Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1966, Blaðsíða 1

5. tbl. 6. febrúar 1966. 41. árgangur
skoðun hjá hugsuðum nútímans, að
tækniþróunin sé að leiða mannkynið
á viliigötur og vitnar í því sambandi til
þessara orða í bókinni The Transfor-
mation of Man eftir Lewis Mumford,
(sjá um hann nýlega grein í Lesbólt
Morgunblaðsins, 24. 10. síðastl.):
„Örþrifaráð verða einvörðungu til
taks, þegar vonbrigði og örvænting hafa
að lokum leitt til viðbjóðs á mannlegri
tilveru. Það mildasta þessara ráða er
lífsflótti, sem sé fráhvarf frá mannfé-
laginu út í ævintýri líkamlegra mann-
rauna eða andlegrar einangrunar. Sé
þessi leið lokuð, mun verða gripið til
stundarfróunar hinna gömlu deyfilyfja,
drykkjuskaparins og hömlulauss losta,
sá eitilharði hleðslusteinn, sem ekki
gæti moinað, og eterinn, sem fyllti allan
himingeiminn, þéttari en allt annað
efni, var blákaldasta staðreynd nátt-
úruvísindanna að sögn Kelvins lávarð-
ar, hins heimsfræga eðlisfræðings og
formanns Vísindafélagsins brezka. Sál-
in hvildi í heimagrafreit sínum í heila-
dingiinum, en því höfuðbóli hafði Des-
cartes á sínum tima úthlutað henni.
Menn voru jafnvel svo hagsýnir að ein
vellukkuð nýrnaaðgerð var talin meira
virði en „al Verdens Poesi“ að mati pró-
fessors Rovsings, frægasta skurðlæknis
Dana. Þetta er ótrúlegt, en satt.
Þá hnykluðust engin eiturský atóm-
sprengju út við sjóndeildarhring og
framþróun lífsins var tryggð, því að
náttúran „blóðug um kjaft og klær“
að dómi prófessors Huxleys, sá um „sur-
vival of the fittest“, og enginn vafi lék
á því, hver væri hæfastur. Það var sá
sterki — sá sem átti mest brútalt afl og
hlífðarlausasta lævísi.
Heimsmynd þessarar vélrænu efnis-
hyggju hafði þann stóra kost að vem
einföld — svo einföld, að hver gagn-
fræðingur gat tileinkað sér hana. Skýr-
ing Huxleys á því, hver væri hæfastur
í lífsbaráttunni, var m.a.s. skiljanleg
hverjum 10 ára strák. Hún var „ratio-
nal“, enda oft kennd við „rationalisma“,
en „irrational" er aftur á móti heims-
mynd hinnar „teoretisku“ eðlisfræði
nútímans, þar sem efnið er leyst upp
í öreindir og orkuskammta, að ein-
hverju eða öllu leyti utan við það, sem
við erum vanir að kalla tíma og rúm.
Hún er jafnvel orðin nokkurs konar
huldufólkssaga um „andefni". Trúar-
brögð vélgengishyggjunnar áttu sér
sína hörga. Kynslóð mín átti eftir að
sjá fórnarreyk þeirra leggja upp af lík-
brennsluofnunum í Belsen og Auschwits
og hrævarelda leika um þá á fannbreið-
unum umhverfis þrælabúðir Stalíns við
Hvítahaf.
Hver hugsandi nútímamaður veit, að
tilveran er ekki öll þar sem hún er séð,
jafnvel þótt beitt sé á hana stjörnukíkj-
stund á degi hverjum. í bili hefur þess-
ari hættu verið bægt frá með marg-
földun allskonar skrifstofuvinnu sam-
kvæmt Parkinsons lögmáli, þar sem
tmilljónir manna sóa starfsorku sinni í
að senda á milli sín þúsundir tonna af
þýðingarlitlum pappírum í stöðugri
hringrás, og finnur lífi sínu tilgang í
þeirri iðju. Þetta er þó aðeins stund-
árfró, því að innan skamms munu el-
ektróriavélar vinna þessi störf á miklu
einfaldari og hagkvæmari hátt. Þá blas-
ir við þjóðum iðnþróaðra landa alls-
herjarsjúkdómur lífsleiðans, nema því
aðeins að forustumenn mannkynsins
finni upp nýja framtíð með hæfilegri
tómstundaiðju sem vinnulækningu (occ-
upational therapy) fyrir hinn sjúka
múg iðjuleysinga. Því nefnir Gabor
bók sína Inventing the Future.
Prófessor Gabor telur það útbreidda
Alexis Cárrel
sem dýpka þá aðeins þann viðbjóð, er
var orsök þeirra. Enn ein leið er þó
til og hún jafnvel geigvænlegri og enn
þá meira sjálfeyðandi, en það er að
beita sér enn fastar að fullkomnun
þeirrar tækni, sem hefur gert lífið til-
gangslaust. Vélin verður þá gerð að
skurðgoði og því færð að fórn sú ást,
sem er forsmáð á öðrum sviðum.“
Tvennir tímar.
\ ið, sem urðum stúdentar um það
leyti sem svikalogn aldamótaskeiðsins
var að breytast í fellibyl fyrri heims-
styrjaldarinnar, munum tvenna tíma.
Þá trúðu menn á framþróunina sem
hlykkjalausa linu, stefnandi upp á við
til sívaxandi framfara og farsældar.
Heimsmynd náttúruvísindanna virfist
vera geirnegld smíð, sem ekki gæti
gliðnað eöa gengið úr skorðum, atómið
um og elektróna-smásjám. Hún er að
áliti stjörnufræðingsins Sir James Je-
ans farin að líkjast fremur stórfeng-
legri hugsun en margbrotinni vél, og
skynsemistrúarmaðurinn Bertrand
Russell segir svo: „Eðlisfræðin er stærð-
fræðileg ekki af því að við vitum svo
mikið um hina efnislegu veröld, heldur
af því að við vitum svo lítið um hana.
Við getum aðeins uppgötvað hina
stærðfræðilegu eiginleika hennar.“
Þetta sýnir að viðhorfið hefur breytzt
til þveröfugrar áttar. í stað þess að
skoða öll andleg fyrirbæri, svo sem
Framhald á bls. 4
Fyrsti liliiti
Fáll ¥. G. Koika
Að finna upp framtíðina.
I nýlega útkominni bók (1963)
kemst Dennis Gabor, prófessor í hag-
nýtri elektróna-eðlisfræði við Lundúna-
háskóla, að svipaðri niðurstöðu og Carr-
el, þótt eftir öðrum leiðum sé. Gabor
telur þrennskonar hættu bíða mannsins
í náinni framtíð: Kjarnorkustyrjöld,
sem hann telur þó heldur óliklegt að
mannkynið álpist út í, offjölgun mann-
kyns, sem hann gerir ráð fyrir að dreg-
ið verði úr, og í þriðja lagi þá hættu,
sem erfiðast sé að ráða við og geigvæn-
legust sé, en það sé drepleiðinleg til-
vera athafnaleysis, þegar elektróna-
'tækni alIsnægtaiþjóðfélagsins sé komin
á það stig, að hver maður vinni ekki
tið íramleiðslustörfum nema stutta
Nýi húmanismi
(Grein þessi, sem var uppruna-
lega skrifuð fyrir Kristilegt stúd-
entablað 1. des. sl„ birtist hér í
mjög aukinni mynd. Ártölin aftan
við bókatitlana taka til þeirra
útgáína viðkomandi bóka, sem ég
hef notað við samningu hennar.
Höf.)
MaSur ókunni.
Fyrir 30 árum kom út bókin
Man the Unkown eftir
lækninn og Nóbelsverðlaunahafann
Alexis Carrel og má segja, að við
það hafi bjarmað fyrir nýjum húm-
anisma innan vísindanna. Carrel
benti á, að vegna mikilla framfara
EFTIR PAL V. G. KOLKA
í vélfræði, eðlisfræði og efnafræði
hefði þekkingin á ólífrænu efni
aukizt stórlega, en þó væri rikjandi
megn vanþekking í þeim greinum,
sem fjalla um sjálft mannlífið, svo
sem líffræði, sálarfræði og félags-
fræði. Maðurinn væri ókunnur
sjálfum sér. Því lagði hann til, að
sett yrði á fó-t alþjóðleg vísinda-
stofnun, sem rannsakaði manninn
sjálfan, eðli hans og þarfir, lífeðlis
fræðilegar, félagslegar, listrænar
og trúarlegar. Til þess þyrfti sam-
vinnu sérfræðinga í ýmsum grein-
um og mörgum löndum, ásamt alls-
herjarmiðstöð, þar sem menn með
fjölbreyttari þekkingu og meiri yf-
irsýn en sérfræðingar hafa að jafn-
aði ynnu úr öllum niðurstöðum og
samræmdu þær. Hann taldi líklegt,
að varla mætti vænta fulls árang-
urs af þessari rannsókn fyrr en eft-
ir 200 ár, eða þegar hún hefði náð
yfir áhrif erfða og umhverfis á a.m.
k. sjö kynslóðir. í lok síns langa og
glæsta vísindaferils lagði hann á-
herzlu á, að ef mannkynið öðlaðist
ekki mjög aukna þekkingu á sjálfu
sér og hegðaði ekki lífi sínu sam-
kvæmt boðum náttúrunnar, væri
voði vís. Þá skoðun setti hann fram
þegar í inngangi bókarinnar með
varnaðarorðunum: Náttúran fyrir-
gefur aldrei.