Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1965, Blaðsíða 8
Lttekt á Stað
Gervallt segir f jær og nær:
sjáið sigur lífsins.
b
* etta gæti veri'ð bæði lag og texti
I söng þessa dags, fyrsta fardags vorsins
1965, —þriðja júní. Vor og sól og sigur-
öfl gróandans hvarvetna að taka völd-
in á landinu okkar kalda, sem ljómar í
gullnum geislum morgunsins, er „gló-
faxið steypist um haga og tún“. „Sjá
— lífið hefur dauðann deytt“.
En þótt undarlegt sé, er það samt svo,
þegar maður er staddur hér, á hinu
gamla prestssetri, Stað í Grindavík, þenn
an vormorgun, þá finnst manni það
vera öauðinn, sem hafi svo óeðlilega
mikil völd mitt í ríki lífsins og ljóss-
ins, því að þessi bær er nú af öllum
yfirgefinn nema hinum framliðnu.
Kirkjan er löngu ofan tekin og reist
á öðrum stað. Presturinn er fluttur burtu
fyrir mörgum áratugum. Bóndinn er
dáinn og enginn kominn til áð taka við
jörð og búi.
En kirkjugarðurinn er enn í notkun.
Og þegar dauðinn hefur barið að dyr-
um á einhverju heimili í söfnuði Grind-
víkin.ga, og hinn iátni hefur verið
kvaddur í kirkjunni austur í Járnger’ð-
arstaðahverfi, þá er kistunni ekið um
klungróttan hraunveginn út að Stað,
þar sem grafreiturinn biður og sendin
mold Suðurnesja tekur hana í sinn
opna faðm.
— O —
A etta er fallegur kirkjugaiður,
vel girtur og vel hirtur svo sem sæmir
þessu efnaða myndarplássi — Grinda-
vík. Vestan til í honum miðjum — trú-
lega á þeim stað þar sem kirkjan stóð
— hefur verið reistur klukkuturn.
Hann Ijómar rauður og hvítur í sól
morgunsins. Niður úr honum hangir
klukkustrengurinn. — Nei, það er bezt
að taka ekki í hann. Það væri synd
gegn heilögum anda vorsins og lífsins
að rjúfa kyrrð þessa dags með lík-
hringingu. Það yrði næsta hjáróma
fcljómur í þeirri symfoníu gléðinnar og
gróskunnar, sem maður finnur að fyllir
loftið. En skaðlaust er nú að skoða þessa
líkaböng Grindvíkinga.
Skyidi þetta vera einhver forngripur?
Eða skyldi hún bara vera skipklukka úr
einhverju strandinu? Jú, ekki ber á
öðru. Klukkan hefur þessa áletrun:
— S.S. Anlaby —
— 1898 —
— Hull —
Kemur heim. Hún er úr brezkum tog-
ara, sem strandaði hér við svokallaða
Jónsbásarkletta í ársbyrjun 1902. Frá
því segir Guðsteinn hreppstjóri Einars-
son í bókinni „Frá Suðurnesjum“, á
þessa leið:
„Þetta strand mátti heita nokkuð
sogulegt. Skipið hét Anlaby, og skip-
stjórinn á því var einn rómaðasti land-
helgisbrjótur, sem verið hefir hér við
land fyrr og síðar á enskum togurum,
og er þá nokkuð mikið sagt. En hann
var með togara þann, er rétt um alda-
mótin varð þremur mönnum að bana
vesíur á Dýrafirði. Hannes Hafstein, þá-
verandi sýslumaður, fór um borð í tog-
aranii, sem var að veiðum uppi í land-
steinum. Var grunur á, að sleppt hefði
verið vír úr tolla á togaranum, sem hefði
hvoift bátnum. Ekki hafði verið sýnd
tilraun frá togaranum að bjarga mönn-
um þeim, sem voru að hrekjast í sjón-
um, svo hér hefir verið um verulegan
þrjót að ræða. Ekki var hann tekinn
þarna, en kæra hafði verið send út af
Eftir séra Gisla Brynjólfsson
„Fjörunnar flak . . . .
Prestssetrið Staður í Grindavík
verknaði þessum til hinna döns-ku yfir-
valda í Kaupmannahöfn. En sennilega
hefði það ekki komið að miklu gagni,
ef þessi sami skipstjóri hefði ekki svo
víða komi'ð við, en hann var tekinn í
iandhelgi við Jótlandsstrendur ekki
'iöngu seinna, og fyrir þá tilviljun mun
hann hafa fengið dóm fyrir þennan
verknað sinn í Dýrafirði. Sagt var, að
hann hefði verið dæmdur í tveggja ára
íangeJsi og verið í sinni fyrstu för hing-
að til landsins eftir að hafa tekið út
sína fangelsisvist.
O kipstjóri þessi hafði heitið Carl
Nilson og veríð kallaður Sænski Carl.
Það voru og sagnir um, að hann hefði
veiið búinn að heita því að velgja ís-
lendingum undir uggum, þegar hann
kæmi þar á miðin aftur, en hváð sem
því liður, var það staðreynd, að þarna
l Jónsbásarklettum átti þessi þjarkur
sitt siðasta uppgjör við tilveruna.
Svo sem oft vill ver'ða í sambandi við
voveifleg slys, varð nokkuð til af draum
um og fyrirbærum í sambandi við
strand þetta. Merkastur þótti draumur
írú Heigu Ketilsdóttur, konu séra Bryn-
jólfs Gunnarssonar, prests á Stað, sem
hana hafði dreymt nokkru fyrir hátíð-
ar, áður en strandi'ð varð, og hún sagt
hann þá strax. Draumurinn var á þá
leið. að henni þótti vera knúið dyra og
einhver fara fram, sem kallað var, en
koma aftur og segja, að hópur manna
sé úti, sem vilji fá að tala vi'ð hana.
Hún fór fram og þarna stóðu, að hún
héit, 9 eða 10 menn. Þeir báru upp- er-
indið, og var það að fá hjá henni gist-
ingu. Eitthvað leizt henni Vla á að hýsa
svona stóran hóp manna og færðist und-
an því, en þeir sóttu fast á og sögðu
á þá ieið, að þeir yrðu að fá gistingu á
Stað. Þá þóttist hún segja, aö hún
vissi ekki, hvernig hún hefði rúm handa
þeim öllum, en þeir þá svarað, að hún
þyrfti ekki að hugsa um þau, því hann
Einar mundi sjá um það. Ekki var
draumur þessi lengri, en þótti passa
við strandi’ð, því Einar Jónsson, hrepp-
stjóri á Húsatóftum, sá um alla björgun
og einnig um útför mannanna.
TJr skipinu rak tíu lík á rúmri viku.
Þá var lítið um húsrými, og voru
líkin öll flutt í Staðarkirkju og lögð
þar ril á bekkjum í kórnum. Um leið og
þau voru þvegin, var leitað eftir öll-
um merkjum, tattoveringu, hringum og
öllu, sem sérkenndi og var það gert
samkvæmt bei'ðni. Þegar sjö lík voru
rekin og búið að ganga frá þeim, eins
og áður er lýst, vildi það til snemma
morguns, að maður kom til Einars hrepp
stjóra. Sá hét Bjarni frá Bergskoti;
hann tjá'ði Einari, að þá nótt hefði sig
dreymt sama drauminn aftur og aftur,
þannig, að hann hefði vaknað á milli.
Draumurinn var þannig, að Bjarna þótti
maður koma til sín og biðja sig að fara
til Einars hreppstjóra og segja honum,
a'ð hann vilji fá aftur það, sem tekið
hafi verið frá sér, og að hann sé norð-
ast í kórnum. Bjarni vissi ekkert, hvað
um gæti verið að ræ'ða, en setti draum-
inn þó í samband við hina drukknuðu
menn. Einar hreppstjóri tók draum
þennan bókstaflega, þvi einmitt hafði
verið tekinn hringur af því líki sem
utast var í kórnum áð norðanverðu, og
var hann lát'nn á það aftur.
Eftir að jarðarför þeirra tíu, sem rak,
hafði farið fram og send höfðu verið
merki og lýsingar á líkunum, þótti það
sannað, að sá, sem vantaði, væri skip-
stjórinn sjálfur, Carl Nilson“.
Við látum þessa fróðlegu og skilmerki
legu Hásögn hins kunnuga manns nægja
um hinztu för Sænska Carls á íslands-
nrsið. Vi'ð látum hugsunina um hann ekki
tefja okkur frá úttektargerðinni eða
draga skugga upp á heiðríkju þessa
bjarta dags. Á þessari stund á það ekki
við að vera með neinar slíkar umþenk-
íngai. Hinn dauði hefur sinn dóm mað
sér.
— O —
Utihúsin hér á Stað eru mjög forn-
fáleg og farin að láta á sjá. Hér hafa
ekki verið hafðar aðrar skepnur en sauð-
fé síðustu árin. Það borgar sig bezt, því
að hér er féð létt á fóðrum. Snjór ligg-
ur hér aldrei á, svo að alltaf næst til
jarðar og aldrei bregzt beit í fjörunni
þar sem sjálft Atlantshafið fellur á
strönd Reykjanesskaga — og ber þarann
upp í stórar hrannir. Ærnar eru á beit á
grænu túninu og una sér vel með lömb-
um sínum, sem eru farin að verða búst-
in, enda þau yngstu nokkurra daga göm-
ul. Við göngum í húsin og lítum inn
í hvern kofa. Inni í einum þeirra er hvít
ær með lambi sínu. Þegar við komum
í dyrnar stappar hún dálítið frekjulega
niður öðrum framfæti og segir: Menn!
Hvað eruð þið að gera hér? Þið vilduð
ekki búa á þessum Stað og skilduð okk-
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
33. tbl. 1965