Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1965, Page 6

Kndum, segir Cawley, var goðsnafni'ð
Þjazi fyrir einhvern misskilning gefið
jötni, en örninn Zu í Babýlon, sem áður
hefur verið líkt við Þjaza, var líka jöt-
unn. Þar að auki segir Fontenrose að
slík hlutverkaskipti milli go’ða og jötna
séu ákaflega tíð í þessum goð-jötun-víga
sögum. Um net Loka má geta þess, að
þegar lesin er sagan um víg Tiamat-Ým-
is og Mardúks-Þórs (Óðins-Ullar) í
Babýlon, sést að Mardúk notaði eigi
aðeins boga, örvar og stormvinda, held-
ur líka net („Python“, bls. löO). Bæ'ði
Tiamat í Babýlon og Ge á Grikklandi
eru mellur trölla og óvætta. Á íslandi
segir svo í Völuspá: „Austur sat en aldna
í iarnviði ok fæddi þar Fenriskindir." En
Snorri kallar þessa válegu móður Angur
boða og föðurinn Loka. En hið þokka-
lega afsprengi þessara hjúa er fyrst
Fenrisúlfur, þá Miðgarðsormur, hið
þriðja er Hel (Hades).
.A. Indlandi var mella tröllanna
kölluð Danu, en Fenriskindur, afSprengi
hennar, Danvas (höggormar). Hún var
líka móðir Vritra, hins ferlega orms, sem
sameinar í indverskum goðsögnum eig-
inleika frumjötunsins Ýmis Ginnungs
(úr-chaos) og Miðgarðsorm-Oceanus
-Leviathan, sem liggur um lönd öll.
A'ðalóvinur Vritra meðal goðanna var
Indra (Eindriði, Þórr, þrumugu'ð). Eins
og Seifur veldur Indra þrumufleygnum.
Og eins og Seifur og Baal, drap hann ó-
vin sinn á unga aldri. Sumir hýmnar
segja jafnvel, að hann var aðeins nokk-
urra daga gamall (nátta) eins og sonur

RABB
Frh. af bls. 5.
eölilegur hluti grundvallarnáms
hvers einstaklings.
Hver eru þá rökin fyrir þessari
nýju skattheimtu? Tuttugu og
fimm milljónir eru ekki stór pen-
ingur í ríkiskassanum. Þaö er í
rauninni undir hælinn lagt hvar
þœr eru teknar. Ég hef grun um,
aö hér sé veriö aö reyna aö sefa
verzlunarstéttina, sem er farin í
fýlu af því aö fólk getur gert —
og gerir hagstœö kaup í útlöndum.
Munur á verðlagi hér og víöa ann-
ars staöar er auövitaö hróplegur,
og skilyröislaust ber aö vinna aö
því aö draga úr honum. Setja jafn-
framt ákveönar reglur um þaö,
sem feröamenn mega koma meö
heim, en sanngjarnar reglur.
Sannleikurinn er hins vegar sá,
aö þessum 25 milljónum er í fyrsta
lagi ranglega niðurskipt (sbr. tölu-
legar upplýsingar aö framan). í
ööru lagi kemur þessi „innkaupa-
skattur“ á þá, sem kaupa sokka-
plögg og nærbuxur í útlandinu, en
hinir raunverulegu smyglarar
borga ekki krónu fyrir allar sínar
utanferöir, enda er þetta þeirra at-
vinna: Aö sigla og smygla. í þriöja
lagi á feröasloattur engan rétt á
sér og stríöir gegn þeirri viöleitni,
sem er alls ráöandi meöal frjálsra
þjóöa — í þá átt, aö leggja ekki
steina í götu þeirra, sem áhuga
hafa á aö skoöa sig um í heimin-
um — til gagns fyrir þá sjálfa og
heildina. Ef ráöageröinni veröur
ekki breytt, er þaö ennfremur trúa
min, aö landsfeðurnir veröi aö
gera margar „vinsældaráöstafanir“
til aö vega upp á móti þeim miklu
óvinsœldum, sem þeir baka sér
meö farmiöaskattinum.
— h.j.h.

Oðins i Völuspá hinn ónefndi, sem hefn-
ir Baldurs. „Sá mun Óðins sonr einnættr
vega. Hendr þvær at né höfuð kembir
á'ðr á bál of bar Baldrs andskota".
Svipað er afrek Magna, sonar Þórs, í
Snorra Eddu, er bjargar föður sinum
með því að lyfta fæti Hrungnis af hálsi
honum; hafði enginn goða né manna
getað valdi'ð fætinum annar en Magni
þriggja nátta. Þess má enn geta, að
þegar Þór launar syni sínum með því
að gefa honum hest, fyrtist Óðinn við og
segir að Þór hefði verið nær að gefa sér
hesíinn en gýgjar syni. En þessi öfund
gagnvart sigurvegaranum er mjög al-
gengt minni í goðsögnum eins og minn-
ið „einnættr vega“. En svo að nú sé
aftur snúið til Indlands eftir þennan út-
úrdúr, þá berst Indra með þrumufleyg-
um og örvum, en Þór með hamrinum
Mjöllni, sem sennilega táknar þrumu-
fleyg. Vopn Indra voru gerð af
Tuashtri-Hefestos, smið goða, en Mjölln-
ir af dvergum fyrir tilstilli Loka, og
má vera að það séu menjar af smíðanátt
úru hans upphaflegri, af því Cawley
hyggur að hann hafi upphaflega verið
Tuashtri, svo sem fyrr segir.
Nú heldur Fontenrose áfram (bls.
194):
„Samkvæmt Taittiriya-Sanhita og
Catapatha-Brahmana skapa'ði Tuashtri,
guðdómlegur smiður og skapari, Vritra
(Miðgarðsorm) úr nokkrum dreggjum
af sóma sem hann kastaði í eld“. En
sá munur norður á íslandi þar
sem þær dreggjar af ská'ldami'ðinum,
sem Óðinn sendi aftur er hann flaug í
arnarham inn um Ásgarð, urðu skáld-
fíflahlutur og orsökuðu í hæsta lagi
nokkurn leirburð! En á Indlandi „óx
Vritra eftir það kólfskut í allar áttir,
þar til hann hafði þakiö og umvafið all-
ar veraldir. Hann var hrekkjóttur, guð-
laus, keskinn, illkvittinn, móðugur trö'll
dreki. Er hann óx, þurfti hann meira
og meira að eta og drekka, og hann
drakk upp ár (eins og himnanautið í
sögunni af Gilgamesh í Balbýlon (bls.
169) eða eins og stóra nautið tröllskess-
unnar í íslenzku sögunni af Búkollu”.
s
kJ1 ígur Indra á Vritra var ekki eins
einfaidur og sigur Þórs á Mi'ðgarðsormi
í Völuspá. Gengur fet níu Miðgarðs véurr
neppur frá naðri níðs ókvíðinn, síðan
fellur hann dauður fyrir eitri Mi'ðgarðs-
orms. í einum indverskum hýmna (bls.
197) er frá því sagt, að Vritra hafi
kjálkabrotið Indra og, gæti þetta minnt
á heinina, sem eftir varð í höfði Þórs
eftir viðureign hans við jötuninn
Hrungni.
í Mahabharata segir, a'ð Indra hafi
flúið fyrir Vritra meðan þeir áttust víg
við og tók grið af honum. En Ríg-Veda
l, 32 segir, að hann hafi flúið eftir að
hann vó og drap Vritra; hann sá hefn-
anda ormsins og flú'ði dauðskelkaður
yfir 99 ár. Er það dáiítið meira en Þór,
sem gengur aðeins níu fet af sínum
naðri. „í ósigri sínum urðu go’ðin að
taka (aúðmýkjandi) grið af Vritra og
leita færis að grípa hann, þegar þeir
gætu komið því við. Vritra tók loforð
af guðunum um það að þeir mættu al-
drei drepa hann me'ð votum og þurrum
steinum né viðum, návígisvopnum né
skotvopnum á nóttu eða degi“ (þetta
m. innir allmjög á kaflann í Snorra Eddu,
þar sem eiðar eru teknir af öllum hlut-
um að eira Baldri). En Indra er svo
heppinn að sjá Vritra í fjöru í rökkri og
finna stóran flekk af sælöðri (sem
hvorki er vott né þurrt, steinn né viður
né vopn), og hann blandar því vi'ð
þrumufleyg sinn. Vishnu fór í þessa
blöndu, samkvæmt loforði, og sprengdi
Vritra. Því nær sama saga er sögð um
tröllið (demon)Namurr, sem hafði stol-
ið sómá og haft heim með sér. Griða-
inál go'ðanna minna líka á yfirskotseið
Giúms. I helgisögum úr Vedu var sóma
einkum nauðsynlegt til sigurs. Venju-
lega er ekki annað sagt en þa'ð, að Indra
drykki það áður en hann legði til orr-
ustu, eins og hann hefði nóg af drykkn-
um við höndina. En af ýmsum ástæðum
sést, að svo var ekki, heldur varð hann
að taka hann með valdi (eins og Óðinn
skáldamjöðinn). Annað hvort var sóma
í höndum Tuashtris (Þjaza) og Indra
varð að taka það af honum, eða hann
varð að brjótast gegnum fjall (eins og
Óðinn að niá skáldamiðinum) til mjólk-
urkúnna sem Vikavarúpa, sonur
Tuashtris, eða tröll-drekinn (demon)
Vala gætti. Hér er það skýrt
tekið fram, að sóma er sama og
mjóik úr kúm sem eru í haldi. Eftir að
hafa síðan neytt mjólkursómans með
ánægju sigrar hann óvini sína. En með
því c ð vötnin sem Vritra geypnaði eru
oft og tíðum nefnd kýr, þá hlýtur mjólk-
ursómað, sem Indra-Óðinn klufu fjöll til
að komast í, að vera eitt og hið sama
og þessi vötn. Svo hér eru tvær atburða-
raðir: Goð-kappar verða að drepa dreka
til þess að vinna sóma, og á hinn bóginn
verða goðin að grípa sóma til þess að
vinna afl til þess að drepa dreka.
A ð því er Taittiriya-Sanhita og
Catapatha-Brahmana segja (bls. 201),
setti Tuasbtri Indra í bræði út af sóma-
sakramentinu fyrir það að Indra drap
son bans, Vikavarúpa, en Tuashtri út-
deildi sómanu með goðum. En Indra tók
sóma-sakramentið me'ð valdi (eins og
Öðlnn). „f bræði sinni kastaði Tuashtri
dreggjunum á eldinn og skipaði þeim að
ver'ða að versta óvini Indra. Þetta var
upphaf Vritra". Hér svarar sonur Tuas-
htris, sem Indra drap, til þrælanna níu,
sem Baugi átti, bróðir Suttungs jötuns,
eigandg mjaðarins. En Bölverkur-Óðinn
lék svo við þrælana, að þeir drápust
sjálfir, og kom sér svo í þjónustu Bauga
cg tiiskildi sér mjöðinn a'ð árslaunum.
En hvað er nú um Auðhumlu hina ís-
ienzku í trölla'höndum, en eftirsótta af
goðum og köppum? Sem mjólkurkýr
Ýmis (Vritra) er hún í tröllahöndum
frá upphafi vega sinna, en engar sögur
fara af því að goð eða kappar hafi viljað
nýta málnyt hennar, að maður nefni nú
ekki mjólkursómað indverska. En þegar
komið er í íslenzkar þjóðsögur, þá geng
ur hún undir nafninu Búkolla, og Karls
sonur frelsar hana úr tröllahöndum. Og
þegar a'ð er gáð, gerist nærri sama saga
og í Indlandi í goðsögnum og jafnvel
þeim íslenzku. Búkolla er höfð í helli
eins og kýr á Indlandi. Þegar Búkolla
skipar strák að taka hár úr hala sínum,
leggja það á jörðina, mæla svo um a'ð
það verði að svo stóru fljóti, að enginn
komist yfir það nema fuglinn fljúgandi,
þá láta skessurnar sækja stóra nautiö
hans föður síns til þess að drekka upp
alla ána, eins og í himnanautið í Gilga-
mesh-kvæðinu og eins og mikill fjöldi
meinvætta á Indlandi í drekalíki og
orma, sem leika sér að því a'ð drekka upp
stórár, svo sem höfuðpaur þeirra Vritra-
Ýmir, Miðgarðsormur. Einn var þó þess-
ara meinvætta afkastamestur, hann hét
Garúda, var í arnarham eins og Zu í
Mesópótamíu og Þjazi á Norðurlöndum.
Saga hans verður bráðum sögð, en
eitt atriðið er ómissandi til að skýra
at.riðið méð eldinn, sem er næst í sögu
Búkoiiu. Eins og drylljumenn flestir og
goð og kappar á Indlandi var Garúda
ófær til stórvirkja, nema hann staupaði
sig á sóma. Og einu sinni tæmdi hann
90 sinnum 90 ár til þess að slökkva elda
sem eins og hinir norrænu vafurlogar
verndúðu hinn sterka drykk, sóma. Nú
skilsl hvers vegna Búkolla, þegar tröllin
eru í annað sinn á hælum hennar, læt-
ur strák taka hár úr hala sínum og
mæla svo um að hann verði að svo stóru
báli, að enginn komist yfir báli'ð nema
fuglinn fljúgandi, og líka mótbragð
tröJJskessanna, að láta senda eftir stóra
nautinu hans föður síns til þess að míga
íljótinu á báli'ð. Með því einu móti varð
það siökkt. Allt er þetta úr indverskum
goðsögnum. __,, .__
mt á er síðasta atriðið í sögu Bú-
kollú, þegar skessurnar eru enn á hæl-
um hennar, eftir a'ð hafa slökkt bálið,
þá lætur hún hárið úr hala sínum
verða að svo stóru fjalli að enginn kom-
ist yfir það nerna fuglinn fljúgandi. Þá
láta skessurnar sækja stóra nafarinn
hans föður síns til þess að bora gat í
gegnurn fjallfð. Þetta er nákvæmlega
aðferð Óðins til að ná skáldamiðinum
frá Suttungi jötni. En sá var munurinn,
að Óðinn slapp me'ð mjöðinn, en tröllin
sem voru á eftir Búkollu stóðu föst í
gatinu Svo slapp undrakýrin Auð-
humla-Kamaduk-Búkolla úr tröllahönd-
um.
HAGALAGÐAR
llestabani og Skriffufellir.
. . . þessi haröindi voru bæði á sjó og
landi, mönnum og fénaði O’g má þessi
vetur með réttu kallast Hestabani og
Skriðufellir, því að alls staðar féllu
miklar skriður um allt landið, og
fordjörfuðust jarðir og lönd manna
og mikill fjöldi hesta og penings
drapst, svo ei í mannaminnum fleira.
Það fátæka fólk norðanlands lifði
ei á öðru en því, sem það tíndi meó
fjörum, þara, þangi og öðru, er af
sjónum rak, svo a'ð af Alþingi 1696
sagðist að síðan í fardögum til Al-
þingistíma hafði í Þingeyjarþingi í
inegurð dáið hundrað manna, aö auki
þeir, sem millum bæja hafa úti orð-
ið, en í Vöðlusýslu 20, en hvað sfðan
dáið hefur þar eður annars staðar,
hefur ei spurzt. í þessum harðindum
lög'ðust nokkrar jarðir norðanlands
í eyði. (Eyrarannáll).
Hjálpsemi Jakobs
Haustið 1885 var Jakob á Ánastöð-
um staddur úti á Skagaströnd meö
grönnum sínum mörgum. Höfðu þeir
allir fulla þörf bjargræðis, en lítið
gjald til að greiða fyrir það, því
að féna'ður þeirra var mjög fallinn
í undangengnum harðindum. Vildi
kaupmaður ekki lána fátæklingum
björgina fyrir því hve greiðslan var
óviss, en bauð Jakobi að lána honum
korn fyrir 1000 krónur. Var það há
upp'hæö fyrir einn bónda í þann tíð.
Jakob þáði boðið, og skipti korninu
milli mannanna. Aðeins einn hest-
burð af korninu fékk Jakob borgað-
an. því að fæstir höfðu gjaldið til, en
skuldinni til kaupmannsins lauk
hann fáum vikum fyrr en hann
drukknaði.
(Sagnaþættir úr Húnaþingi).
Mm
I

Essenismi
Dirfsku til aff segja sannleikann
krefjast allir sem vilja halda mann-
' verustöffu sinni í dýraríkinu óskadd-
affri, því enginn græffir á vinskap
þess, sem lýgur aff sjálfum sér. En
aftur á móti getur hinn sannsögli
misst trúgirni sína niffur í hjarta hins
lýgna.
Þess vegna ráffleggur Árdeglsblaffiff
hinum fáu innbyggjurum lands okkar
aff vera eins og hörn á stóru heimili,
sem njóta uppeldis frá liollum venj-
um frjálslyndra konungsætta — sem
, tömdu sér gott tungutak sér sjálfum
til ánægju!
Jóhs. S. Kjarval, 1925.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
34. tbl. 1965