Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1965, Blaðsíða 11

— Ég verð
að heiman í
allan dag!
—. Verður
þú?
—■ Verður
þú?
§4 erlendum bókamarkaði
Huganir
Markings. Dag Hammarskjöld.
Translated by Leif Sjöberg and
W. H. Auden. Faber and Faber
1964. 25s.
Aðalritari Sameinuðu þjóðanna,
Dag Hammarskjöld, fórst 1961 í
Kongó. Hann var talinn hinn
ágætasti embættismaður, skyldu-
rækinn og samvizkusamur og
fyllti vel hið vandasama embætti
að allra dómi. Margir litu á hin
sorglegu endalok hans, sem fórn
færða á altari friðar og mannúð-
arstarfa. Eftir fráfall hans fund-
ust þessi skrif, sem hér eru út-
gefin ásamt bréfi til eins vina
hans, þar sem hann segir að í
þeim sé að finna hina einu réttu
mynd af sjálfum sér. Þessi skrif
eru huganir og ljóð og það sem
hann nefnir „samninga sína við
Guð“. Þessar samantektir verða
ekki til að auka hróður höfundar
sem hugsuðar eða skálds. Því
miður verður að segja að hér eru
samankomin banalítet og þegar
bezt lætur endursögð spekiyrði
miðaldamýstíkera. Frumleiki og
persónulegt innsæi finnst ekki á
þessum síðum. Skrifin gefa vissu-
lega vissa mynd af þessum ágæta
svenska manni, en hún er sorg-
lega frábrugðin þeirri, sem heim-
urinn hefur myndað sér af honum,
sem embættismanni Sameinuðu
þjóðanna. Hann hefði mátt láta
það vera að varðveita þessar sam-
antektir.
A Parenthesis in Eternity. Joel
S. Goldsmith. George Allen & Un
Win Ltd. 1964. 25s.
Höfundur hefur í þessari bók
dregið saman inntak kenninga
sinna. Höfundur telur að líf
mannsins hér á jörðu sé aðeins
einn þáttur tilveru hans og ekki
merkasti þátturinn, þvi skyldu
menn ekki binda sig um of jarð-
neskum hlutum og jarðlegum
skilningi. Höf. hvetur menn ekki
til að forðast skyldur þjóðfélags-
og jarðlegrar baráttu, en hann á-
lítur að slíkt eigi ekki að vera
mönnum aðalatriðið. Hann kennir
á hvern hátt menn megi losna
undan fargi jarðlegrar áhyggju og
fá hlutdeild í þeim andlega skiln-
ingi, sem er dýrmætasti arfur
mannsins og ætlan. Hér eru born-
ar fram kenningar um reynslu
dulspekinga og trúarhöfunda á
skilgóðan og greinilegan hátt, svo
hver fær skilið. Kenningar höf-
undarins hafa verið kenndar í ára
þúsundir og eru margar hverjar
inntak helztu trúarbragða. Þetta
er einkar læsileg bók og mætti
verða mönnum til nokkurs þroska.
Höfundur hefur sett saman fjölda
rita um keimlík efni og er mikið
lesinn.
Private Conscience — Pubic
Morality. Brian Inglis. Andre
Deutsch 1964. 25s.
Höfundurinn er vel þekktur
sjónvarpsfyrirlesari. Hann er
írskrar ættar, fæddur í Dublin,
menntaður á Englandi, blaðamað-
ur að atvinnu. Á stríðsárunum var
hann í brezka flughernum. Hefur
starfað við Irish Times, Daily
Sketch og Spectator. Þessi bók
hans fjallar um samvizkuna og
siðferðilegar kröfur þjóðfélagsins
til þegnanna. Höfundur telur að
samvizka manna sé sljórri nú fyr-
ir ýmsu, sem talið var til ávirð-
inga fyrir þrjátíu árum. í fyrsta
hluta bókarinnar nefnir hann
dæmi um þessar skoðanir sínar,
ekki ófá. Síðan reynir hann að
finna ástæðurnar, sem orsaka
þessa breytingu. Hefur samvizka
manna svonefnd sljófgast eða
hæfa lög og reglugerðir ekki
breyttum tímum og venjum og
hljóta því að verða brotin? Höf-
undur álítur að siðferðiskröfur
séu fyrst og fremst mótaðar af
millistéttinni á Englandi og
spegli hugsunarhátt og viðmiðun
þeirrar stéttar á vissu tímabili.
Hann álítur að þessi stakkur, sem
siðferðinu er með þessu skorinn
sé full þröngur og hæfi ekki
breyttum viðmiðunum þjóðfélags-
ins, sem millistéttin mótar ekki í
slíkum mæli og áður. Einnig álít-
ur höfundur að ýmiskonar geð-
veilur séu meira áberandi nú en
áður og sér 1 lagi að bættur efna-
hagur geri þær meira áberandi en
fyrr. Þetta er eftirtektarverð bók.
Saga
Berlin. Stadtschicksal und Stadte-
bau. Alfred Schinz. Georg Weser-
mann Verlag 1964. 39 DM.
Saga Berlínar verður rakin aft-
ur á 13. öld, þá hefst þar verzlun
og staðurinn blómgast sem einn
Hansabæjanna. Borgin lá vel við
samgöngum og verður snemma ein
aðalmarkaðsborgin á þessum tím-
um. Síðar verður borgin aðseturs-
staður kjörfurstanna í Branden-
burg og höfuðborg Prússakon-
unga. Með vaxandi veldi kjör-
furstanna vex borgin og eflist.
Kjörfurstinn mikli, Friðrik Vil-
hjálmur eflir borgina, reisir vígi
og styður handverk og verzlun.
Auk þess.a stóð borgin opin þeim,
sem stukku úr sínum föðurlönd-
um sakir trúarskoðana. Síðast á 17.
öldinni voru Húgenottar illa séð-
ir á Frakklandi og fjöldi þeirra
leitaði sér staðfestu í borginni.
Um það leyti er íbúafjöldinn 25
þús. þar af 5 þús. Húgenottar.
Friðrik I, fyrsti konungur Prúss-
lands efldi borgina og lét reisa
fagrar byggingar og skipulagði
borgina, næstu tveir konungar
héldu þessu starfi áfram og með
Friðrik mikla eflist borgin enn og
fegrast. Þegar hann tekur við ríki
töldust íbúar 70 þúsund, en um
aldamótin 1800 eru íbúarnir 172
þúsundir. 19. öldin var mesti
blómatími borgarinnar, verzlun
og iðnaður eflist og hróður stað-
arins eykst með vaxandi valdi og
áhrifum þjóðhöfðingjanna. 1871 er
borgin gerð að höfuðborg þýzka
ríkisins og er það til 1945. í síð-
ara stríði eyddust stórir hlutar
borgarinnar í loftárásum og eftir
stríðið er henni skipt í hernáms-
svæði eg er nú skipt í tvo hluta
með hinum fræga Berlínarmúr,
sem er ekki sérlega geðugt vitni
um stjórnarfar í þýzka alþýðulýð-
veldinu.
Þessi bók segir sögu borgar-
innar og lýsir skipulagi hennar
frá upphafi, byggingarlagi og
legu. Þetta er fróðleg bók fyrir
þá, sem sinna skipulagi bæja og
borga og einnig er hún sagnfræði
legt heimildarrit, 129 kort o gteikn
ingar eru í bókinni.
Short Stories. Luigi Pirandello.
Selected, translated and intro-
duced by Frederick May. Oxford
Library of Italian Classics. Ox-
ford University Press 1965. 25s.
Pirandello er bezt þekktur sem
höfundur nýstárlegra leikrita,
sem rjúfa hið hefðbundna leik-
listarfoi'm. Leikrit hans eru heims
kunn og hafa verið sýnd um allan
heim. í föðux-landi sínu varð hann
fyrst frægur af smásögum sínum.
Einkenni þessara smásagna hans
eru, atburðirnir eru furðulegir og
á takmörkum þess að vera trúan-
legir og endirinn kemur alltaf á
óvart. Þetta eru einkenni, sem
merkja leikrit hans og sumar
þessar sögur virðast vera eins og
frumdi'ættir að sumum leikritun-
um.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
Homo litterarum nierkir orðrétt mann bókstafa, Man oí
Letters. En heitið er notað um þær stéttir manna, sem setja
saman bækur af list og kunnáttu, og er ekki skammaryrði,
heldur heiðursheiti utan íslands. Er hér um að ræða rithöÆ-
unda, skáld, fræðimenn, sagnfræðiraga, jafnvel heimspekinga,
bæði þýzka, kinverska og indverska, og menn af erm fleiri
þjóðum.
Hvert er hlutverk þessara manna í nútímanum? Eins mætti
spyrja hvert, hlutvex-k þeirra hafi verið til forna. Sé það rétt,
sem Lin Yutang segir um Han Fei-tzu, að lýsing hans á þjóð-
félagi (2.300 ára gömul) hitti í mark öllu betur en nútíma-
verk gerir, eða ef Carlo Schmied hefir á réttu að standa, að
þau andans afrek, sem máli skipta, hafi verið imnin fyrir
löngu, þá hafa fyrri tíma höfundar verið heimsljós, en homo
litterarum hefir það einna þarfast að vinna í nútímanum að
vera spegill, endursegja hið bezta, sem áður hefir hugsað ver-
ið og sagt. Nú hefir skólabörnum verið sagt að absurdistar
séu nýtízkumenn, en mjög nýlega hafa menn fundið út að fyrri
tíma menn hafi leikið fjarstæðulistina -absurd-kunsten- betur
en þeir sem nú nefnast absurdistar. Hafa þá ekki tímarnir tek-
ið breytingum? Vissulega, en slíkt hefir oift gerst áður, og
ekki þótt tíðindum sæta. Að kasta steinum hefir sinn tíma, og
að tína saman steina hefir sinn tíma. Svo segir Heilög Ritn-
ing.
Homo litterarum getur því sett fram skoðanir ungur og tek-
ið þ^or aftur aldraðui’, og þar með unnið hið þarfasta verk.
Tími er til að taka við verðlaunum, og tími er til að hafna
verðlaunum. Spekingar í Japan telja nokkur tímabil karl-
kyns, önnur kvenkyns, hin fyrri til að vinna styrjaldir, hin
síðari til að tapa styrjöldum. Vera má að slík tímabil séu
einnig í bókmennturn — og hafi áhrif á ritdóma. Erfitt er
hér að sanna nokkuð eða afsanna. Vera má að homo litterarum
eigi í nútímanum að vera framljós, stefnuljós, afturljós eða
jafnvel hemlaljós (það er bremsuljós) til þess að fbrða því að
Austrið rekist aftan á Vestrið eða öfugt. Á sinum tíma hækk-
aði Hegel mannlegan hroka með skrifum sínum um Hinn
Mikla Eilífa Anda eða alheimsskynsemina, sem alls staðar
hafði komið sér fyrir. En svo kom Freud og lækkaði rostann
í mönnum svo að u~n mu-naði. Göfug íþrótt allt frá stóuspeki
og fornkristni hefir það verið að efla bræffralag mannkynsins,
og liggur nú fyrir að vinna að einingu þess. Á dögum Sókra-
tesar hafði Aristófanes rænu á að gera gys að mönnum fyrir
að ganga í loftinu. Hve miklu meiri nauðsyn á þess konar
starfi nú, þegar menn vaða í sjálfum geimnum, þyngdarlausir,
meðan menn hungrar og þyrstir niðri við jörð. Allt frá Platón
hefir homo litterarum kunnað að greina frá þjóðfélögum,
sem ekki eru til (útópíum), en ættu að vera til, og veitir ekki
af að halda því verki áfram, líkt og prestar verða að halda
áfram að prédika uxn góð verk, sem ekki eni gerð, en þarf
þó að gera. Annars xendir lifið í höndum tæknikrafta (techno-
crats) og hagræðingarmanna, unz menn hætta að þekkja
hund frá kind. Einn höfundur er mér Ijúfur, annar leiður, og
læt ég þann síðari iiggja og seigi: Pax cum pulver'e tuo. Hug-
svifamenn reyndu að hrifa aðra með sér inn í draumaheima,
raunhyggjumenn bentu á helheima, drykkjukrár, skolpræsi,
glæpabæli etc. Eru hvorugir óþarfir á vorum tímium. En það
er lítilmótleg iðja að setja saman skröksögur handa skóla-
börnum, dubba upp harðstjóra og herforingja á kostnað skyn-
samra manna og segja við æskulýðinn: Svona er sagan, og
troða heilabú þeirra full af fordómum. Auðvelt er að afsaka
eiturbyrlara með þvi að þeir voru galdramenn í þokkabót,
bera lof á prívatpáfa og kverúlanta, en unna ekki sannmælis
ágætum mönnum á páfastóli. En til alls þessa má nota rit-
snilldina, og með henni má einnig leiggjast á lúsina, sem er
lítið dýr, og efla öriiinn, í allri hans stærð og græðgi. Sömu
skil má einnig gera litlum rikjum og stórveldum, ef menn
vilja setja sarnan bókstafi til þess.
Ekki má þó ætla að homo litterarurr. hafi þá töframanns-
aðstöðu, er hann áður hafði. Ljóð hafa vikið fyrir skáldsöigum,
skáldsögur víkja íyrir leikritaiðnaði, sem sagar sögurnar í
sundur, líkt. og kjötbúðarmaður sagar súpukjöt handa neytend-
um. En óþarfur verður e'kki rithöfundurinn meðan hann hjálp-
ar oss til að standa uppréttum frammi fyrir múgmiðlunar-
tækjimum, þessum gráðugu hítum sem gína við öllu og vilja
fá höfunda, lesendur, hlustendur og sjáendur kengbeyigða
niður í allsherjar hráefna kös. Gagnvart þessum fyrirbærum
þarf horno litterarum að halda uppi vörn til síðasta manns.
Það er hans hlutveik í nútíxnanum.
15. tbl. 1965.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H