Lesbók Morgunblaðsins - 28.11.1965, Blaðsíða 11

— Vilhjálmur
Framh. af bls. 1
I þriggja feta háum dyrunum, sem
voru eins og öfug skeifa, stóðu hundar
fjölskyldunnar, þrír talsins, hlið við hlið
og biðu þess, að einhver okkar lyki við
að naga af beini. Jafnskjótt og einhver
okkar hafði lokið við bein, var því fleygt
tii hundanna. Hver hundur fór út í gang-
inn til að eta og tók sér aftur stöðu í röð-
inni, um leið og hann var búinn. Hund-
arnir voru mjög stilltir, tóku við bein-
unum hver af öðrum. Þegar máltíðinni
var lokið, hringuðu þeir sig í gangin-
um eða fyrir utan og fóru að sofa, án
þess að þeim væri skipað það.
Máltíð okkar var tvíréttuð — fyrst
kjöt, bæði magurt og feitt, og síðan
súpa. Hún var gerð þannig, að fryst
selablóð var höggvið ofan í sjóðandi
kjötseyðið, um leið og kjötið hafði verið
fært upp úr pottinum. Síðan var hrært
duglega í pottinum, unz komið var að
suðu á ný. Þetta gerði það að verkum, að
súpan varð á þykkt eins og baunasúpa
hjá okkur. Ef suðan hefði verið látin
koma upp, hefði blóðið hlaupið og sokk-
ið til botns. Þegar fáein stig vantaði á,
að suðan kæmi upp, var slökkt á matar-
gerðarkolunni og nokkrum hnefum af
snjó kastað í súpuna til að kæla hana,
svo að hægt væri að drekka hana. Hús-
freyjan jós súpunni síðan í stór sauð-
nautsdrykkjarhorn og rétti hverjum af
öðrum.
Þegar ég hefði etið fylli mína af nýju
kjöti og tæmt tvö horn af blóðsúpu,
þokuðum við, húsráðandi og ég, okkur
ofar á bálkinn, þar sem við gátum hall-
að okkur makindalega að vöndlum af
mjúkum karíbúfeldum og rabbað saman.
Húsráðandi og kona hans spurðu fárra
spurninga, og gat engin þeirra talizt
ógeng, hvorki á þeirra mælikvarða né
minn. Þau sögðust skilja, hvers vegna
við hefðum skilið konuna í föruneyti
okkar eftir, þegar við rákumst á slóð
jþeirra, því að alltaf væri öruggast að
telja, að ókunnugir menn væru fjand-
samlegir. Þar sem við hefðum nú geng-
ið úr skugga um, að þau væru mein-
laus og vinsamleg, vildum við þá ekki
ieyfa þeim að senda sleða morguninn
eftir til að flytja konuna til þorpsins?
au höfðu oft heyrt, að forfeður
þeirra hefðu stundum verið í sambandi
við fólk úr vestri. Nú vildi svo vel til,
að hjá þeim væru nokkrir menn af þeim
slóðum. Þau langaði líka til að sjá konu
úr vestri. Það gæti verið, að mjög löng
ieið væri frá landinu, sem við kæmum
frá. Værum við ekki þreyttir á að ferð-
ast og ætluðum við ekki að vera sumar-
langt hjá þeim? Vitanlega mundu allir
austmenn koma vel fram við okkur,
nema við færum of langt austur á bóg-
inn og hittum hina svikulu Netsilik-
menn á King Williams-eyju. Þau höfðu
heyrt, að enn austar byggju hvítu menn-
irnir (Kablunat), sem við hefðum að
sjálfsögðu aldrei heyrt um, þar sem við
kæmum að vestan.
Þau sögðu mér, að hvítu mennirnir
byggju austast allra manna. Þeir voru
eagðir vanskapaðir með ýmsum hætti og
einkennilega gripi. Hvítir menn vildu
þegar þeir gæfu Eskimóum verðmæta
hluti, vildu þeir ekki taka neina greiðslu
fyrir. Þess á milli settu þeir upp okur-
verð fyrir einskis nýta hluti eða bara
einken’jilega gripi. Hvítir menn vildu
ekki eta góðan, venjulegan mat, heldur
Jiærðust þeir á ýmsum hlutum, sem heil-
brigður maður gæti ekki neytt ofan í sig
nema í hungursneyð. Það einkennilega
væri, að hvítu mennirnir gætu fengið
betri mat, ef þeir vildu. Gnótt væri af
•elum, fisld og jafnvel karíbú í landi
þeirra.
Þetta og margt annað var mér sagt
fúslega og vinsamlega. Ég þurfti ekki
•nnað en gefa í skyn, á hverju ég hefði
óhuga, til að £á að vita hvaðeina, sem
þau vissu. I frásögn sinni gerðu þau
greinarmun á því, se*%. talið var víst,
aðeins líklegt og jafnvel óáreiðanlegt.
Þau voru mjög nærgætin í spurningum.
Ég spurði þau, hvort þau hefðu ekki hug
á að vita, hvers vegna ég hefði komið
og hvert ég ætlaði? Jú, þau langaði til
að vita það, en þau vissu, að ef ég vildi
fræða þau um þetta, mundi ég segja
þeim það. Það var ekki venja þeirra að
spyrja aðkomumenn spjörunum úr. Þau
áiitu að ég spyrði svo margra spurn-
inga, af því að það teldist háttvísi með
þjóð minni. Þess væri að vænta, að
menn, sem kæmu um langan veg, hefðu
aðra siði en þau.
Við sátum og ræddumst við í um
klukkustund, þar til sendiboði kom (það
voru alltaf börn, sem báru boðin) til að
tjá mér, að förunautar mínir hefðu farið
ti’. hússins, sem reist hafði verið handa
okkur, og að menn væntu þess, að ég
kæmi þangað einnig. Þetta væri stórt
hús, og margir gætu setið þar saman
og rætt við okkur.
egar ég kom til hússins, sá ég að
þótt þar væru nokkrir menn fyrir, var
enn nóg rúm innan dyra fyrir þá fjóra
eða fimm menn, sem höfðu fylgt mér
þangað. Gólfið í innra helmingi hússins
hafði verið hækkað í venjulegan tveggja
feta háan svefnbálk úr snjó, og var pall-
ur þessi þakinn skinnum, sem voru að
nokkru eign okkar og að nokkru eign
ýmissa fjölskyldna. Sellýsiskolu til hit-
unar og matargerðar hafði verið komið
fyrir. Þetta var vistlegur staður, því að
kolan hitaði kofann í 10° C. Gestir okk-
ar stóðu aðeins við í nokkrar mínútur.
Einhver sagði að við værum vafalaust
þreyttir og syfjaðir, svo að við vildum
fá að vera einir. Að morgni, sögðu þeir,
mundi verða nægur tími til sámræðna.
Við fórum þó ekki að sofa, þegar þeir
voru farnir, því að við vöktum hálfa
nóttina og ræddum þá einkennilegu
hiuti, sem við höfðum séð Og heyrt.
Förunautar mínir voru í alveg eins miklu
uppnámi og ég. Þeir sögðu, að það væri
eins og þeir lifðu sögu af því tagi, sem
gamalt fólk segir í samkomuhúsinu, þeg-
ar sól sést ekki að vetrarlagi. En hvað
þetta var gott og óáleitið fólk! Vafa-
laust væru menn þarna þó voldugir og
hættulegir töframenn, eins og sögur
hermdu og feður förunauta minna höfðu
þekkt í æsku.
Tannaumirk hafði frétt eitthvað, sem
virtist staðfesta þetta. Hann hafði verið
gestur í húsi manns, sem síðastliðinn
vetur hafði misst hníf sinn í selsvök, þar
sem sjór var mjög djúpur. Svo kröftug-
ar voru særingarnar, sem veiðimaður-
inn hafði í frammi, að þegar hann seild-
isi ofan í sjóinn, náði hann honum aðeins
i olnboga, og hann náði hnífnum af sjáv-
arbotni! Þetta gerðist á stað, sagði
Tannaumirk, þar sem ísinn einn var að
minnsta kosti faðmur á þykkt, og sjór-
inn undir ísnum svo djúpur, að steinn,
sem kastað var í hann, var lengi að
sökkva til botns.
Ég spurði förunauta mína, hvort þeir
tryðu slíkum sögum. Ég vissi, hverju þeir
mundu svara. Vitanlega trúðu þeir þeim.
Hvers vegna? spurði ég. Höfðu þeir ekki
ofi sagt mér, að þjóð þeirra gat gert
slíka hluti, þar til fyrir fáeinum árum,
þegar þeir sóru fyrir anda sína með
eiði, er þeir fræddust um það hjá trú-
boðunum, að enginn gæti öðlazt sálu-
hjálp, sem hefði anda í þjónustu sinni?
Það var leitt, að sáluhjálp og iðkun
töfra gátu ekki farið saman. Ekki svo
að skilja, að slíkt smáræði sem að finna
aftur týnda muni væri mjög mikilvægt.
Við lækningu sjúkdóma og stjórn veðurs
virtust bænir hins vegar miklu áhrifa-
minni en gamlir töfragripir.
í rauninni sáu þeir þó ekki eftir að
hafa glatað hinum fornu áhrifum. Því
að fengu þeir ekki í staðinn ómetanlega
von um sáluhjálp, sem forfeður þeirra,
er voru uppi áður en trúboðar komu
til landsins, höfðu ekki hugboð um? Það
var hrein skammsýni að harma að hafa
afsalað sér getunni til að lækna sjúk-
dóma með kraftaverkum. Guð vissi að
sjálfsögðu bezt, hvernig og hvenær
menn áttu að deyja. Þeim, sem bað af
trúfestu og vann aldrei á sunnudögum,
var dauðinn aðeins upphaf hamingju-
ríkara lífs. Þannig töluðum við og vorum
með siðfræðilegar hugleiðingar, þar til
okkur syfjaði.
]VIorguninn eftir, þegar við vökn-
uðum Og fórum á stjá innan dyra, var
okkur ókunnugt, að maður hafði lengi
verið á varðbergi úti fyrir snjóhúsi okk-
ar og beðið eftir sönnunum fyrir því,
að við værum vaknaðir. Þar sem ég er
nú orðinn kunnugur siðum þeirra, veit
ég, að það var merki frá verði þessum,
sem kom fyrsta gestinum til að heim-
sækja okkur þennan morgun, en hann
var veiðimaðurinn, sem við höfðum hitt
fyrst. Hann kom gangandi frá þorpinu,
fór sér hægt og söng við raust, svo að
við yrðum varir við hann í tæka tíð. Þeg-
ar hann kom að ytri dyrum 20 feta langs
gangsins okkar, nam hann staðar og
kynnti sig: „Ég er þessi eða hinn. Ég
fer með friði. Ég hefi engan hníf. Má ég
koma inn?“ Þetta var umgengnisregl*
þeirra gagnvart okkur. Innbyrðis mundu
þeir aðeins tilkynna, um leið og þeir
væru að fara inn í húsið: „Ég er þessi
eða hinn. Ég kem inn.“
Samræðurnar þá um morguninn sner-
ust um ýmsa hluti. Hverjir væru ná-
grannar þeirra fyrir austan og norðan?
Hefðu þeir nokkru sinni komizt í sam-
band við Indíánana í skóginum fyrir
sunnan? Hefðu þeir nokkru sinni frétt
um, að hvítir menn hefðu komið til
lands þeirra? Ég taldi mögulegt, þótt
ekki væri það líklegt, að einhverjir
menn, sem bjargazt hefðu af skipum
Franklins, sem farizt höfðu fyrir meira
en hálfri öld nærri austurströnd Viktoríu
eyjar, kynnu að hafa búið um tíma
meðal þessa fóiks.
Þótt þeir væru vafalaust eins forvitn-
ir um okkar hagi og við um þá, spurðu
þeir fárra spurninga, jafnvel eftir að ég
hafði gefið þeim tækifæri. Hlédrægni
þeirra og kurteisi höfðu þau áhrif, að
ég var þarna nær því að skammast mín
fj'rir starf mitt en nokkru sinni fyrr.
Þjóðfræðingur verður að spyrja tíðra
og oft ósvífinna spurninga. Húsráðend-
ui' svöruðu með stakri geðprýði.
Þeir sögðu mér, að þeir hefðu aldrei
séð hvíta menn. Þeir hefðu heldur ekki
séð Indíána úr skóginum. Þeir hefðu
hins vegar séð ummerki eftir það fólk
á meginlandinu fyrir sunnan, og þeir
vissu af sögusögnum frá Eskimóunum
við Koparnámuá, að Indíánar voru svik-
ulir, blóðþyrstir menn, illvígir og mikl-
ir töframenn. Ef til vill ekki meiri töfra-
menn en hvítu mennirnir, en fljótari að
beita mætti sínum í slæmum tilgangi.
Fyrir austan þá byggju ýmsir Eskimóa-
hópar (þeir nefndu meira en tylft), og
handan þeirra væru hvítu mennirnir,
Kablunat, búsettir. Norður á Viktoríu-
eyju byggju næstu grannar þeirra og
beztu vinir, Haneragmiut, Strandbúarn-
ir,
Og hvað fyndist þeim um mig — til
hvaða þjóðar álitu þeir mig teljast? O,
þeir þurftu ekki að geta sér til um það,
þeir vissu það. Tannaumirk hafði sagt
þeim, að hann tilheyrði Kupagmiut, sem
feður þeirra hefðu sagt þeim margar
sögur af. Tungutak mitt sýndi ljóslega,
að ég tilheyrði líka Kupagmiut og ekki
þeirri enn fjarlægari þjóð, sem hinn
förunautur minn, Natkusiak, væri af, en
tunga hans væri einkennilegri — en nafn
hennar höfðu þeir aldrei heyrt, þar til
við komum.
E g spurði þá, hvort þeim fyndist
ekki blágrár augnalitur minn og ljós-
brúnt skegg einkennilegt? Fengi þetta
þá ekki til að hallast að því, að ég
mundi vera af annarri þjóð? Þeir
svöruðu: „Okkur fannst aldrei að
þú værir af annarri þjóð. Tungutak
þitt er aðeins örlítið frábrugðnara okk-
ar en sumra manna, sem við eigum skipti
við á hverju ári. Hvað snertir augu þín
og skegg, þá eru þau mjög svipuð aug-
um og skeggi granna okkar fyrir norð-
an, sem þú verður að heimsækja. Þeir
munu harma það alla tíð, ef þú heldur
áfram austur á bóginn án þe.ss að hitta
þá.“ Var því ákveðið að við færum
daginn eftir í heimsókn til Haneragmiut.
En hvað ættum við þá að gera í dag?
Væri ekki venja vestmanna að fagna
komu gesta ine'ð einhvarjum hætti? Við
svöruðum, að venjulega söfnuðust allir
þorpsbúar til danssamkomu. Það væri
einmitt þeirra háttur, svöruðu heima-
menn. Þar sem þeir sáu, að siðir okkar
voru hinir sömu, bjuggu þeir sig þegar
undir að reisa stórt danshús. Við ættum
áð sjá, hverrdg þeir dönsuðu, og kannske
fengjum við líka að dansa fyrir þá.
Tólf ungir menn hlupu til að klæðast
yfirhöfnum sínum og vettlingum til
húsagerðar og sækja snjóhnífa sína. Um
nónbil var danshúsið fuilgert, snjóhvelf-
ing, sem var að minnsta kosti níu fet
á hæð. Þar sem snjóhús er hálfkúla,
Framhald á bls. 12.
Hópur af broshýrum Kopar-Eskimóum,
39. tbl. 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H