Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1966, Blaðsíða 9

Evert Cíark: Eldflaugakapphlaupið
Bandaríkjamenn eiga Saturn
en hvað eiga Rússar?
Heimur, sem nýlega hefur fengið
að sjá þá glæsilegu sjón er Gemini
6 og 7 mættust úti í geimnum, ætti
að setjast um kyrrt í bili. Manna-
ferðir út um geiminn eru rétt aðeins
að byrja.
Geysileg aukning eldflaugaafls
mun á næstu árum gera næstum
hvað sem er á þessu sviði mögulegt
— nema rétt að fara til annarra
reikistjarna.
Allt frá upphafi hefur það verið
eldflaugaaflið, sem réð öllu um
framkvæmd geimáætlunarinnar. Með
því að einbeita sér, eftir síðari
heimsstyrjöldina, að hinum þungu
eldflaugum, sem þarf til þess að
flytja þung skeyti þúsunda mílna
leið, náðu Sovétríkin forskoti í eld-
flaugagerð, sem þau hafa enn í
geimrannsóknum.
Sovótstjórnin náði fyrst þessu flor-
skotti sínu, af því að hún kaus að
leggja í kostnað við flugskeyti, þrátt
fyrir hina miklu stærð, sem þarf til að
flytja kjarnorkusprengjur. Banda-
ríkin kusu heldur langdrægar
sprengjuflugvélar og skeyti, sem
líkjast flugvélum, í þessum tilgangi.
Það var ekki fyrr en nýjar upp-
götvanir gerðu mjög þung skeyti
ónauðsynleg, að Bandaríkin gengu
að því með fullum krafti að fram-
leiða langdræg skeyti. En í þann
mund voru Sovétríkin þegar farin
að beina sínum stærstu skeytum út
í geiminn.
En þessi mynd er þegar orðin
breytt. Sannast að segja vilja sumir
halda því fram, að Bandaríkin séu
að komast í „vandræði af ríkidæm-
inu“ á siviði eldflaugaskoita.
Á Kennedyhöfða ætlar NASA að
fara að reyna nýjustu eldflaugina
sina, Saturn I-Ð, í næsta mánuði.
Þessi eldflaug er um það bil helm-
ingi lengri en Titan II, sem notuð
var við Gemini, en hefur ferfaldan
kraft á við Titan. Seint á næsta ári
kann hún að senda fyrstu Apollo-
geimfarana kringum jörðu til þess
að æfa þá fyrir tunglferð.
Til þess að ná til tunglsins þurfa
geimfarararnir ennþá stærra geimfar,
Saturn V. Það mun gnæfa 111 metra
yfir sandinn í Florida, og afl þess
verður 7.5 milljón pund — en það
er 17 sinnum afl Gemini-eldflaugar-
innar.
Saturn V mun koma fram á sjón-
arsviðið innan árs frá flugi Saturns
I—B. Enda þótt aðalhlutverk þess
verði að senda 90.000 punda Apollo
áleiðis á tunglbrautina, kann að
vera að það fái síðar meir (hlutverk
nær heimahögunum. Það gæti til
dæmis gengið á jarðbraut, með 36
manna rannsóknarstoifu og vistir til
heils árs.
Til þess að skýra betur, hvað gerzt
hefur á þessum sjö árum síðan fyrsti
Bandaríkj a-gervihnötturinn, Explor-
er I, var settur á loft, má geta þess,
að Saturn V getur lyft 8.000 sinnum
þunga hins fyrrnefnda.
í viðbót við Saturn-flokkinn,
munu Bandaríkin bráðlega hafa til
umráða Titan III-C, sem er stærri
bróðir Gemini-Titans II, með tveim
eldflaugum festum á hliðarnar, og
þær eru með föstu eldsneyti.
Rannsóknastöðvar á liringferð
Fyrsti Titan III-C flaug frá Kenn-
edyhöfða í júnímánuði síðastliðnum.
Hann er enn á þróunarstigi. Þegar
hann er tilbúinn til raunverulegra
nota, mun hann senda 12 metra lang-
ar rannsóknastöðvar með menn inn-
anborðs, kring um jörðu, til þess að
komast að því, hvaða hernaðarleg
not geta af þessu orðið.
Allt bendir til þess, að Rússar
muni ekki láta ósvarað þessum ógn-
unum við forskot sitt á geimflauga-
sviðinu. Allt fram til júlímánaðar
síðastliðins hafði sama eldflaugin,
sem hafði flutt hinn 184-punda
Sputnik I, 4. október 1957, stöðugt
verið endurbætt, þangað til hún gat
flutt 14.000 punda hlass á braut.
En þá sönnuðu Sovétríkin orð það,
er þau höfðu á sér fyrir að geta
komið á óvart, með því að senda
27.000 punda Proton I-gervihnött á
braut umhverfis jörðu.
Amerískir fræðimenn, sem fylgd-
ust vandlega með rússneskum til-
kynningum og svörum frá hlustun-
arkerfi Bandaríkjanna, sem er mjög
nákvæmt og nær um allan hnöttinn,
komust að þeirri niðurstöðu, að hér
væri um algjörlega nýja eldflaug að
ræða.
Til þess að koma Proton á loft
þarf eldflaugin að hafa 2—3 milljón
punda þrýsting. En ef hún getur
sent upp jafnvel enn meiri þunga,
getur aflið reyflzt vera jafnvel enn
meira en þessar áætlanir segja.
Fyrirætlanir Kremlverja
Þeir, sem fróðir eru um Kreml
og' fást jafnframt við geimvísindi,
telja þessa síðustu eldflaug eyða öll-
um vafa um það, að Rússar hygg-
ist senda menn til tunglsins. Þeir
telja einnig, að þessir tveir mann-
lausu Protonar, sem hingað til hafa
verið sendir á loft, séu fyrirboði
mannaðs geimfars, sem geti haft allt
að því níu flugmenn, vélfræðinga
og vísindamenn.
Og eftir að hafa náð þessu for-
SATURN V
Apollo
skoti, mun Rússland halda því, ein-
faldlega með nægum fjárveitingum
til geimferða — telja amexískir
fræðimenn.
Dr. George E. Mueller, sem er yf-
irmaður mannaðra geimferða hjá
Geimfei'ðastofnuninni bandarísku, á-
ætlar, að Rússar eyði eins miklu fé
til geimrannsókna og Bandai'íkja-
menn. Ef svo er, þá verja þeir miklu
stæi'ri hundraðshluta af brúttófram-
leiðslu þjóðarinnar til þessara mála
en Bandaríkjamenn gera.
Bandai'íkin hafa nú ekkert stærra
með höndum en Saturn V, nema svo
fari, að ákveðið verði að senda menn
til plánetanna, eftir 1970.
Hvað Rússar taka sér fyrir hend-
ur, er leyndarmál. En þeir eru nú
að ljúka mesta framkvæmdaári sínu
í geimi'annsóknum, hingað til, og
Proton 2-flugin hafa sannfært am-
eríska geimfara um það, að Rússar
ætli að halda kapphlaupinu áfram.
Saturn V, sem verður sam-
settur af fimm eldflaugum,
mun flytja geimfara Banda-
ríkjanna til tunglsins. Teikn-
ingar sýna hinar tvær eld-
flaugar, sem notaðar voru við
flug manna út í geiminn, og
stærð þeirra í hlutfalli við
Saturn V.
Hreyfilorka i pundum
7,500,000 430,ooo 3 88,000
í altarishurðinni er austurlenzk fjöl,
lakkeruð, líkt verk og í Kálfafellskirkju
(að sjálfsögðu úr strandi). Hún er nú
É þjóðminjasafni. Altarisstjakar eru
tvennir, steyptir úr kopar, miklir um
sig neðst með skrúfuðum legg í kraga,
íöstum á stétt, „sjaldgæfir gripir“, en
íjósakrónan, sexarma úr járni, er „nýleg
og ómerk“. Koparklukkur tvær á lofti,
önnur forn, uppmjó, hin virðist vera
gömul skipsklukka. Harmóníum er ný-
legt, söngtaÆlan er láitið svart spjald, sem
okrifað er á með krít.
Þessi Páls-kirkja-snikkara var síðasta
kirkjan á Höfðabrekku. Hún stóð þar í
tæp 40 ár. Þá var það í góubyrjun árið
1920, að hún laskaðist svo í ofviðri að
hún varð ómessufær, því að með bréfi 15.
apríl þ. á. tilkynnir prestur Mýrdals-
þinga prófasti að Höfðabrekkukix-kja
hafi í afspyi'nuroki 28. febrúar fokið út
af grunni sínum, þilveggir gliðnað og
gxindin brotnað. Hafi síðan verið mess-
að í barnaskóla Víkur.
Þáverandi bóndi á Höfðabrekku, Þor-
steinn Einarsson, sem nú er nýlátinn,
hafði hug á að endurbyggja kirkjuna
og þá úr steini svo að hún stæðist öll
stei’kviðri. En nú hafði byggðin í hinum
gömlu Reynisþingum þróazt þann veg,
að breyting á sóknaskipun var óumflýj-
anleg. Þorpið í Vik var í vexti, farið
að halda þar guðsþjónustur eins og fyrr
segir í stað þess að sækja messu vestur
yfir Reynisfjall. Kirkja hlaut að rísa
í þéttbýlinu, jafnvel ein fyrir báðar
sóknirnar — Reynis og Höfðabrekku.
Su varð þó ekki raunin, en hlutverki
Höfðabrekku sem kirkjustaðar var lokið.
Og þegar Matthías þjóðmenjavörður
kemur á hinn foi'na kii'kjustað sumarið
1932 er þar ekkert heilagt hús, því að
sóknin er sameinuð Víkui'þorpi um
kirkjusókn, þar sem „nú er steinkii'kja í
smíðum“. En kirkjugripir eru varðveittir
á Höifðabrekku.
Þó er „ljósakrónan ryðguð sundur,
harmóniíum talið ónýtt, söngtafdan
týnd“.
Þannig lýkur eftirmælum um þann
helgidóm, sem síðastur stóð á hinum
forna kix'kjustað Jóns Loftssonar.
6. febrúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9