Lesbók Morgunblaðsins - 14.03.1965, Síða 6

Dario Fo og eiginkona hans, Franca Rame, á leiksviSinu.
ári eitt lan,gt verk sem leikflokkurinn
sýndi. Fyrsta verkið, sýnt 1960, hét
„Erkienglarnir spila ekki falskt“, og var
þar gerð hörð hríð að skriffinnskulþrael-
um og stjórnmálaimönnuim. Verkið hlaut
meiri vinsældir á Ítalíu en dæmi voru
til um nokkurt annað leikhúsverk. Það
hefur einni-g verið leikið í Buenos Air-
es, Lissabon, Madrid, Zagreb, Búkarest,
Varsjá og víðar. í Varsjá gekk það sam-
fleytt yfir tvö ár.
En Dario Fo kærir sig ekki um að
hvíla á lárviðarsveigunum og vill ekki
heldur grípa til eldri verka sinna, sem
hlotið hafa vinsaeldir. „Hvernig ætti ég
þá að geta skrifað öll þau nýju leikrit
sem ég geng með í höfðinu?" spyr hann.
Meðan sýningar standa sem hæst á síð-
asta verki hans, er næsta viðfangsefni
farið að fá form í huga hans. Leikárið
hefst ævinlega í byrjun september með
frumsýningiu í Odeon-leikhúsinu við
Dómtorgið í Mílanó, sem er stærsta leik
hús borgarinnar, rúmar 800 áhorfendur.
í nóvember er síðan lagt af stað með
verkið í leikför um Ítalíu þvera og endi
langa.
Að vorinu, þegar leikári er lokið, sezt
Fo við ritvélina sína og pikkar á hana
með tveimur fingrum texta næsta verks.
>á er hann búinn að ganga frá teikn-
ingum af leiktjöldum og búningum. Fo
sér leikrit sín áður en hann „heyrir“
þau.
að tekur Fo að ja/fnaði um þrjár
vikur að semja textann. En æfingar
taka helmingi lengri tíma. Fo er snill-
ingur orðaleiksins, hinnar margræðu
merkingar, og samtöl hans minna einatt
á loftfimleika eða jafnvel sjónhverfing-
ar. Það gerir sjálf atburðarásin á svið-
inu reyndar líka, og þannig mynda
samtöl og athafnir órofa heild, sem
hvergi er misbrestur á. Hin hraða at-
burðarás er samtvinnuð því sem sagt
er á sviðinu, og hvergi bregður fyrir
setningu sem ekki sé lífrænn þáttur
framvindunnar í leiknum. Segja má, að
leikstjórnarfyrirmæli höfundar, sem
eru rúmfrek í textanum, séu lykillinn
að leikstíl hans. Þau eru eins konar
hliðstæða við canovaggi, atburðalýsing-
una, sem leikararnir í „commedia dell’
arte“ höfðu að uppistöðu í sýningum
sínum, en síðan var þeim frjálst að
haga leiknum að eigin vild og mæla
af munni fram það sem bezt þótti henta
í það og það skiptið. Hjá Fo eru
leikstjórnarfyrirmælin þungamiðja
sýningarinnar. Þar er að finna
leiðbeininigar um þann kostulega lát-
bragðsleik, þau upphöfnu skrípalæti
sem eru sérkenni verka hans o,g rot-
högg á rökvísi hversdagslífsins.
Árið 1961 færði Dario Fo upp ann
að langt leikrit, glæpafarsa sem hann
nefndi „Hann hafði tvær skammibyss-
ur með svört og hvít augu“. Sýningar
urðu samtals 200 og áhorfendur alls
98.000. Heiti leiksins er tekið úr fræg-
um glæpamannasöng frá Milano, og
lék Fo sjálfur aðalhlutverkið, klofna
persónu, sem er í senn minnislaus her-
maður og alræmdur stigamaður. Árið
eftir sýndi Fo farsa sem hann nefndi
„Sá sem stelur fæti verður heppinn í
ástum“. Hann fjallaði um æðri stétt-
irnar og snobbið í sambandi við list-
sýninigar og listasöfn.
Dario Fo hefur hlotið mesta hylli í
heimalandi sínu og löndum sem búa við
rótgrónar siðferðilegar og trúarlegar
hefðir, við spillingu í opinberu lífi, við
pólitískt ok og skriffinnsku. Hann veldur
mestu umróti þar sem yfirvöldin
eru hræddust við hinn beiska sann-
leika og hið heilnæma skop. Á Ítalíu
hefur ritskoðunin auga með honum, því
bak við skrípalætin leynist hnitmiðuð
þjóðfélagsádeila. Hann er nefnilega í
innsta eðli sínu tyftari og umbótamaður,
hann tætir sundur blekkingavefi hins
opinbera lífs og horfir á veruleikann með
augum barnsins, sem sér að keisarinn er
berstrípaður og veit að allt er mögulegt
fyrir tilstilli ímyndunaraflsins.
Að sjálfsögðu verður áhorfandinn
að taka farsanum með sama hætti, því
þar ríkja önnur lögmál en í daglega líf-
inu eða alvarlegri leiklist. „Nema þér
verið eins og börnin.....“ gætu verið
einkunnarorð farsahöfundarins. Veru-
leiki hans lýtur ekki lögmálum rökvís-
innar, eða réttara sagt: hann býr yfir
sinni eigin rökvísi eins otg draumurinn,
seim getur virzt sannaxi en sjálfur veru-
leikinn. í þeirri list að gera hið ótrúlega
ekki aðeins trúlegt heldur beinlínis sann-
færandi er Dario Fo óviðjafanlegur
meistari. í því efni minnir hann kannski
helzt á þaulæfðan stórlygara, sem aldrei
breytir um raddhreim, lýsir hlutum og
smáatriðum út í æsar, forðast hið óhlut-
bundna og þokukennda, lyftir aldrei
augabrúninni hvað sem á gengur. Kann
ast menn ekki við stílinn úr kvikmynd-
um Busters Keatons?
il. síðustu árum hefur Dario Fo
einnig fundið hijómgrunn á Norðurlönd-
um. Verk hans hafa m.a. verið leikin
í Stokkhólmi, Kaupmannahöfn, Helsinki,
Vasa og viðar. Og á næstunni
mega reykvískir leikhúsgestir
eiga von á þremur einþátt-
ungum hans í gömlu Iðnó. Verður
fróðlegt að sjá hvernig íslendingar
bregðast við þessum snjalla og hug-
kvæma höfundi, sem orðið hefur til að
endurvekja forna leikhúsmenningu
heimalandsins og bera orðstír hennar um
alla Evrópu, og hefur þannig á sinn hátt
fetað í fótspor samlanda síns, Pirandell-
os, sem markaði djúp spor í leiklist
heimsins eftir fyrri heimsstyrjöld.
s-a-m.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3.
minn, segir hann þá og bætir við að
það sé í rauninni ekkert vit í því að
láta hana fara þetta einsamla, biður
hvort hann megi ekiki koma með hienni,
hér geri hann hvort sem er ekkert að
gagni á meðan nema sópa frá kúnum,
það sé eingrar stundar verk og geti
vel beðið þar til á eftir. Hún segir að
hann viti ósköp vel hvað hann megi
bjóða sér, farinn maðurinn til heilsunn-
ar, tekur síðan að búa sig út aftur og
muldrar eitthvað um óþarfa hræðslu,
þeim hafi nú ekki geingið svo illa að
komast híngað uppeftir eða hvað? Hann
hvílir sig við sperrustoð, beygður og
þreyttur og spyr hvort henni finnist
vera kalt í fjósinu. Hún segist hafa tek-
ið á spenunum á henni Skjöldu og þeir
séu ekki nema rétt volgir, biður hann
að halla á eftir sér dyrunum, kaldur
og hríðarfullur gustur og hún er farin.
Hann tautar að það sé naumast sprett-
urinn þetta, haltrar að dyrunum og
krækir þeim aftur, stendur kyrr og
másar. Þá tekur hann að sópa frá, bú
hefur bara étið sæmilega Rósa min,
ég má víst gefa þér góða tugigu á eiftir,
svona, svona og hann strýkur upp moð-
ið og muldrar og másar og muldrar og
másar.
IVokkur tími hefur liðið og gamla
konan er ekki komin. Maður hennar
stendur úti við dyrnar, heldur þeim
hálfopnum og hrópar út í veðrið. Hann
er búinn að hrópa leingi, tók reyndar
upp á því rétt eftir að hún fór og nú
er rödd hans hás og hann hóstar hvað
eftir annað. Loks brotnar hann saman,
hurðin fellur aftur og hann hnígur að
dyrunum nær yfirbugaður af sjúkleik
og skelfingu. Hann tekur að fella tár,
þau spretta fram úr augunum og hann
hvíslar eitthvað um manninn, bölvaður
maðurinn, segir hann nokkrum sinnum,
opnar síðan dyrnar og hverfur í hríðina
og myrkrið.
Á fornum s'óðum
Framhald af bls. 1.
kölluð Hirtir. En nú virðist hafa verið
til annað norrænt nafn á eyjunni, Skild-
ir, og það var notað á landabréfum á 16.
öld. En einhvern veginn varð S-ið við-
skila við annan hluta nafnsins, svo að
menn töldu, að eyjan væri kennd við
einhvern heilagan mann, sem héti Kilda,
og hefur þessi vankunnátta því haft
býsna alvarlegar afleiðingar.
Margir íslendingar kannast við Pent-
land Firth af siglingum til útlanda, og er
það nafn ágætt dæmi um afbökun. Nor-
rænir menn kölluðu sundið Péttlands-
fjörð, eftir Péttlandi, sem var norður-
hluti Skotlands. En á síðustu öldum var
svo nafninu breytt fyrir áhrif frá hæð-
unum suður af Edinborg (Pentland
Hills).
Á leiðinni norður rifjar Hermann einn-
ig upp fyrir okkur, að svipuð urðu örlög
margra norrænna mannanafna í Suður-
eyjum. Þeim hefur verið breytt rnisk,
unnarlaust, svo að nú eru mörg þeirra
óþekkjanleg. Astæðan til þess er sú, að
ensk menning var allsráðandi, og þvi
rcyndu menn að apa eftir enskum sið-
um. Þannig varð suðureysika nafnið
Somhairle, sem er komið' af norræna
nafninu Sumarliði, gert að ,3iblíunafn-
inu Samuel. Raonilt (þ.e. Ragnhildur)
varð að Rachel, og svo mætti lengi telja.
Svipaðar breytingar áttu sér einnig
stað í Hjaltlandi og Orkneyjum eftir að
eyjamar komust undir skozk yfirráð um
miðja 15. öld. Þá var norrænum nöfn-
um miskunnarlaust breytt: Björn varð
Burns, til að mynda. Og í Leirvík tók-
um við eftir búðarskilti, þar sem nafnið
Herculeson stóð stórum stöfum, en það
er í rauninni afbökun á nafninu Há-
konarson. Þannig útrýmdi gríski kapp-
inn vildarnafni norsku konungsættar-
innar að fornu.
6 LESBÓK MOEGUNBLAÐ SINS-
10. tbl. 1965.