Lesbók Morgunblaðsins - 13.02.1966, Side 10
S!IHAVE©TALÍÐ
Ekki hægt að draga Jbef/a
endalaust
— 20449.
— Já, halló.
— Lesbók Morgunblaðsins,
gott kvöld. Er Friðrik Ólafs-
son við?
— Jú, þetta er hann, gott
kvöld.
— Þú ert búinn að jafna þig
eftir skákmótið?
— Já, ætli það ekki.
— Tekinn til við lögfræðina
' að nýju?
— Að nafninu til — að
minnsta kosti. Já, ég er að
glugga í skræðurnar.
— Er langt síðan þú byrjaðir
að lesa hana fyrir alvöru?
— Nei, ekki get ég sagt það.
Þrjú ár, eitthvað um það bil —
en nóg til Þess, að ég ætla að
hætta á fyrrihlutapróf í vor.
Það er ekki hægt að draga þetta
endalaust, ef maður ætlar á
annað borð að ljúka þessu fyrir
miðjan aldur.
— Þú hefur þá ekki sinnt
skákinni allt of mikið að und-
anförnu?
— Ja, ég get sagt að ég hafi
fylgzt með, fylgzt svolítið með
því, sem hefur gerzt, en varla
meira. Það er ágætt að hvíla
sig á iþessu við og við.
— Miðað við árangurinn á
síðasta móti hefurðu ekki ryðg-
að mikið í skákinni. En hvað er
langt síðan þú tefldir þar áður?
— Á stóru móti?
— Já.
i— Ja, fyrir tveimur árum
tefldi ég hér á álíka móti. Að
öðru leyti hef ég ekki keppt
mikið, a.m.k. ekki að vetrinum.
Það hefur ekki rekizt á skól-
ann. Sumarið 1963 keppti ég í
Los Angeles. Það er síðasta
stórmótið erlendis, sem ég tók
þátt í.
— Færðu ekki boð til út-
Janda við og við?
— Jú, ég fæ alltaf nokkur
ágæt boð á hverju ári, en nú
verð ég að iáta lögfræðina
sitja í fyrirrúmi.
— Hvert hefurðu verið boð-
inn?
— Ja, Hollendingarnir, þeir í
Beverwijk bjóða mér á hverju
ári. Það er ágætt mót, árlegt
mót með sterkum mönnum. Ég
hef nokkrum sinnum fengið
boð á Havana-mótið, en ekki
farið hingað til. Maður verður
samt að taka þátt-á stórmóti
við og við til þess að minna á
sig, ef maður vill fá góð boð.
Líka til þess að fá útrás fyrir
þetta.
— Þú finnur alltaf þörf fyrir
það?
— Já, þetta er eins og hver
önnur baktería, sem maður
gengur með. Losnar sennilega
aldrei við hana. En ekki svo að
skilja að mig langi til að losna
við hana. En þú veizt hvernig
þetta er. Þú færð þér sigarettu
— og langar ekki í aðra í bili.
Síðan finnurðu vaxandi löng-
un í aðra — og svo koll af
kol'li. Þú reykir kannski pakka
á dag, en ég reyki mína skák
í hófi eins og er. Reyki aldrei
fyrir hádegi, eins og þeir orða
það sumir — og það ber vott
um hófsemi. Eða er það ekki?
— Eftir því hve menn vakna
snemma. En þig langar til þess
að komast til Kúbu? Væri það
ekki skemmtilegt, taka þátt í
Havana-móti?
— Jú, það gæti verið
skemmtilegt, þegar tækifæri
gefst. Annars eru slíkar ferðir
engar venjulegar kynnisferðir.
Ekki eintómur leikur og lúxus.
Samt væri skemmtilegt að sjá
Kúbu.
— Gætir þú hugsað þér að
vinna fyrir þér með því að
tefla á stórmótum — eða hef-
urðu eitthvert lögfræðistarf í
huga?
— Nei, ég er ekki farinn að
hugsa svo langt fram í tim-
ann. Ég verð að átta mig betur
á lögfræðinni áður en ég sem
einhvern óskalista. Hitt, hvort
ég vildi gera það að lífstíðar-
atvinnu að tefla á mótum úti
um allan heim? Ja, það er hægt
að hafa sæmilegar tekjur upp
úr slíku, einkum, ef teflt er
mikið í Bandaríkjunum. Þar
eru verðlaunin mun hærri en
í Evrópu, en auðvitað skilyrði
að standa sig vel — þar eins
og annars staðar. Þetta er aldrei
tryggur atvinnuvegur, eins og
gefur að skilja. En þó nokkrir
leggja þetta fyrir sig. Til lengd-
ar er það samt varla fært fyr-
ir aðra en einhleypa. Eilíf ferða
lög og púl, mjög erfið atvinnu-
grein. Og eilíf ferðalög, það er
ekkert líf fyrir fjölskyldumann.
— En ætlaðirðu þér þetta
fyrr á árum? Stefndir þú ekki
hálfvegis að þessu?
— Ég veit það varla. Eg
held, að ég hafi ekki stefnt að
neinu öðru en að bæta mig,
vinna næsta mót. Maður hugs-
aði ekki um lífsstarf á þeim
árum, sökkti sér á kaf niður í
skákina á hverjum morgni,
hugsaði ekki allt of langt fram
í tímann. Það komst ek’kert að
fyrir ambisjóninni, maður. Er
það ekki hún, sem knýr allt
áfram? Hvernig væri heimur-
inn, ef ambisjónina, metnað-
inn, vantaði?
— Satt segirðu. Hann væri
sennilega fjandi dauflegur. En
hverja ber hæst í skákinni úti
í heirni um þessar mundir, ein-
hver ný nöfn?
— Nei, mest þeir sömu og
undanfarin ár. Já, eingöngu
held ég bara. En þetta gengur
í bylgjum. Ivkov er til dæmis
talsvert áberandi um þessar
mundir, hefur tekið sig mikið
á. Gligoric er hins vegar í öldu-
dal, stendur sig ekki jafnvel og
áður. Og Larsen blaktir.
— Fischer?
— Hann er álitinn einn af
þeim beztu, en hann teflir samt
e'kki of mikið. Hann tel-
ur sig auðvitað ókrýndan
heimsmeistara, en er tregur til
keppni, finnst að Rússarnir úti-
loki alla möguleika fyrir sér
með samspili sínu. Ég held, að
hann geri allt of mikið úr
þessu — og auðvitað kemst
hann ekki langt, ef hann neit-
ar að keppa.
— Hvernig stóð hann sig á
Havanamótinu. Tefldi hann
ekki í síma?
— Jú, hann varð númer 2—4.
En það er nú sjálfsagt allerfitt
að tefla á þennan hátt. Að
minnsta kosti töluvert öðru
vísi en að hafa andstæðinginn
fyrir framan sig. Fischer
vann bandaríska meistara-
titilinn líka síðasta ár, þó
ekki með scmu ytfirburð-
um og árið áður. Það er
ahur gangur á þessu.
— Jæja — og þú heful' ekki
eignazt annað tómstundarstarf
en skákina?
— Ekki sem orð er á ger-
andi?
— Hefurðu séð eitthvað af
þessum bíómyndum, sem ganga
núna?
— Ég sá brjálaða heiminn i
Tónabíói. Fórst þú?
— Jú, þetta gek’k einum of
langt í vitleysunni — undir
lokin.
— Það mátti hlæja að því,
ágæt afslöppun. Það finnst mér.
Hressandi að hlæja duglega á
köflum, hlæja í skorpu.
— Það ætti a.m.k. að lengja
lífið. Vegur vonandi það eitt-
hvað upp á móti öllu því, sem
nú er talið stytta mönnum
aldur.
•— Já, þá þess heldur.
— Húmanismi
Framhald af bls. 4.
að auki aðnjótandi reynslu og þekk-
ingarforða, sem þúsundir kynslóða af
feðrum hans hafa safnað og fest í minni
eða letur. Menningin, sem er því arf-
ieifð hans og óðalsréttur, „er ofar sviði
líffræðinnar — utan vébanda þess efnis,
sem iíkami hans er gerður af — sam-
spil fyrirbæra sui generis" eða eigin
eðlis og tegundar (L. A. White).
Mannfræðin fjallar því ekki aðeins
um líffræðilega þróun og þarfir manns-
ins, heldur líka um menningarlega þró-
un hans og þarfir. Hún viðurkennir trú-
arlífið sem einn veigamesta þátt menn-
ingarinnar. Clyde Kluckhohn, fram að
dauða sínum prófessor í mannfræði við
Harvard háskóla, sagði t.d. í bók sinni
Mirror for Man (1949): „Trúarkerfi,
meðtekið á innilegan hátt, er án alls
efa nauðsyn sérhverju samfélagi, ef það
á að haldast við og lifa“. — „Val á milli
vísinda eða trúar er út í loftið, þegar
það verið viðurkennt á annað borð, að
trúarbrögðin hafa þann tilgang að vera
táknræn, túlkandi og stefnumarkandi".
— „Vélræn efnishyggju-„vísindi“ geta
varla veitt leiðsögn við meðferð peirra
dýpri viðfangsefna, sem eru nauðsynlegt
skilyrði hamingjusömum einstakling-
um og heilbrigðri þjóðfélagsskipun. Það
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
gerir pólitísk heimspeki eins og „lýð-
ræði“ dkki heldur.“ (Bls. 148—249).
Dr. Ashley Montague, sem hefur skrif
að margar bækur um mannfræði, segir
svo í Anthropology and Human Nature:
1957): „Börn geta ..afnvel ennþá síður
en fullorðið fólk lifað á brauði einu
saman. Við höfum lært, að þýðingar-
mest af öllum þeirra þörfum er þörfin
á ástríki“. Við samanburð á uppeldis-
háttum margra þjóðfélaga kemst hann
að þessari niðurstöðu: „Það sýnir sig all
staðar, að það sem barnið (og sá full-
orðni) þarfnast, er öryggi, homeostasis
eða sálarlegt og líkamlegt jafnvægi, en
allt það felst í einu orði, kærleikur".
Hátterni mannsins sem einstaklings
má að vísu vanabinda að vissu marki
og þó minna en dýrsins. Sem tegund er
hann allra lífsvera minnst bundinn af
venjum forfeðra sinna og kemur það
einkurn í ljós, ef hann er borinn saman
við skordýrin, en hjá þeim stjórnast
furðulega markvíst hátterni ekki af
öðru en blindum eðlishvötum, vana-
bundnum af rnilljónum kynslóða, mjög
vænlegum til viðhalds tegundar að ó-
breyttu umhverfi og þá svo storknuðum
og ósveigjanlegum, að þær leiða til tor-
Vfmingar, ef út af ber með ytri aðstæð-
ur. Þetta hátterni þeirra var fyrst og
rækilegast rannsakað með ótrúlegri þol-
mmæði af hinum fræga franska skor-
dýrafræðingi Jean Henri Fabre (1823
—1915).
Maurar, termítar og býflugur fundu
upp kommúniskt skipulag eitthvað 30—
50 milljónum ára á undan Karli Marx,
enda fyrirfinnast þar ekki lengur nein
frávik frá réttri linu. Um líkt leyti fann
einn frændi þeirra upp á því að binda
hátterni sitt ekki íöstum háttum né við
sérstakt umhverfi, heldur tók að flækj-
ast um jörðina án þess að setja fyrir
sig ísaldarkulda né eyðumerkurhita,
lærði að aðhæfa sig þeim ólíkustu ytri
skilyrðum og þróaði með sér tiltölulega
frjálsa hugsun í stað vanabundinna við-
bragða. Niðjar hans náðu því að verða
menn, ófullkomnir að vísu á margan
hatt, en maurarnir héldu áfram að vera
maurar og urðu fullkomnustu sérfræð-
ingar í ríki skordýranna.
Pubertet og nubilitet
Hér var skömmu á undan rætt
um örasta vaxtarskeið manns, það sem
byrjar með skiptingu eggsins í móður-
kviði og nær fram yfir fæðingu eða öllu
heldur fram að sex ára aldri eða svo,
ef einnig er miðað við þroskun sálarlífs-
ins. Annað þýðingarmesta æviskeiðið er
þroskatíminn írá lokum bernsku til
byrjunar fullorðinsáranna og má telja,
að það nái einnig yfir um það bil sex
ár, eða frá 12—13 ára aldri fram undir
tvítuigt. í raun og veru má skipta þessu
skeiði í tvennt, þótt oftast sé ruglað
saman, sem sé gelgjuskeið eða pubertet
og fullvaxtarskeið eða nubilitet. í fóstur-
lífinu sérgreinast þær frumur, sem eru
höfuðstóll ættstofnsins og eiga fyrir sér
að leggja hverjum nýjum einstaklingi
til erfðaeiginleika hans, það eru kím-
fruimurnar, sem geymast atlhafnalausar í
kynkirtlunum, þar til þeirra tími til
siarfa er kominn, en aðrar frumur fóst-
ursins hafa það hlutverk að mynda lík-
amsvefina og endurnýja þá, þangað til
líkaminn deyr og þar með þær sjálfar
og allir þeirra afkomendur. Kímfrum-
uvnar deyja þá að vísu líka og reyndar
fyrr, ef einstaklingurinn lifir fram yfir
æxlunaraldur sinn, en afkomendur
þeirra lifa áfram í ættinni og munu
gera það til efsta dags hennar. Kím-
frumurnar eru því hlekkir í keðju kyn-
slóðanna, óbreyttir, brenglaðir eða bætt-
ir frá því sem fyrr var, en aðrar frumur
aðeins lausir hliðarhringir.
Á gelgjuskeiðinu taka kynkirtlarnir til
að vaxa, kímfrumurnar fara að skipta
sér og fjölga, hormiónastarfsemin ’breyt-
ist, líkamsvöxturinn verður karlmann-
legur eða kvenlegur. Sálarlífið breytist
einnig, hugur einstaklingsins beinist að
hinu kyninu, ef allt er með felldu, háður
Framhald á bls. 13.
13. febrúar 1966