Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1965, Blaðsíða 5

nm
Richard Lemon:
Sviflist Alexanders Calder
Alexander Calder
Iaðalsalnum í Kennedy-flug
stöðinni í New York hanga
■— líkast músíktónum, sem orðnir
væru sýnilegir — 16 rauðar, svart-
ai- og gular skífur, sem svífa hægt
gegn um loftið eftir síbreytilegum
brautum. Á torgi einu í Spoleto á
Italíu stendur svört, fimmfætt
ekepna, nó'gu stór til þess, að bílar
geti ekið undir hana, og líkist mest
einhverri eftirsögulegri skepnu, þar
sem hún teygir örvarlagaðan haus-
inn til himins.
Úti fyrir nýja listasafninu í Los Ang-
eles, skjóta homin á þremur stórum þrí-
hyrningum út úr sér greinum, en á
þeim renna og hringsnúast bjartir hnett
ir fyrir golunni og bunu frá gosbrunnL
Úti fyrir UNESCObyggingunni í París
er heil röð af stýmm á hallfleyttum
ctýrissveifum, sem brölta og sveiflast
eftir súrrealiskum snigilgangi. Og ein-
hversstaðar í Kansas er litil gömul kona
að klippa út stjörnur og hringi úr pappa
hengja þetta á vír neðan í herðatré, og
skemmtir sér prýðilega. Beint eða ó-
beint er allt þetta, sem hér hefur verið
talið, afkvæmi hinnar frjósömu gáfu
Alexanders Calder, sem hefur fengizt
við höggmyndalist í 35 ár og unnið ein-
angraður á sínu sérstaka sviði, en verk
hans hafa sennilega náð almennustum
vinsældum amerískrar listar í sögunni.
Marcel Duchamp málari bjó til orðið
Mobile árið 1932, yfir aðaluppfinningu
Calders: Höggmyndir, sem eru hengdar
upp og hreyfast í loftinu, en Jean Arp
fann orðið Stabile til að lýsa þeim verk-
um Calders, sem standa kyrr eins og
aðrar höggmyndir. í dag er Calder á
hátindi vinsælda sinna. Snemma í vetur
var 361 listaverk hans safnað saman í
Guggenheimsafninu í New York, þar
sem meira en milljónafjórðungur manna
kom að sjá þau, en það er met hjá safn-
inu og varð til þess, aS sýningin stóð
þrem vikum lengur en ætlað var. Hinn
21. febrúar var svo helmingur verkanna
sýndur í St. Louis og hinn helmingur-
inn í Milwaukee, og stóðu þær sýningar
1 mánuð. í apríl fluttu svo tvær sýn-
ingardeildir til Toronto og annarrar
borgar, sem ekki hafði þá verið ákveðin.
Og 1. júlí kemur loks öll sýningin til
Parísar og lýkur þar glæsilegum ferli
sínum.
L íklega er Calder eini maður fi
20. öld, sem hefur iðkað listgrein, sem
hann hefur fundið upp sjálfur. Nokkrir
myndhöggvarar höfðu haft hreyfingu I
verkum sínum áður en Calder kom til
sögunnar, en að höfundum kínabjall-
anna og vindhananna undanteknum,
hafði enginn búið til myndir, þar sem
allt var á hreyfingu og hreyfingin var
aðalatriðið. Og raunverulega hefur
heldur enginn skapað svipuð verk
seinna, því að verk Calders eru svo
einstæð, að stæling hlyti að verða of
áberandi. En það hefur annars verið
nóg af þeim. Kaupmenn hafa verið að
selja svifmyndir handa kaupandanum
að setja saman sjálfum, í síðastliðin tíu
ár, einkum þó fyrir jólin. Viðvaningar,
sem gátu ekki teiknað kú, svo að í lagi
færi, hafa haft það sér til gamans að
setja saman sínar eigin svifmyndir —
hafandi aldrei heyrt Calder nefndan á
nafn. En "það er ómögulegt að fá keypta
„eftirmynd" af verkum Calders, því að
hann hefur búið til ein þúsund, í öllum
hugsanlegum stærðum. „Ég hef búið til
svo mikið af þessum litlu svifmyndum,
að ég gæti það næstum blindandi“ seg-
ir hann. „Það kann að vera gert í at-
vinnu skyni, en það er oft gaman að
því samt“.
En hvort sem þær eru nú gerðar at-
vinnunnar eða listarinnar vegna þá hafa
myndir Calders hrifið alla, allt frá vis-
indamönnum til barna. Tugir barna
klifruðu upp í „mobi'l-staville“ mynd í
Guggenheimsafninu, sem kölluð var
„Stýrin fimm“. Albert Einstein eyddi
í það 40 mínútum að skoða svifmynd
með hreyfli í, sem kölluð var Alheim- ____
ui' í Nýlistasafninu, og haft var eftir
honum, að hann hefði gjarna viljað
hafa hugsað þessa mynd upp sjálfur.
E f listskaparar líktust eitthvað
verkum sínum í sköpulagi, mætti bú-
ast við, að Calder væri lávaxinn tág-
grannur maður með fimlegar hreyfing-
ar dansarans. Raunverulega var hann
lærður sem vei'kfræðingur, og áður en
hann tók til við svifmyndirnar sinar,
hafði hann verið kyndari í skipi, skrif-
stofumaður við timburverzlun, teiknari,
vinnuhagræðari í stórverzlun, og skop-
myndateiknari hjá „National Polise Gaz
Um allan helm herst fólk „fyrír
fööurlandiö“. Sú barátta er sem
betur fer ekki alltaf háö meö vopn-
um. Langtum oftar er þetta friö-
samleg barátta í þess orös venjulegu
merkingu. Þjónustan viö fööwrland-
iö er rík hvöt meö mörgum þjóö-
um, ekki sízt þeim, sem nýlega hafa
hlotiö sjálfstæði — eða þjóöum, sem
hafa þörf fyrir öra efnáhagslega og
þjóöfélagslega eflingu. Viö finnum
enga þjóð, sem ekki þarfnast dyggr-
ar þjónustu sona sinna og dœtra.
Þaö er líka algengt aö heyra
erlenda þjóöhöföingja og stjðrnmála
leiötoga rœöa um fórnir, sem fœra
þurfi fööurlandsins vegna — og
brýna þegnana til trúmennsku viö
fööurlandið. 1 vel flestum lýörœöis-
löndum er það jafnvel algengt, aö
stjðrnarandstaöa lýsi yfir stuön-
ingi viö stjórnina í ýmsum málum,
er varöa þjóðarhag. Þar taka menn
höndum saman fyrir fööurlandiö.
„Föðurlandiö“ nefna íslenzkir
leiðtogar sárasjaldan. Enn sjaldnar
hefjast íslenzkir leiötogar yfir
flokkadrcetti og nágrannaríg
— og snúa bökum saman vegna
fööurlandsins. Þaö er talaö um rík-
issjóö, hiö opinbera, löggjafarvald,
embcettismenn, daglaunafólk, al-
menning, vinnustéttir, tímákaup,
afkomu ríkisins, opinberar álögur
—• og oft kem
ur samnefnari
allra þessara
umrϚna
fram í hraust-
legu hrópi:
„Niöur meö
náungann“.
Hver svo sem
ástœöan er, þá
veigra menn
sér viö aö
nefna þaö,
sem heitir fööurland. Enda vœri þá
e.t.v. hætta á aö draga mundi úr
úlfúðunni, sem svo margir hafa aö
atvinnu.
En er þaö e.t.v. teprulegt aö nefna
fööurlandiö? Eöa eru íslendingar
svo langt leiddir í sundurþykkjunni,
ra
aö þaö hefði t för meö sér vanhélg-
un á oröinu fööurland — aö nefna
þaö í framfarábaráttu þeirrar þjóö-
ar, sem þarfnast samstöðu þegn-
anna um hag fööurlandsins frekar
en flestar aðrar? Eöa nefnum viö
ekki fööurlandiö vegna þess aö við
erum þess meövitandi, aö viö ætl-
umst til meira af samfélaginu og
fööurlandinu en við erum reiöubúin
aö fórna fyrir þaö.
Ótálmargar þjóöir hafa oröiö aö
heyja miklu harðari baráttu fyrir
frélsi sínu og sjálfstœöi en viö fs-
lendingar. Milljónir manna hafa
fórnaö Itfi sínu í baráttu fyrir föð-
urlandið á þeim liðlega sex áratug-
um, sem liönir eru af þessari öld.
Milljðnir hafa dáiö í slíkri fórn meö
nafn fööurlandsins á vörum. Þetta
þékkjum við aðeins af afspurn og
e.t.v. er þaö þess vegnu, aö okkur
lætur ékki vél aö drýgja dáöir fyrir
fööurlandið.
Nú orðiö tékur fólk það sem sjálf
sagöan hlut aö aörir annist örygg-
isrnál okkar og bœgi utanaökom-
andi hættum frá okkar ströndum
til þess aö við getum staðið ó-
skiptir í innbyrðis deilum og þrasi
um þaö, sem okkur dettur í hug aö
rífast um í þaö og þaö sinnið. Það
hefur sjáldnast veriö okkar sterk-
asta hlið aö greina aðálatriöin frá
aukaatriöunum á þeim vettvangi og
þessvegna veröa þessir tilburöir
stundum broslegir, þrátt fyrir
allt. En sjáfsagt er þetta ekki eina
dæmið um að vélmegun og áihyggju-
lítiö Kf rœni fólk ábyrg&artilfinn-
ingu og þjónustulund við Jöðurland-
iö.
lslendingar eru álltaf að bisa við
að sýnast milljónaþjóð. En jafnvél
raunveruleg milljónaþjóð, sem eyð-
ir orku sinni t togstreitu og
þrætur innbyröis, veröur áldrei ann-
aö en smáþjóö eins og við íslend-
ingar. — h.j.h.
16. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5