Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1965, Blaðsíða 10

'E SNORED ALL7HE TMdE I WAS
TALKINV-blO'ÆR *EAR 'IM,PET]’
I DID THAT — 'E VMOKE AíE UP.
NOW WHAT
'AVE I SAID?
1) Hann braut allan tímann sem ég var að tala. Heyrðirðu
það elskan!
2) Svo sannarlega. Hann vakti mig.
3) Hvað hef ég nú sagt?
SIGGI SIXPENSARI
Ævisögur og bréf
Close to the Wind. The Early
Memoirs of Admiral Sir William
Creswell. Edited by Paul Thomp-
son. Heinemann 1965. 36/—.
Sjóferðasögur hafa löngum ver-
íð vinsæl Iesning. Hér eru skráð-
ar minningar sægarps sem gekk í
fiotann þrettán ára og lauk þar
ferli sínum sem aðmíráll. Þetta
gerðist 1866, þá voru seglin álitin
heppilegri en gufuvélin og því not
uð á flota Hennar Hátignar. Höf-
undurinn kynnist flotalífinu, sem
hafði litlum breytingum tekið frá
þvi á dögum Nelsons. Hann sigldi
um öll heimsins höf og lenti í
kasti við sjóreyfara og þrælasala
undan ströndum Zanzíbar og víð-
ar. Hann hvarf úr flotanum tutt-
ugu og sex ára, sökum fátæktar
og flutti til Ástralíu. Gullið kom
ekki fljúgandi til hans og hann
lét tilleiðast að ganga aftur í flot
ann og 1905 var hann orðinn yfir
maður ástralska flotans. Hann hóf
að skrifa þessar minningar sínar
1919 og lauk þeim tveimur árum
íyrir dauða sinn 1933. Handritið
var varðveitt í bankahólfi þar til
nú að það er préntað í fyrsta
sinn. Bókin gefur góða mynd
af þessum liðnu tímum og lýsir
veröld, sem ekki var gjörþekkt
og kortlögð.
The unpublished Correspondence
of Madame de Staél and the
Duke of Wellington. Ed. Victor
de Pange. Translated by Harold
Kurtz. Cassel 1965. 25/—.
1 ár eru eitt hundrað og fimm-
tíu ár frá sigri bandamanna yfir
herjum Napóleons við Waterloo.
í tilefni þessa hafa komið út
nokkur rit um þann mann, sem
af mörum er talinn vera sigur-
vegarinn, þ.e. Wellington. Þetta
bréfasafn er gefið út af afkom-
anda madame de Staél, Victor de
Pange greifa, sem ritar ágætar
skýringar með bréfunum sem
gera ritið nökkurs konar Frakk-
landssögu tveggja ára timabils
eftir Vinarfundinn. Wellington
ætlaði herjum bandamanna að
dvelja í Frakklandi allt til þess
að skaðabótakröfurnar, sem
Frakkar skyldu greiða væru lukt-
ar og einnig vildi hann uppræta
áhrif frönsku byltingarinnar og
færa allt til þess forms, sem ríkti
fyrir 1789. Slík ætlan virðist nú
fjarstæðukennd og það kom að
því að Wellington hneigðist sjálf-
ur að skoðunum madame de Staél
um ýmis málefni og árj eftir
dauða hennar 1817 varð hann
hvatamaður þess að herir banda-
manna hyrfu af franskri grund.
Bréfin gefa góða mynd af hugsun
arhætti frúarinnar og hertogans
og pólitísku andrúmlofti þessara
tíma. Þessi bréf hafa ekki birzt
áður eins og segir í titli bókarinn
ar.
Bókmenntir
Gedichte. Charles Olson. Aus
dem Amerikanischen úbertragen
und mit einem Nachwort verse-
hen von Klaus Reichert. Suhr-
kamp Verlag 1965. DM 3.—
Þetta bandaríska skáld fæddist
1910, stundaði nám við ýmsa
bandaríska háskóla og lagði eink-
um stund á bókmenntir og forn-
leifafræði. Hann kenndi enskar
bókmenntir við Harvard 1936-39,
og starfaði við Black Mountain
College 1951-56. Þar gaf hann út
ásamt öðrum Black Mountain
Review,' en um það sameinuðust
mörg nútímaskáld bandarísk.
Olson hefur birt mörg kvæða
sinna í tímaritum. Fyrsta bók
hans kom út 1947, sem fjallaði
um Melville, Mayan Letters kom
1953 og fyrsta Ijóðabók hans birt-
ist 1960, og heitir The Distances.
Það má marka áhrif fórnminja-
rannsókna í kvæðum hans sum-
um. Hann stundaði rannsóknir á
fornminjum "lndíána, yfirgefnum
byggðum þeirra, og sú reynsla
varð honum tilefni frjósamra
íhugána. Nú býr hann í fæðingar-
bæ sínum Gloucester Og vinnur
að „Maximus“-kvæðunum. Höf-
undur þessi á aðdáendahóp í
Þýzkalandi og þar er hann ekki
síður lesinn en í Bandaríkjunum.
í þessari bók er nokkurt magn
Ijóða hans þýtt og auk þess fylgja
skýringar. Klaus Reichert ritar
eftirmála. Áhrif þessa skálds á nú
tíma bandarískan skáldskap eru
mikil.
Ferðasögur
Travellers in Ethiopia. Edited by
Richard Pankhurst. Oxford Uni-
versity Press 1965. 6/—
Abbyssinía hefur undanfarin
tvö þúsund ár verið í meiri og
minni tengslum við vestræna
byggð. Grískir kaupmenn verzl-
uðu við þjóðirnar sem byggðu
þetta land. Grískra áhrifa gætir
í myntsláttu furstanna í Aksum
og um 330 taka íbúarnir kristni.
Kristin áhrif berast þangað með
sýrlenzkum kaupmönnum. Á mið-
öldum vakti þetta land, löngum
í hug manna þá kallað land
Jóns prests, en sá Jón var talinn
voldugur þjóðhöfðingi og vel
kristinn. Konungsættin í Abbys-
siníu rekur ætt síná til Salómons
konungs og drottningarinnar af
Saba og áhugi þarlendra manna
á sambandi við Evrópuþjóðirnar
var ekki minni en þeirra á Abb-
yssiníu. Pílagrímat héldu frá
þessu fjarlæga Afríkuríki til
Jerúsalem og allt til Rómar.
Portúgalskir og ítalskir kaup-
ménn og ferðalangar hafa við-
skipti við þarlenda. Jesúítar
koma sér þar upp stöðvum á sex-
tándu öld. Viðskipti taka svo að
aukast að mun þegar kemur fram
á 19. öldina. Abbyssinía er eina
ríkið í Afríku, sem stenzt árásir
Evrópumanna. ítalir bíða hinn
herfilegasta ósigur 1898 við Ad-
owa.
Þessi bók spannar með nokkr-
um hætti tvö þúsund ára sögu,
hér eru sagðar ferðasögur ýmissa
ferðalanga sem heimsóttu þetta
fjarlæga land á þessu langa tíma-
bili. Þetta er skemmtilegt kver
og fylgir skrá yfir ferðalangana,
athugagreinar og myndir. Út-
gefandi lætur frásagnarmáta höf-
unda haldast öbreyttan svo andr
rúmsloft liðinna tíma glatist ekki.
10 LÉSBÓK MORGUNBLAÐSINS
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
GÓÐVIÐRISDAGAR hafa verið margir undanfarið og tækifæri
hafa gefizt til að virða fyrir sér velferð og velmegun borgarinn-
ar, enda hefir hún allvíða notið snyrtingar á liðnu sumri. Eitt
sinn þegar ég stóð á nýsteyptri gangstétt og beið eftir vagni,
bar þar að tvo unga borgara, og munu þeir hljóta kosningar-
rétt eftir svo sem einn áratug. Tóku þeir upp úr vasa sínum
peninga til að hafa handbært fargjaldið, en um leið lét annar
tvo fimmeyringa detta á nýsteypta stéttina. Þá sparkaði hann
þeim aftur undan sér, líkt og ungkálfur sparkar skít úr klauf-
um sér á vordegi, þegar honum er hleypt út. Aurarnir lentu
í rusli milli stéttar og girðingar og hurfu sjónum. Þá spurði
ég borgarann af hverju hann færi svona með aurana. Hann
sagði að fyrir fimmeyringa fengist aldrei neitt í búðum. Þá
bjó ég til getraun fyrir drengina: Ef það kostar fjörutíu og
sjö aura að smíða einn fimmeyring, hvað kostar þá að smíða
tvo? Þeir sýndu þann áhuga að reyna við þrautina, en gáfust
upp. Þegar ég sagði þeim lausnina, settu þeir upp vantrúar-
svip. Þá spurði ég hvort þeir vissu hvaðan kæmi fé til gatna-
gerðar og aurasmíða, en ekki vissu þeir það. Þá tókum við að
ræða um skatta, og nú fylgdust þeir með, því um þá höfðu
þeir oft heyrt talað heima. Og þegar þeir skildu að skattar for-
eldra þeirra og annarra manna voru notaðir til þessara fram-
kvæmda og annarra, enn brýnni, rann upp fyrir þeim Ijós:
„Þetta er þá allt í Iagi.“ Lengra komust þeir ekki í skilningi á
lýðræðislegri meðférð peninga. Sumir fullorðnir menn komast
heldur ekki lengra. En æskilegt væri að yfirvöld vor kæmust
lengra, helzt svo langt sem að læra að flytja kommu í tuga-
broti núgildandi peningakerfis, enda myndi það leiða til betri
meðferðar á mörgum hlutum.
Andúð drengjanna á aurunum virðist álíka og andúð Cató
hins gamla á Karþagóborg. Þessu Cató-kyni fjölgar nú ört með
oss. Munurinn er aðeins sá að eyðingarviljinn beinist gegn eig-
in þjóðfélagi. Það sem í mínum augum skiptir máli er m.a.
að merki íslands er á peningunum og núverandi háttarlag kost-
ar þjóðfélagið miklu meira en þau gjaldeyrisverðmæti, sem um
er að ræða.
Vera má að ungborgarar þessir séu efni í ákvörðunarsmiði
(decision makers) framtíðarinnar. Það er nú í tízku meðal
sócíalvisindamanna að taka eftir þeirri grein hinnar nýju
stéttar. Hún smíðar nýtar og fánýtar ákvarðanir um meðferð
á fjármunum almennings. Ef aðrir borga, þá er allt í lagi. Þetta
er ekki framandi hugsun í voru landi.
Á leiðinni heim vildi ég kaupa mjólk í flöskum. En eng- *
in slik mjólk var þá til. Þar með sparkaði Samsalan þrjátíu
og sex fimmeyringum í einu lagi, að vísu ekki almanna fé, að-
eins minu. Með óþörfum umbúðum — þótt ekki sé vikið að
óþarfanum sjálfum — er árlega sparkað aftur á bak andvirði
nokkurra stórhýsa, skóla, elliheimila, leikvalla og annarra stór-
nauðsynja mannfélagsins. Mitt í allri velmeguninni eru
menn of fátækir til að smíða þessar nauðsynjar og stafar það
af því að menn verða þrælar ákvörðunarsmiða og eigin vesal-
dóms. Hlutfallaskynið (sense of proportions) sljóvgast. Og al-
gengasta einkennið er að menn telja allt í lagi, þar sem ekki
er allt í lagi.
,,Ekki eru Svíar að setja svona lagað fyrir sig“, segja
menn. „Og vér reynum að líkjast þeim.“ Þá er því að svara,
miðað við tölur frá sócíalvísindamanni, sem hér var á ferð,
að vér höfum á sumum sviðum tvöfalt meiri þörf á opinberu
fé en Svíar. Mannfjölgun hjá oss er nálega tvöföld á við það,
sem hún er hjá þeim, samkvæmt þessum heimildum. Þegar
þeir þurfa að bæta við einni skólastofu, þurfum vér að bæta
við tveim. Á sama hátt kennurum, í almennum og æðri skól-
um. Þegar þeir áætla eina viðbótareiningu til fæðis og fata
handa nýborgurum, þurfum vér að áætla tvær. — Nú er spurn-
ing hvort vér getum fengizt við svo flókið dæmi sem að marg-
falda með tveimur, eða viljum yfirleitt viðurkenna það.
Leið iýðræðisins er ekki sú að svíkjast um að bera byrð-
ar með öðrum (hvorki skattabyrðar né aðrar), heldur líta eftir
því að vel sé farið með almanna fé, sem er táknmynd hinnar
samþjöppuðu áreynsiu borgaranna, eða með orðum Gafborgs:
Storknaður sveiti.
33. t)bl. 1965