Lesbók Morgunblaðsins - 01.05.1966, Blaðsíða 6
A. ð sjálfsögðu er alltaf til fólk,
tem er ekkert hrifið af ævintýrum H.
C. Andersens, eins og sjá má af eftir-
farandi skrítlum:
Sú fyrsta stóð í dönsku blaði árið
1954:
Bóndakona nokkur kom til oddvit-
ans og kvartaði yfir skólakennaranum,
sem annars þótti fær í starfi.
— Já, sagði konan, en hann er að
segja krökkunum Andersens-ævintýri,
og aðra eins dellu vil ég ekki láta börn-
in mín hlusta á.
Næsta saga frá árinu 1955 er dálítið
ótrúleg. Á Vestur-Jótlandi sinnaðist
fólki við prest einn, sem við eitthvert
hátíðlegt tækifæri las upp ævintýrin
um Hans klaufa og Nýju fötin keisarans
fyrir fermingarbörnin sín. Nokkrir í
söfnuðinum fordæmdu harðlega svona
upplestur, þar eð þetta væru ósiðleg æv-
intýri! Þeir sögðu um Hans klaufa, að
álit höfundar á ástinni kæmi þar fram
á ósiðlegan hátt. Það sé ekki ætlunin,
að ung stúlka eigi að kjósa og velja —
og heldur ekki eigi tilvonandi biðlar að
Ihaga sér eins og bræðurnir þrír í sög-
unni um Hans klaufa. Þeir eiga ekki
að „reyna með sér“ til þess að finna
náð fyrir augum hinnar útvöldu. Og
ennþá verri saga er Nýju fötin keis-
arans, þar seim aðalpersónan er látin
vera á nærfötunum einum saman mest-
allan tímann. Því var haldið fram, að
ekki væri erfitt fyrir unglingana að
„hugsa sér framhaldið“. í bréfinu til
prestsins stóð ennfremur, að það yrði
vel séð ef hann vildi leita fyrir sér ann-
ars staðar um embætti. Þetta var þá
dómurinn um ævintýri Andersens í hans
eigin föðurlandi árið 1955, en vitanlega
var einnig óánægja með þau 120 áruim
áður — en að vísu á allt öðrum for-
sendum. Nei, það er ekkert sældarbrauð
að vera skáld.
Síðasta skrítlan af þessu tagi kemiur
frá Illinois-ríki í Ameríku, þar sem
fylkisstjórinn bannaði á árinu 1954 að
lána bömum innan 15 ára bækur, sem
á nokkurn hátt snertu glæpsemi eða
kynferðismál. Og þar komst H.C. And-
ersen á svarta listann! Og hver var svo
ástæðan? Kannski nornarmorðið í „Eld-
faerunuim", klæðleysi keisarans á brók-
inni eða kannski brottnámsatvikið í
„Smalastúlkunni og sótaranum"?
E n eftir þessar skuggalegu frá-
sagnir höfum við ekki nema gott af að
anda að okkur svolitlu hreinu lofti. Við
sláumst í för með Andersen og skáld-
inu Oehlenschlager, þar sem þeir eru á
skemmtigöngu í einhverjum konung-
lega garðinum, og fáum að heyra, að
Andersen er eins og endranær með nýtt
verk í smiðum.
— Það á ekki að vera epískt, ekki
dramatískt og ekki lýrískt, heldur allt
þetta í senn, segir Andersen.
— Það verður aldrei barn í brók,
segir Oehlenschláger. Þeesu má ekki
aulla saman.
— Jú, þetta má auðvitað alltaf segja,
•ð menn eigi að halda hverjum hlut út
•f fyrir sig. Kolin sér, brennisteinninn
eér og saltpéturinn sér. En svO kom
maður og sullaði þessu öllu saman og
um ieið hafði hann fundið upp púðrið.
— Góði Andersen, svaraði Oöhlen-
Söhláger, þér megið fyrir alla muni ekki
ímynda yður, að þér hafið fundið upp
púðrið!
Einu sinni sagði Andersen við ein-
hvern kunningja sinn: — Það á að bora
gat á líkkistuna mína, svo að óg geti
séð, hverjir fylgja mér til grafar og
' Ihverjir ekki. Til þeirra, sem ekki fylgja
mér, kem ég afturgenginn — og ég verð
éreiðanlega óhugnanleg afturganga!
Þetta þykir nú kannski bera vott um
allmikið hugmyndaflug, en sannast að
segja gat Andersen verið hálfgerð aftur-
ganga, þegar í lifanda lífi, eins og ein
skrítla bendir til:
Þegar minnzt er á hégómaskap Skálds-
ins er oft nefndur só háttur hans að
vera hreykinn af hárinu á sér. Á hverju
kvöldl setti hann vandlega pappírs-
vafninga i lokkana. Einu sinni þegar
hann hafðist við hjá Moltke greifa í
Glorup-höll og hafði gengið til herbergis
síns snemma, hitti greifinn á skakkar
dyr og gekk inn til Andersens, sem sat
þar íklæddur hvítum greiðslusloppi með
tvo stóra pappdrsvafninga yfir enninu,
sem litu út eins og horn. Þegar dyrnar
opnuðust, sneri Andersen sér í þá átt,
og þegar greifinn sá þessa hvítu manns-
mynd, varð honum á að æpa upp yfir
sig og flýta sér að taka til fótanna!
E n hafi H. C. Andersen verið
hégómlegur, var hann ekki síður sótt-
hræddur, og eru til nokkrar skrítnar
sögur af þvi.
Eina nótt, er hann var á ferðalagi og
svaf sem oftar í herbergi með ferða-
félaga sínum, datt hann út úr rúminu
og meiddi sig talsvert á öðru hnénu.
Þetta nægði að vonum til þess að koma
ímyndunarafli hans á hreyfingu, og nú
óttaðist hann á víxl vatn milli liða,
krajbbamein, ofsakláða .. o. s. fiv. Hann
sagði við ferðafélaga sinn:
— Haldið þér, að ég geti fengið heila-
hristing atf þessu?
Einnig við annað tækifæri þjáðist
skáldið af megnri vanlíðan. Hann var í
samkvæmi, þar sem hann hafði orðið
fyrir því óhappi, að honum svelgdist á
einíhverju. Gestgjafinn og kona hans
urðu að leiða hann frá borðinu, og það
varð dauðaþögn við borðið, meðan hann
var að hósta og ræskja sig í öðru
herbergi. Þrátt fyrir mótmæli frúarinn-
ar hélt hann því fram, að títuprjónn
hefði verið í kjötinu, sem hann hefði
gleypt og fyndi nú að sæti fastur ein-
hvers staðar niðri í sér. Um kvöldið og
næsta dag kveið hann mjög afleiðingun-
um af þessu og hræðsla hans hafði al-
gjörlega útrýmt öðru hræðsluefni hjá
honum, sem sé því að lítill blettur sem
hann var með yfir annarri augabrún-
inni færi að vaxa og verða að hræðilegu
æxli, en sú hræðsla hafði aftur fengið
hahn til að gleyma hræðslunni við að
fá kviðslit, af því að einhver hafði snert
kviðinn á honum með göngustatfnum
sinum, en ; Íoks hafði það rekið burt
hræðsluna við að fá vatn milli liða i
hnénu. En ef við alla þessa ímyndunar
veiki bætist svo það, að Andersen þjáð-
ist næstum ævilangt af tannpánu, má
segja að hann hafði við nóg að stríða
um dagana.
egar Andersen fékk árið 1840
gestasæti í konungsstúkunni í Konung-
lega leikhúsinu, sagði vinur hans, Peter
Wulfif aðmíráll, glottandi: — Það er
naumast að við höfum fengið hóp af
ritliöfundum hingað inn. Nú situr And-
ersen í sæti hans hágöfgi N. N. Hver
hefur gefið þeim öll þessi sæti? Ander-
sen heyrði þetta og svaraði: — Það eru
tveir herrar, sem getfa sætin. Hágöfgirn-
ar fá sín sæti hjá hans hátign kónginum,
wi ég hef fengið mitt sæti hjá sjálfum
Drottni.
Þessum skrítlum má gjarna ljúfca með
samtali, sem heyrðist í ferðasfcrifstofu
í Kaupmannahöfn, þar sem amerískur
ferðalangur vildi gjarna fá að vita,
hvort fleiri borgir en Kaupmannahöfn
væru heimsóknar verðar. Einhver stakk
upp á Óðinsvéum.
— Odense? spurði komumaðurinn. Að
hvaða leyti er sú borg merkileg?
— Jú, .. hún er fæðingarborg skálds-
ins H. C. An-dersens.
— Einmitt? sagði maðurinn og það
var eins og hann skildi ekki við hvað
væri átt. Er ekkert annað merkilegt við
borgina?
Nei, það hélt afigreiðslumaðurinn ekki
vera.
— Það var nú ekki mikið að sækjast
eftir. Hann var ekki annad en rithöf-
undur.
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
le Roi!“ á kirkjutorginu (= lifi konung-
urinn!). Skrásettir stuðningsmenn greif-
ans í Frakklandi eru þó ekki nema 100.-
000. Árið 1886 samþykkti franska þingið
útlegðarlög, sem bönnuðu þeirn, er gerðu
tilkall til krúnunnar og afkomendum
þeirra landvist. Greifinn og faðir hans
bjuggu aðallega í Belgíu eftir 1926, þeg-
ar faðir hans, hertoginn af Guise (Duc
de Guise) varð næstur að ríkiserfðum.
Eins og fyrr segir, hætti greifinn að
hafa samband við hina öfgafyllstu kon-
ungssinna fyrir síðari heimsstyrjöld.
Hann talaði máli franska lýðveldisins við
allar konungshirðir í Evrópu rétt fyrir
stríðið, og gekk síðan í útlendingaher-
deildina. Útlegðarlögin voru úr gildi
felld árið 1950, og síðan hefur Henri
d’Orléans ekki dulið þá von sína, að
honum megi auðnast að verða Hinrik
VI. af Frakklandi.
IVÍikla athygli vakti bréf, sem de
Gaulle skrifaði greifanum árið 1957, er
elzti sonur hans, Henri, kvæntist, en þar
segir:
„Þetta hjónaband er sérhverjum
Frakka mikið fagnaðarefni, því að líf
fjölskyldu yðar er samgróið sögu Frakk-
lands, því að framtíð yðar, Hinriks prinz
hins unga og fjölskyldu yðar fer saman
við vonir Frakklands. Ég fagna þessu
hjónabandi sem miklum þjóðarvið-
burði“.
Enn eru margir Frakkar sannfærðir
um, að bréfritarinn sé konungssinni í
hjarta sínu. Eftir því sem þessir tveir
menn hittust oftar, óx gagnkvæm virð-
ing þeirra. De Gaulle viðurkenndi greif-
ann sem höfuð konungsættarinnar, og, er
hann komst aftur til valda, lét hann af-
nema stjórnarskrárákvæði, sem bannaði
greifanum að bjóða sig fram til forseta.
Hins vegar hefur hann ekki hróflað við
89. grein stjórnarskrárinnar, sem kveð-
ur á um, að Frakkland skuli verða lýð-
veldi.
í Alsírdeilunni studdi greifinn de
Gaulle og skoraði á Frakka í Alsír að
fylgja forsetanum. Árið 1965 lýsti greif-
inn yfir því í fréttabréfi sínu, sem hefur
frönsku konungsliljuna í blaðhausnum
(,,fleur-de-lis“), að hann styddi stefnu
forsetans í innanríkis- og utanríkismál-
um. í fréttabréfinu hefur oft komið í
ljós, hve svipaðar skoðanir þessara
tveggja manna eru. Greifinn hrósar for-
setanum fyrir að hafa treyst ríkisvaldið
að nýju, komið styrkri stjórn á fót, að-
skilið greinar ríkisvaldsins rækilegar en
áður (!) og komið á þjóðaratkvæði.
Greifinn gagnrýnir tilraunir stjórnmála-
flokkanna til þess að ná áhrifum aftur
og varar við hættunni af því, að Frakk-
ar kljúfi sig í tvær öfgafylkingar, til
hægri og vinstri.
Henri d’Orléans hefur skrifistofu
í París, næst við utanríkisráðuneytið á
Quai d’Orsay, en höfuðstöðvar hans eru
í tuttugu herbergja höll, „Le Cæur Vol-
ant“, í Louveciennes nálægt Versölum
fyrir utan París. Höllina keypti hann
fyrir 11 árum. Greifinn af París er gífur-
lega auðugur. Hann erfði mikil auðæfi
og hefur margfaldað þau með skynsam-
legri fjárfestingu. Hann á miklar land-
eignir og fyrirtæki í Frakklandi, Belgíu,
Marokkó, Sikiley og Portúgal. í bóka-
safni sínu í Louveciennes býr hann sig
undir það að taka við konungdómi. Dag-
lega situr hann þar einn langtímum sam-
an, les skýrslur, blöð, bækur og tímarit
hvaðanæva að úr heiminum og sökkvir
sér niður í vandamál Frakklands.
H ann á tíu börn á lífi, sem eru
hvert öðru myndarlegra. ÖU eru þau
sérstaklega lagleg, bláeyg, glæsileg á
velli, vel gefin, dugleg og írnynd hreyst-
innar. Sex þeirra eru þegar gift konung-
bornu fólkl af helztu konungaættum
Evrópu. Yngst eru tvíburarnir Jacques
prinz og MiChel prinz, sem eru 24 ára
gamlir, Chantal prinzessa, 19 ára, og
Thibaud prinz, 17 ára. Einn sona hans,
Francois prinz, féll í Alsír, þar sem hann
var í franska hernum. Greifinn gerir sér
sjálfsagt ljóst, hvert áróðursgildi felst 1
þessum glæsilega barnahópi. Hann er
samt frábitinn því að gera barnalán sitt
að umtalsefni, en auðvitað sleppa börn-
in ekki við að komast á síður mynda-
blaðanna, þar sem ferill þeirra er rak-
inn í væmnum sykurleðjustíl handa
snobbuðum kjölturakkakerlingum, sem
smjatta á öllum sögum af kóngafólki, og
æstum konungssinnum, sem tárfella,
þegar þeir sjá frönsku konungsliljuna.
B örnin voru að miklu ley ti alin
upp á útlegðarheimili greifans í Cintra,
nálægt Lissabon, þar sem þau lærðu
Frakklandssögu sem ættarsögu. Upp-
eldi þeirra var strangt, en einstaklega
vandað og gótt úndir umsjón færustu
kennara, því að greifinn var frá önd-
verðu ákveðinn í því, að börn sín skyldu
vera fyrirmynd, og segja má, að honum
hafi tekizt það. Greifinn leyfir ekki sjón-
varp á heimili sínu í Louveciennes.
Langi hann til þess að sjá einhverja
dagskrá, ekur hann inn í þorpið, þar
sem hann fær að sjá hana á heimili
prestsins. Fjölskyldan er trúuð og
kirkjurækin, og greifinn var náinn vin-
ur Jóhannesar páfa XXIII. Prinzessurn-
ar hafa varið miklum tíma til góðgerða-
starfsemi á vegum kaþólsku kirkjunnar,
og elzta barnið, hin vinsæla ísabella af
París, kölluð ísabella skynsama, var
hj úkrunarkona í Frakklandi og New
York, unz hún giftist í september 1964..
Auður greifans gerir honum kleift að
eiga nokkur heimili, klæða dætur sínar
í föt frá Balmain, halda fjölmennt lið
sérfræðinga í þjónustu sinni og ferðast
víða um lönd, en annars er hann látlaus
í líferni sínu, ekur sjálfur bíl sínum,
frábiður sér allt titlatog, þegar hann hef-
ur gesti, og lifir yfirleitt fremur eins og
ríkur bankaeigandi en konungur. Einn
gesta hans baðst eitt sinn hálfvegis af-
sökunar á því, að hann væri afkomandi
manns, sem mjög kom við sögu í frönsku
byltingunni, en greifinn hló og svaraði:
„Það er ég líka“. Hann hefur neitað að
koma fram í kvikmynd, sem tekin var I
höllinni miklu, Ghateau d’Amboise, en
hún er í eigu fjölskyldu hans, og að láta
mynda sig á hestbaki. Hann taldi, að
hvort tveggja mundi gefa fólki rangar
hugmyndir um hann. Hins vegar var
hann svo gamaldags að leggjast gegn
því, að Anna, dóttir hans, og prinz
Carlos de Bourbon drægju sig saman,
vegna þess að prinzinn gerir tilkall til
hins löngu horfna konungsríkis, „Roy-
aume des Deux-Siciles“ (Sikileyjar og
Napólí). Anna, sem er hæfileikarík og
ákveðin, lét föður sinn ekki aftra sér og
trúlofaðist prinzinum. Hún er nú 27 ára
gömul, málar, leikur á píanó og yrkir
ljóð.
IVIargir álíta það barnalega bjart-
sýni hjá Le Comte de Paris að búast við
því, að franska þjóðin eigi eftir að kalla
hann til hásætis. Meirihlutinn brosi að
þessu sem hverri annarri óframkvæman-
legri rómantík og kæri sig ekki um end-
urreisn konungdæmis og afturkomu að-
alsins. Henri d’Orléans er þó svo mikill
raunsæismaður, að honum mundi aldrei
koma til hugar að ríkja sem konungur á
átjándu öld. Hann mundi aðlaga konung-
daemið breyttum aðstæðum og viðhorf
um. Hann er ekki kreddufastur, er virt-
ur af stjórnmálaleiðtogum, skoðanir
hans eru þekktar og þykja á engan hátt
fjarstæðukenndar, en tilfinningaleg and-
staða lýðveldissinna er öflug. Prinzinn,
eða greifinn, er mikill aðdáandi de
Gaulles, og mundi sennilega ekki hafa
stjórnað Frakklandi á frábrugðinn hátt,
en hvernig getur konungsefni orðið for-
seti? Napóleon III. var forseti, áður en
Framhald á bls. 15.
R LESBÓK. MORGUNBLAÐSINS-
1. maí 1966