Lesbók Morgunblaðsins - 08.08.1965, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins - 08.08.1965, Blaðsíða 11
s J y y i s I x P e n s u r » # ANDYCAPP — Ég var bú inn að biðja um annan bj.ór! Hvers konar þjón- usta er þetta í sjoppunni? A erlendum bókamarkaði Saga the yVorlá sm ths Last Day, The Sack of Constantinople by the Turks May 29., 1453, its Cause« and Consequences. David Stacton Faber and Faber 1965. 35/— Höfundurinn er vel þekktur fyrir sögulegar skáldsögur; hann hefur skrifað slíkar um Lúðvík II, Ekanton og Segaki, sem gerist í Japan á miðöldum. Þetta er fyrsta bók hans í sagnfræði. Höf- undur segir söguna og leyfir sér stundum það sem er ágætt í skáld sögum en slæmt í sagnfræði. Bókin verður skemmtileg á kostn- að fræðimennskunnar. Hann litar frásögnina, hættir stundum til að dæma af takmörkuðum forsend- um og gerír sumt „sögulegra“ en efni standa til. Hann skrifar sagn- fræðirit eins og hann væri að skrifa skáldsögu. Þessir vankant- ar eru þó ekki úr öllu hófi, en nóg til þess að það er vafasamt að nota ritið sem heimild, þarf að gera slíkt með aðgæzlu. En þetta er mjög skemmtileg lesning og höfundur hefur safnað saraan miklum fróðleik og er sá yfir- gnæfandi, sem fjallar um smáat- riði. Taka þessarar borgar var tal- in boða hin mestu ótíðindi á sín- um tíma og vakti hrylling og ótta um öll kristin lönd. En þótt Tyrk- inn væri hataður og andúð krist- inna væri mikil á villu Múham- eðs, þá var strax reynt að ná hag- stæðum samningum við soldán til verzlunar og siglinga af verzlun- erborgunum á Ítalíu. Býzans-rík- ið átti lengi í dauðastríði og tregða evrópsku ríkjanna að veita því aðstoð gegn fjandmönnunum átti síðar eftir að hefna sín grimmilega. Taka borgarinnar opnaði Tyrkjum leiðina upp Balk- snskagann. Þessir atburðir ýttu einnig undir áhuga manna á forn- um fræðum, sem blómstrar upp á Ítalíu með endurreisnar-hreyf- ingunni. Á verzlunarsviðinu varð þetta eitt með öðru til að heims- verzlunin færist til hafnarborga sem liggja að Atlantshafi. Heim- ildaskrá fylgir, kort og registur. Bókmenntir Meisterwerke Deutsclier Sprache aus dem neunzehnten Jahrhund- ert. Emil Staiger. Atlantis Verlag 1961. SFr. 18,— Emil Staiger er einn fremsti bókmenntafræðingur Svisslend- inga. Hann starfar í Ziirich og hefur samið margar ágætar bæk- ur í þeirri grein, meðal þeirra rita er rit hans um Goethe. Hann hefur einnig þýtt sorgarleiki Sófóklesar úr grísku og ljóð og fleira. í þessu riti ræðir hann verk nokkurra þýzkra skálda og skýrir þau og rekur ástæðurnar fyrir þeim. Höfundarnir sem hann fjallar um eru: Hölderlin, Jean Paul, Kleist, Goethe, Grill- parzer, Stifter, C. F. Meyer og Hofmannsthal. Hver kynslóð legg ur eigið mat á bókmenntir liðins tíma eins og alla arfleifð fortíð- arinnar. Matið verður alltaf af- stætt. Staiger rekur og skýrir þrjú kvæði Hölderlins, Heidel- berg, Satúrnus og Júpíter og Chiron. Hann tekur hið fagra kvæði Goethes, „Sommernacht", útlistar það og rekur ástæðurnar fyrir því, að Goethe orti það ein- mitt þá og þannig. Staiger rekur áhrif austurlenzks skáldskapar í þessu kvæði og öðrum verkum Goethes. Þetta kvæði er magískt, því verður það aldrei skýrt full- komlega það hefur eigið líf og útlistanir á þvi verða því leið- beining en aldrei neitt fullnaðar- svar við því í hverju gildi kvæð- isins sé falið, gildi þess verður bundið næmi þess, sem les það hverju sinni. Því meiri sem þekk- ing skýrandans er á viðfangsefn- inu, því betri leiðbeinandi verð- ur hann. Staiger er einn fremsti skýrandi Goethes sem nú er uppi og því verða öll rit hans um verk hans hinn bezti inngangur að rit- um skáldsins. Bókin er smekk- lega útgefin eins og annað, sem þetta útgáfufyrirtæki lætur frá sér fara. Germany in the Eighteenth Century: The Social Background of tlie Literary Revival. W.H. Bruford. Cambridge Uni- versity Press 1965. 12/6. Þetta rit kom fyrst út 1935 og var endurprentað 1939, 1952, 1959 og kemur nú í paperback. Höfund ur er prófessor í þýzku við há- skólann í Cambridge. Höfundur segir í formála að bókin sé ætluð þeim, sem leggi stund á þýzkar bókmenntir. Honum hafi orðið það ljóst, að rannsóknir á bókmenntum einum nægi ekki til að skýra þær og skilja, það þurfi einnig að koma til vitneskja um það þjóðfélag, sem þær séu sprottnar upp úr. Bókmenntirnar beri vitaskuld þjóðfélaginu vitni og megi draga af þeim ýmsar ályktanir um ástand þjóðfélags- ins en þetta nægi ekki til nægs skilnings. Til þess að heildar- mynd fáist, verði að rannsaka og skilja þau öfl, sem móta þjóð- félagið. Því sé þjóðfélagsfræðin nátengd allri listsköpun. Höfund- ur dregur upp mynd af þessum bakgrunni þýzkra bókmennta' á 18. öld og nær með því auknum skilningi á þýzkum bókmenntum á sama tíma. Þýzkaland var skipt upp í ótal smáríki í byrjun aldar- innar og menningarmiðstöðvarn- ar voru við hirðir furstanna og meðal þeirra voru frönsk áhrif yfirgnæfandi. Skáldin urðu að leita stuðnings furstanna og allir þeir sem fengust við andlega iðju. Markaðurinn fyrir bókmenntir var mjög þröngur framan af og „patróninn" var hverju skáldi nauðsynlegur. Svo hafði löngum verið víðast hvar. En á 18. öld tekur þetta að breytast sumsstað- ar í Evrópu, einkum þó í Eng- landi. Þetta gerist síðar í Þýzka- landi. Þar eru skáldin bundnari „patróninum". Svo framan af öld- inni eru þýzkar bókmenntir ekki tengdar þjóðinni heldur fámenn- um hópi áhugamanna eða hluta yfirstéttarinnar, sem talaði frem- ur frönsku en þýzku. Kloppstok, sem var eitt frægasta skáld Þjóð- verja um þetta leyti, átti sinn „patrón", sem var Danakonung- ur. Þetta tekur ekki að breytast fyrr en með Goethe og svo með rómantísku stefnunni. Frönsku áhrifanna tekur að gæta minna og áhugi manna vex fyrir þýzkum menntum með vaxandi veldi borg arastéttarinnar. Þetta skýrist og kemur betur í ljós á næstu öld. Skáldin og höfundarnir eru ekki bundnir þjóðinni, þeir eru á snær um yfirstéttarinnar og smekkur þeirra er nánast alþjóðlegur. Þetta er ekkert einstakt fyrir- brigði, en þetta er einkenni þýzkra bókmennta á 18. öld og því ræður „patrónisminn" lengur á Þýzkalandi en í Frakklandi og Englandi. Þótt talið sé að Lúther móti þýzkt ritmál, þá helzt sú skoðun meðal menntaðra stétta í Þýzkalandi langt fram á 18. öld, að franskan sé menningarmálið. Því verða umskiptin við breyttar skoðanir á þessum málum meiri og orka fastar á hugi manna með þeim afleiðingum, sem stuðla að magnaðri þjóðerniskennd og ýms- um öðrum fyrirbrigðum. Jóhann Hannesson: ÞANKARÚNIR SNILLINGUR einn enskur, Studdert Kennedy, sem af eigin reynd þekkti skotgrafalífið í fyrri stórstyrjöld, ritaði bók að því stríði loknu og gaf henni heitið LIES, en það merkir lygar. Öðru hverju ræðir hann nokkuð um skotgrafalífið, þar á meðal baráttuna gegn lúsinni, sem í þá daga var mjög sigursæl hvernig sem stríðið gekk. Líkt og annars staðar lifðu þar lýsn- ar með því að sjúga blóð úr mönnum. Og það segja fróðir menn að ef lýs eiga ekki aðgang að mönnum (eða dýrum), er leggja til allsnægtir undir fótum þeirra, þá séu dagar þeirra taldir. Fleirtölumyndirnar af þeim orðum enskum, sem merkja lýs og lygar, eru svo líkar í framburði að auðveldlega verður úr orðaleikur. Og þennan orðaleik hagnýtir Kennedy. Líkt og lýs þurfa að sjúga næringu úr lifandi líkama til að geta lifað sínu velferðarlúsa-lúxuslífi, þannig þurfa lygarnar jafnan ein- hvern sannleik til að sjúga kraft sinn úr og tryggja tilveru sína. Kennedy tók vel eftir þeirri íeynslu, sem oft birtist í hnit- miðuðum tilsvörum alþýðumanna, sem lent höfðu undir valdi lúsa eða lyga og stundum hvorra tveggja, en gátu þó ekki losnað undan því, og höfðu þó hugboð um annað og betra líf. Einu sinni ræddi hann við mann, sem lengi hafði þótt sopinn góður, og spurði hvort hann myndi ekki verða ánægður það sem eftir væri ævinnar, ef hann mætti að kostnaðarlausu fá allt það áfengi sem hann vildi. „Svo mikið er ekki til“, svaraði maður- inn. „There isn’t as much“. Menn ræða nú oft um mannsæmandi líf, rita títt um mann- sæmandi lífskjör. En yfirleitt sýna samböndin að oftast er ekki átt við annað qn Deninga. Mannsæmandi lífskjör eru miklir peningar, sem fást með lítilli fyrirhöfn. Þannig ef pClla VÍðá' um heim. Margir fóru til starfa í nýlendum með það eitt fyrir augum að verða ríkir á stuttum tíma. Nú fréttist oft um sult og seyru í veröldinni, að meiri hluti mannkynsins búi við skort. Oss eru tíðindi sögð af næturlöng- um fundum, sáttafundum milli „stríðsaðila", sem undirskrifa friðarsamninga (en gera ekki frið), og leysa mikilvæg vanda- mál, ekki hinna hungruðu, heldur hinna mettu, sem stæra sig af velmegun sinni, einkum þegar þeir uppskera lof erlendra gesta. Samt er .aldrei nóg. Lús óánægjunnar sýgur næringu út af þeim sannleika að til er mannsæmandi líf og til er van- sæmandi líf. En það er hvorki til nóg af peningum né áfengi í veröldinni til að tryggja svo mikið sem einum einstaklingi mannsæmandi líf. „There isn’t as much“. Innan um allt talið um mannsæmandi líf, allar rangfærsl- urnar og útúrsnúningana leynist djúpur sannleikur, sem ekki má þagna, þótt ýmsar lygalýs sjúgi næringu sína úr honum. Til er einnig vansæmandi líf og vansæmandi meðferð á manni sjálfum og öðrum mönnum. Spámenn Biblíunnar hafa lýst van- sæmandi lífi og meðferð á mönnum, arðráni, kúgun, rangind- um, fátækt, eymd og kveini snauðra manna, miklu betur en nútíma blaðamenn. Þeir lýstu einnig vansæmd allsnægtanna, óhófsins, ágirndarinnar, drykkjuskaparins og yfirgangsins, van- trúar og skurðgoðadýrkunar. Var þó réttlæti meira með ísrael í þá tíð en öðrum þjóðum. Hvers vegna töluðu spámenn um þetta, meðan aðrir spekingar þögðu og samsinntu (t.d. grískir)? Af því að allur lýðurinn, fátækir sem ríkir, var Guðs lýður. Og mælikvarði menningar var í þeirra augum dýrkun Guðs og meðferð á mönnum. Spurningin um mannsæmandi líf má því aldrei þagna; bar- átta gegn vansæmandi lífi má ekki stöðvast. En margar lýs þarf að fjarlægja af þeim sannindum, sem hér þurfa að koma fram. — Er slark að nóttu og iðjuleysi að degi mannsæmandi líf? Er það mannsæmandi skemmtun að fara suður á Spán til að horfa á Spánverja drepa naut? Er það mannsæmandi að gera kröfur, sem ómögulegt er að uppfylla? Er mannsæmandi að stela hjá fyrirtækjum, sem menn starfa fyrir? Er það mannsæmandi að halda litlum börnum að næturvinnu, eða leggja óeðlilegt erfiði á unglinga, svo að hægt sé að flytja inn marga gljálakkaða bíla? Eru vinnusvik mannsæmandi? Eða áfengissala til nýfermdra stúlkna, þar sem seljandinn tekur fermingarúrin þeirra í pant? Er sæmandi að láta ríkið káka við verk, sem einstaklingar vinna betur? Er mannsæmandi að endurgreiða öldungum fyrri ára vinnu og erfiði fyrir þjóðina með niðurföllnum peningum? Er mannsæmandi að telja sér og öðrum trú um að hamingjan verði fundin með einhliða kröfum á hendur öðrum? Er það mannsæmandi að vera í kirkjunni, en tilbiðja ekki Guð? — Þannig má spyrja — og það er nauðsynlegt — frá hægri og vinstri og úr miðju, hvað sé mannsæmandi líf. I 26. tbl. 1965 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.