Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1965, Blaðsíða 5

ra
Islendingar eru manna tor-
tryggnastir. Kemur það meðal
annars fram í því, hve þeir taka
öllu, sem þeim er sagt, með mik-
illi varúö. Fyrstu viöbrögð margra,
þegar þeir heyra eitthvað nýtt, er
að rengja sögumann, og nálgast
það hreina list, hve sumir eru
slyngir í rengingum.
Þólt slík tortryggni geti stund-
um verið nœsta hvimleið og farið
út í öfgar, œtti hún samt að bera
vitni um gagn
rýnið hugar-
far. Svo þarf
þó ekki að
vera. Hjá
mörgum e r
þessi eðlis-
lœga tor-
tryggni ein-
hvers konar
varnarmúr
gegn því, að
Sveitamaihirinn sé plataður“.
illenn halda, að með því að láta
iegja sér alla hluti nokkrum sinn-
tm, ko?nist þeir hjá því að vera
aafðir að ginningarfífli.
Skyld þessu hugarfari er hvötin
,að vera á móti“ öllu. Hér á ísla?idi
úir og grúir af tó??istundamótmcel-
endum, sem sjá aldrei nema nei-
kvœðu hliði?ia á öllu?n sköpuðu??i
hlutum, merkilegum og ó?ne?-kileg-
um. Við kö?i?iumst ölL við ma?m-
'nn, sem þusar u?n að allt sé á
hraðri leið norður og niður, meða?i
ia?m bíður eftir klippingu á raka?'a-
íoju?mi, og ?iöldrara?ia, se?n fylla
dálka allra landsins velvaka?ida og
iornáhamiesa. Þessir svartagalls-
■ ausarar sjá aldrei nema skratt-
j?m á vegg?iu??i, og getur stundum
jerið ske?nmtilegt að lesa eða
eyra, hvernig þeim tekst að tála
jafn sa?mfœrandi um stórvœgileg
mál og lítilfjörleg í sömu andrá.
Hér skál engum getum að því leitt,
hvers veg?ia þetta hugarfar er svo
álgengt hér á landi, en ef til vill
er það leifar af því, þegar állt var
„Danskinu??i að kenna“ og vinsœlt
að hampa því í umrœðum. Sumir,
sem hald?úr eru þessu hugarfari,
virðast œtla, að það beri vott um
„frjálslyndi“ að rífa allt niður og
vera sífellt aö berja á tröllum.
Þeir ganga jafnvel svo la?igt að
búa sér til grýlur eða forynjur, sem
þeir geti síðan lagt að velli með
penna sínum, þótt þær séu ekki
?iema ímyndaðir draugar eða vind-
myllurnar ha?is Don Quixotes. Það
er og ei?ike?ma?idi fyrir þessa áhuga
sömu gagnrýnendur, að rök fylgja
sjáldnast stóru orðunum. Ef ein-
hverjir skyldu hálda, að þeir fái
á sig ejtirsóknarverðan frjálslynd-
isstimpil með slílcum skrifum, þá
skyldu þeir hinir sömu minnast
!> ess, að höfuðeinkenni frjálslynds
;nan?is í réttri merkingu þess lýs-
higarorðs er einmitt að sjá fleiri
hlið en eina á hverju máli. Aftur-
áldsmaöurinn litur hins vegur
ildrei nema í eina átt. — M. Þ.
ski Yggdrasils er lýst í
Völuspá, Grímnismálum og Snorra
Eddu. Snorri segir: „Askurinn er
mestur allra viða. Greinar hans
greinast um alla veröld og standa
yfir himni, hann stendur á þrem
rötum og standa þær mjög vítt. Ein
er með ásum, önnur með Hrímþurs-
um þar sem gap Ginnunga var að
fornu, hin þriðja stendur yfir Nifl-
heimi. Undir þeirri rót er Hver-
gelmir, en Níðhöggur nagar rótina
að neðan. En undir þeirri rót er til
Hrímþursa snýr er Mímisbrunnur
i'ullur vísinda. Mímir er eigand-
inn fullur vísdóms, því hann
drekkur úr brunninum. Þar kom
Alfaðir og bað eins drykkjar af
brunninum en fékk ekki unz hann
lét auga sitt að veði“.
Svo segir í Völuspá: „Allt veit ek
Oðinn hvar þú auga falt í þeim enum
mæra Mímis brunni, drekkr mjöð mær-
an Mímir morgin hverjan af veði Val-
föðurs. Vituð ‘ér enn eða hvat“. (Völu-
spá 28).
Þriðja rót asksins stendur á himni;
undir þeirri rót er brunnur ginnheilagur
er Urðarbrunnur heitir; þar hafa goöin
dómstóla sína.
Örn situr í limum asksins margs vit-
andi og milli augna hans haukur, kall-
aður Veðrfölnir. íkorni nefndur Rafa-
toskr rennur upp og niður askinn og
ber öfundarorð milli arnarins og Níð-
höggs (ormsins, derkans). En fórir
hirtir renna í limum asksins og bíta
barr. En svo margir snókar eru í Hver-
gelmi að engi tunga má telja.
Svo segir í Grímnismálum, 35, 34:
„Askr Yggdrasils drýgir erfiði meira
er, menn viti, hjörtr bítr ofan en á hliðu
fúnar skerðir Níðhöggr neðan. Ormar
fleiri liggja und aski Yggdrasils, en þat
of hyggi hver ósviðra apa, Góinn og
Móinn, þeir eru Grafvitnis synir.
Grábakr og Grafvöluðr/Ofnir og Sváfn-
ir hygg ek æ myni meiðs kvistum má“.
E nn er það sagt að nornir þær er
búa að Urðarbrunni taka vatn úr brunn-
inum hvern dag og þar með aur þann
er liggur um brunninn og ausa yfir
askinn svo að greinar hans skyldu eigi
tréna né fúna. En þetta vatn er svo
heilagt, að allir hlutir sem lenda í brunn-
inn verða svá hvítir sem himna sú í
eggi er skjall heitir. Svo segir í Völu-
spá, 19: Ask veit ek ausinn heitir
Yggdrasill hár baðmr heilagr hvíta auri.
Þaðan koma döggvar er í dala falla
stendr æ yfir grænn Urðar brunni.
Döggvin sem fellur þaðan á jörðina,
menn kalla það hunangfall, býflugur
nærast af þvi. Fuglar tveir eru fæddir
í Urðarbrunni, kallaðir Svanir, af þess-
um fuglum hefur þróazt sú ætt fugia
er vér köllum svo.
Menn vissu að Yggdrasill var tré lífs-
ins í goðsögnum og þjóðsögum eftir að
Uno Holmberg hafði skrifað bók sína
Der Baum des Lebens 1922. Heldur
eftirtektarverð hliðstæða er hér í bók
Fontenrose's (bls. 172). Það er saga sem
sögð er hér á parti við endann á
Gilgamesh-hetjukvæðinu, í Babýlon.
Eftir dr. Stefán Einsrsson
íí:r endar hetjukvæðið í raun
réttri sem samhangandi samsett saga.
Síðasta leirtaflan er í raun og veru alveg
ný og ólík gerð af dauða Enkidus og
sorg Gilgamesh. Það er seinni helm-
ingur samsettrar sögu sem þekkist nú
í heild ó súmerísku. Á bökkum Evfra-
tes óx huluppu-tré. Vindurinn sleit það
upp með rótum og áin tók það. En
Inanna (Ishtar) só það og dró það úr
ánni og plantaði það í garði sínum í
Uruk, svo að hún gæti síðan búið sér
til úr því stól og legubekk. En þegar
það var orðið stórt gat hún ekki höggvið
það niður.
í rótunum hafði ormur sem kann
enga töfra (knows no charm) byggt sér
hreiður. í toppinum hafði örninn Zu
byggt hreiður sitt (Hræsvelgur, Þjazi).
í greinunum hafði töfranornin (demon
heima svo að Gilgamesh gat ekki snert
þau með hendi eða fæti. Hann harmaði
missi sinn og reyndi að sækja dýrgripina.
Þjónn hans, Enkidu, bauðst til þess að
fara ofan (til heljar). Gilgamesh kenndi
honum reglurnar sem hann átti að
fylgja til að koma heill aftur. En þegar
Enkidu kom ofan í undirheima þá braut
hann allar reglur (eins og Heiðrekur
ráð Höfundar í Heiðrekssögu) og eink-
um þær, að hann notaði spjót, skutul og
staf gegn skuggaverunum, svo að hann
var tekinn og honum haldið og hann
komst ekki til baka til Gilgamesh, þá
grét Gilgamesh yfir Enkidu og fór til
Enlils (höfuðguðs) að beiðast hjálpar.
En Enlil vildi ekki hjálpa honum né
heldur Sin (máni). En Ea sem alltaf
var vís að hjálpa fékk Nergal (dauða-
guðinn, Hel) til að opna holu í jörð-
Askur Yggdrasils (Tréskurðarmynd eftir Clare Leighton)
woman) Lilith hús sitt. Gilga-
mesh kom þá til hjálpar Inönnu vopnað-
ur öxi sinni mikilli. Hann drap orm-
inn, en Zu (Hræsvelgur, Þjazi) flaug
til fjallanna með unga sína og Lilith
slapp. Þá hljóp Gilgamesh og félagar
hans niður tréð, en Inanna gerði Pukku
og Nikku (trumbur og barefli) úr viðin-
um, sem hún gaf Gilgamesh.
O
iiér endar súmerska kvæðið, end-
inn má lesa í Gilgamesh XII:
„Pukku og Nikku féilu ofan í undir-
irmi svo að svipur Enkidus gæti birzt,
en Gilgamesh hafði það eitt gagn af því
að hann fékk að heyra um vesælt ástand
dauðra manna.
Gilgamesh hafði synt niður á sjávar-
botninn (Rán, Hel) til þess að ná sér í
jurt lífsins en týndi henni. Huluppu
(Askurinn) var tré lífsins, hann missti
líka af því“.
Hér er getið um Inönnu, sem sagt er sé
önnur mynd Ishtar (Freyju). Mér finnst
líklegt að Inanna hafi geymzt óbreytt á
Norðurlöndum í Nönnu, konu Baldurs.
33. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5