyrsti borgar-
stjóri Verkamannaflokksins í Stepney-
hverfi.
Árið sem hann gegndi þessu embætti
var hann eins og endranær samvizku-
samur og duglegur embættismaður.
Hann var formaður „Borgarstjórafélags
Verkamannaflokksins" í Lundúnum og
var fyrir nefnd Lundúna-borgarstjóra
sem gekk á fund forsætisráðherrans til
að leiða honum fyrir sjónir hið geig-
vænlega atvinnuleysi. Hann gegndi
margs konar öðrum ábyrgðarstörfum
og sat m.a. í stjórn Verkamannaflokks
Lundúnaborgar. Það kom sér vel að
starfið í Hagfræðiskólanum var ekki
mjög tímafrekt.
Hann hélt áfram að búa við mjög
frumstæð kjör í East End, og er vert
að gefa því gaum, að fáir stjórnmála-
menn, jafnvel úr vinstri flokkunum,
bafa kosið að búa þar. East End var
raunverulegt heimkynni Attlees, ekki
bara hentug „tilraunastofa" fyrir póli-
tískar og félagslegar fræðiiðkanir hans.
Langri dvöl hans í East End lauk árið
1922, þegar hann kvæntist Violct Mill-
ar og fluttist til Woodford.
j\. árunum 1922 til 1931 var Attlee
mjög athafnasamur í enskum stjórn-
málum, þó ekki bæri sérlega mikið á
honum. Hann var kosinn á þin.g árið
1922; var aðstoðarráðherna í hermála-
ráðuneytinu; átti sæti í Simon-rannsókn
arnefndinni, sem fjallaði uim endurbæt-
ur á indverskri Iöggjöf á áruraum 1927-
1930, og undirritaði einróma niðurstöð-
ur hennar; varð eftirmaður Sir Os-
walds Mosley (fasistaforiragjaras) setn
ráðherra Lanca.ster-hertögadæmising
1930; og var skip-aður póstmálaráð-
herra árið eftir.
Nokkrum mánuðum síðar kvaddi
Ramsey MacDonald alla ráðherra, sem
ekki áttu sæti í sjálfu ríkisráðinu, til
sín í Downing Street 10 og skýrði þeim
frá þeirri fyrirætlun sinni að mynda
þjóðstjórn með öllum helztu stjórn-
málaflokkum landsins. Hann hélt langa
og sundurlausa ræðu. Hufih Dalton
bar fram eina spurningu, Attlee aðra,
en síðan héldu ráðhei'rarnir, að undan-
skildum fáeinum sem fylgdu MacDon-
ald að málum, yfir til Transport House
á fun.d þingflokks Verkamannaiflokks-
ins, þar sem Artbur Henderson var kos-
inn leiðtogi flokksins.
Attlee var aldrei í neinum vafa um
að MacDonald færi villur veigar, og eitt
sinn sagði hann beisklega: „Það voru.
um tíu aðrar rottur í neðri málstof-
unni.“ Þegar MacDonald efndi til kosn-
inga nokkrum vikum síðar beið Verka-
mannaflokkurinn mikið afhroð. Aðeina
46 af frambjóðeradum flokksins náðu
kosningu, og af þeim höfðu aðeins þrír
nokkra reynslu sem flokksleiðtogar:
George Lansbury, Stafford Cripps og
Attlee. Þar sem Cripps hafði aðeins
setið á þingi eitt ár, var Lansbury val-
inn leiðtogi flokksins og Attlee vara-
maður hans.
Þessi skyndilega upphefð var afleið-
ingin af óförum félaga hans í kosning-
unum; að því leyti var hún hrein til-
viýun. En hitt var engin tilviljun, að
hann hafði náð kosningu þegar svo
margir höfðu fallið. Það var ávöxtuir
áralangrar þjónustu hans við ibúana
í East End. Þeir höfðu fengið ærið tii-
efni til að treysta honum og sýndu það
í verki með því að gefa honum atkvæði
sín.
A árunum 1931 til 1935 vann
Attlee baki brotnu bæði innan og utan
neðri málstofunnar að því að reisa við
orðstír Verkamannaflokksins. Rétt fyr-
ir kosningarnar 1935 stóð flokkurinn
andspænis annarri kreppu. Á ársþingi
flokksins talaði Attlee fyrir tillögu
framkvæmd-astjórnarinnar um stuðning
við Þjóðabandalagið. Þessi tillaga mætti
andspyrnu friðarsinnanna (undir for-
ustu Lansburys) og Sósíalistabanda-
lagsins (undir forustu Cripps). En hún
fékk mikinn meirihluta atkvæða á
flokksþinginu, og Lansbury sagði af
sér. Attlee var kosinn leiðtogi til
bráðabirgða í hans stað — og leiddi
flokkinn gegnum næstu kosningar.
Eftir kosningarnar varð þingflokkur
Verkamannaflokksins — sem nú átti
154 fulltrúa — að kjósa sér nýjan leið-
toga. Til greina komu þrír menn, Her-
bert Morrison, Artliur Greenwood og
Attlee. Niðurstaðan varð sú, að Attlee
hlaut yfirgnæfandi meirihluta atkvæða
í annarri umferð — fékk helmingi fleiri
atkvæði en Morrison. Nokkrum árum
fyrr hefðu bæði Morrison og Green-
wood þótt miklu æskilegri leiðtogar,
en þeir lutu báðir í lægra haldi fyrir
Attlee. Ein ástæða þess var eflaust sú,
að á árunum 1931-1935 hafði Attlee
Framhald á bls. 12.
FramKvsij.: Sigías Jonsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstrætl 6. Sínn 22480.
Utgefandt: H.f. Arvakur. Keykjavfk.
2 LESBÖK MÖRGUNBLAÐSINS
10. tbl. 1965.