Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1965, Blaðsíða 2

!
!
i
i
i
I
i
i.
í
i
f£ aymond Aron, sem nýlega
1 hefur átt sextugsafmæli,
er án efa þekktasti stjórnmálahugs-
uður Frakka á vorum dögum. Skrif
hans um stjórnmálalega heimspeki
og skýringar hans á pólitískum at-
burðum líðandi stundar eru bæði
fjölskrúðug og mikil að vöxtum.
Áhrifa þessara skrifa hans, svo og
rita hans um þjóðfélagsfræði, gætir
meðal menntaðra manna um heim
allan.
Tvær fremur nýlegar bækur eftir
hann teljast þegar meðal sígildra skýr-
ingarrita um alþjóðastjórnmál. Önnur
er höfuðverk hans („magnum opus“) og
fjallar um „stríð og frið“, þar sem sett
er fram „kenning um alþjóðlegt sara-
félag“. Hin er um herfræði á kjarn-
oikuöld. Báðar hafa verið þýddar á
mörg tungumál.
Ævistarf Arons hefur sérstaka þýð-
ingu meðal Frakka, því að hann hefur
ávallt haft jafnmikinn og logandi áhuga
á vandamálum pólitískrar hugmynda-
íræði og hinn fjölmenni hópur vinstri
sinnaðra menntamanna í Frakklandi.
Andstæðingar þessara vinstrisinnuðu
menntamanna. hvort sem þeir teljast
hægrisinnaðir eða ekki, hafa jafnan haft
tiltölulega lítinn áhuga á pólitískri hug-
myndafræði í sjálfri sér („per se“), enda
finnst þeim mörgum annað skipta meira
máli en endalausar þrætur um rök-
bundna efnishyggju og önnur „abstrakt“
hugtök. í augum þeirra eru slíkar deilur
hártoganir og rifrildi um fánýta hugar-
óra, sem flæki einungis kjarna máls-
ins.
Raymond Aron hefur aldrei viljað
víkjast undan því að rökræða stjórn-
mál og pólitíska heimspeki á sama um-
ræðugrundvelii og andstæðingar hans,
enda er hann betur heima í hugmynda-
heimi þeirra en flestir þeirra. Þeir í hópi
hinna vinstrisinnuðu menntamanna í
Frakklandi, sem mest ber á nú, upp-
götvuðu fæstir marxismann fyrr en
eftir síðari heimsstyrjöld. Þar stóð Aron
þeim mun betur að vígi, þvi að hann
hafði kynnt sér marxisma ýtarlega löngu
áður og hefur síðan fylgzt manna ræki-
legast með öllu því, sem heimspekingar
og stjórnmálamenn af skóla Karls Marx
hafa ritað. Hjá mörgum þessara mennta-
manna var stuðningur við marxismann
ekki annað en tízkufyrirbæri í upphafi
a. m. k., og hefur Aron stundum verið
miskunnarlaus við þá, þegar hann hefur
flett ofan af yfirborðsfræðimennsku
þeirra og staðieysum. Oftar er hann þó
umburðarlyndur, eins og hann sé að tala
við skóladrengi, sem hafa lært heima-
lexíuna illa. og fátt svíður kommúnistum
mieira en þegar Aron bendir á með óyggj
andi rökum og lærdómslegum tilvitnun-
um, að samkvæmt „réttum“ marxisma
eða leninisma séu þeir lentir úti á villi-
götum. Enginn er honum fremri í að
þræða myrkviði marxistískrar hugsun-
ar; þetta vita andstæðingar hans, og því
óttast þeir hann.
Nú á dögum hefur áhugi franskra
menntamanna á afstæðri hugmynda-
fræði dvínað stórum. Þeir hafa meiri
áhuga á nákvæmri könnun og hlut-
iægu mati á raunveruleikanum, eins og
hann blasir við á vorum dögum. Þar
gegnir Raymond Aron alveg sérstöku
hlutverki, því að hann hefur ávallt verið
óvæginn gagnrýnandi hugmyndafræði-
legra fordóma, boðberi frjálsrar og
óheftrar hugsunar, og rýninn könnuður
staðreynda. Menntamenn, sem hafa los-
að sig úr viðjum afturhaldssamra hug-
rnynda um „óumflýjanlegt réttmæti og
sögulegt hlutverk“ marxismans, hafa
lært mikið af skrifum Arons. Fyrir-
lestrar hans um iðnaðarþjóðfélagið
hafa haft mjög mikil áhrif, enda hafa
þeir náð geysilegri útbreiðslu í ódýrri
útgáfu (Idées).
Deilur hans við Jean-Paul Sartre,
Merleau-Ponty og aðra hafa haft mikla
þýðingu og vakið mikla athygli, ekki
aðeins í heimalandi hans, heldur líka
í öðrum löndum, allt frá Brazilíu til
Japans. Svo að þessi tvö lönd séu tekin
sem dæmi, þá hafa þessar ritdeilur ver-
ið gefnar út í þeim báðum og lesnar þar
af ótrúlega stórum lesendahópi. Báðum
þessum löndum hefur Aron kynnzt af
eigin raun. Þar og víðar hafa deilurnar
haldið áfram meðal menntamanna á
staðnum. Alls staðar hefur Aron lagt
fram sinn skerf til þess, að hvert mál,
hver skoðun og hver hugmynd sé könn-
uð ofan í kjölinn. og ekki sé gefizt upp,
fyrr en allar röksemdir, með og móti,
hafa verið rannsakaðar gaumgæfilega
og skilgreindar. „Hann hristir rykið úr
heilunum á okkur“, hefur ítalskur fræði-
maður sagt, „og þvingar okkur til þess
að hugsa ljóst og skrifa skýrt".
I\aymond Claude Ferdinand Aron
er fæddur í París árið 1905. Hann á sér
glæsilegan námsferil að baki og er
„agrégé de philosophie“ og „docteur es
Iettres“. Nám sitt stundaði hann í Ecole
Normale Superieure og við Sorbonne.
Hann varð lektor í heimspeki við há-
skólann í Toulouse árið 1939. Á árunum
íyrir heimsstyrjöldina voru þeir Jean-
Paul Sartre nánir vinir, enda jafnaldrar,
sem áttu (og eiga enn að ýmsu) svipuð
áhugamál. Á þessum árum öðlaðist Aron
Tnikla frægð, þótt enn væri hann ungur
að árum, fyrir rit sit um heimspeki
sagnfræðinnar (Introduction a la philos-
ophie de l’histoire").
Á árunum 1940 — 1944 ritstýrði hann
tímaritinu „La France Libre“, sem gefið
var ú.t í Lundúnum. Ritið fylgdi de
Gaulle, hershöfðingja, vitaskuld að mál-
um, en gagnrýni þess og könnun á sam-
timaviðburðum var mjög óháð, svo að
mörgum stjórnmálamönnum, frönskum
og enskum, geðjaðist ekki alltaf af því.
E ftir frelsun Frakklands umgekkst
Aron mikið hóp ókreddubundinna en
vinstri sinnaðra skoðanabræðra, sem
Albert Camus hafði safnað saman um-
hverfis dagblaðið „Cornbat" og tíma-
ritið „Les Temps Modernes“. Tímaritið
varð síðar eingöngu málpípa fyrir
Sartre. Raymond Aron varð hatrammur
andstæðingur stalínisma og fylgismanna
hans. Um þessar mundir skrifaði hann
mikið um kommúnisma, meðal annars
hina frægu bók sína „Ópíum mennta-
mannanna" („L’Opium des intellec-
tuels“), sem þýdd hefur verið á mörg
tungumál og haft hefur víðtæk áhrif á
menntamenn um heim allan. Frá árinu
1948 hefur hann annað veifið ritað for-
ystugreinar í hið heimsþekkta og mikils-
virta dagblað, „Le Figaro", í Paris.
Þótt segja megi, að Aron sé fyrst og
íremst heimspekingur og hugsuður,
hefur hann alltaf verið þátttakandi í
lífinu umhverfis hann, eins og þegar
kom í ljós á útlegðarárum hans í Lund-
únum. Hann hefur yndi af rökræðum
og samstarfi við annað fólk um þá hluti,
sem honum finnst, að skipti mestu máli
þá stundina. Hann tók upphaflega þátt
í flokksstofnun Gaullista, þegar þeir
settu stjórnmálaflokk sinn, „Rassem-
blement du Peuple Francais" (RPF), á
laggirnar, en hann varð brátt fyrir gífur
legum vonbrigðum með flokkinn og tók
að gagnrýna hann harðlega, bæði fyrir
stefnu hans í innanrikis- og utanríkis-
málum.
A.rið 1955 varð hann prófessor í
þjóðfélagsfræðum við Svartaskóla (Sor-
bonne-háskóla) í Paris, þar sem hann
hefur kennt síðan. Kennslan hefur tekið
hug hans fanginn, en þótt hann sé nú
orðið meiri „politologue" en ritdeilu-
maður, hefur hann haldið áfram að taka
mjög ákveðna afstöðu til þeirra mála,
sem efst eru á baugi hverju sinni. Hann
hefur ritað bókina „Þjóðfélagsfræði
Þýzkalands nútimans" („La sociologie
allemande contemporaine"), bækur um
kjarnorkustríð, allsherjarstyrjöld og
slyrjaldir almennt (svo sem „Les guerr-
es en chaine“), o. s. frv., en hann gaf
sér einnig tíma til þess að rita tvo
bæklinga fyrir útgáfuflokkinn „Tribune
Libre“, þar sem hann skipaði sér ein-
dregið í flokk þeirra, sem vildu sjálf-
stæði Asírs. Þessir pjesar voru gefnir út,
þegar slíkri skoðun hlaut að verða harka
lega mótmælt í öllum áttum, enda var
ráðizt hatrammlega gegn Aron og skoð-
unum hans hvaðanæva að. Einna grimm-
astir voru Gaullistar eins og Jacques
Soustelle og Terrenoir. Á þessum tíma
var honum jafnvel ókleift að boða þessa
skoðun sína í ritstjórnargreinum í „Le
Figaro“. Hann fylgdist með hruni Fjórða
iýðveldisins franska og gangi styrjaldar-
innar í Alsír og skilgreindi hvoru-
tveggja í ýtarlegum greinum, sem birt-
ust á mánaðarfresti í tímaritinu
„Freuves". Þar eð hann var einn af
stofnendum Frjálsrar menningar, átti
hann einnig þátt að þvi að koma
„Preuves" á fót og hefur verið einn
helzti höfundur þess undanfarin fjórtán
ár „Preuves" er sams konar tímarit og
„Encounter" í Englandi, „Der Monat“ í
Þýzkalandi, „Forum“ í Austurríki og
„Perspektiver“ í Danmörku, „Tempo
presente" í Ítalíu og „Cuadernos“, sem
gefið er út á spönsku í Frakklandi.
Raymond Aron nýtur mikils álits sem
prófessor, bæði fyrir lærdóm sinn og
þann eiginleika að geta kennt nemend-
um sínum að hugsa sjálfstætt og með
gagnrýni; reikna aldrei með neinum hlut
sem „sjálfgefnum“. Hann er ekki maður,
sem menn sverja við, eða heita trúnaði
eða fjandskap, heldur maður, sem hlust-
að er á, og fáir eiga skýlausari kröfu
til þess, að á hann sé hlustað, en ein-
mitt hann, sem aldrei hefur leyft sér
að vera „billegur". Hann leyfir sér
aldrei einfalda skýringu eða lausn á
viðfangsefnum sínum og vandamálum
þeim, sem hann glímir við.
M
ltJleðal ungra, franskra mennta-
manna hefur hrifning á stjórnkerfum,
sem byggjast á alræði, minnkað ákaf-
Framhald á bls. 6.
Framkv.sij.: Sigfas Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arní Garðar Kristínsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Utgefandi: H.Í. Arvakur, ReykjavíK.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
33. tbl. 1965