Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1966, Page 1

Haildór Stefánsson, fyrrverandi afþingismaður:
HöfuðbóSið
Eiðar
a
að kunnugt sé, og Þórdís giftist aftur
Höskuldi, syni Þorgeirs Ljósvetninga-
goða. Dætur hafði Helgi átt, áður en
hann kvæntist Þórdisi, en þær voru
giftar fyrir dauða hans og höfðu stað-
festu annars staðar. Ókunnugt er þvi,
hvað varð um staðfestu á Eiðum eftir
dagr. Helga, og verður ekki nema getgát-
urr einum við komið, byggðum þó á
nokkrum iíkum.
Þeir áttu goðorð saman, Helgi og
Hrafnkell Þórisson, bræðrungur hans.
Halldór Stefánsson.
Fljótsdalshéraði
Hljótt er um sögu staðarins á
Eiðum einnig alla tólftu öldina. Það
eitt er kunnugt, að í aldariokin hefur
verið stofnuð þar kirkja, helguð Maríu
(skv. kirkjuskrá Páls biskups Jónsson-
ar). Kirkjustofnunin bendir til þess, að
aila tíð hafi Eiðar verið höfuðból, þótt
saga staðarins sé ókunn af skráðri sögu
þessa merka tímaibils.
E nn er saga Eiða ókunn aila
þrettándu öidina. En um aidamótin
næstu eru kunn nöfn ábúenda þar. Sú
vitneskja hefst á því, að Þorvarður Páls-
son, sem samkvæmt nýjustu ættarrann-
sóknum (Steinn Dofri) er talinn hafa
verið sonur Páis Oddssonar, Þorvarðar-
sonar hirðstjóra, Þórarinssonar, leitai^
kvonfangs við Ragnheiði dóttur Karls
Arnórssonar á Eiðum og fær staðfestu
þar. Vegna ættgöfgi má telja víst, að
Þorvarður hefur ekki ieitað sér kvon-
fangs nema þar sem talizt gat jafnræði
um ættgöfgi og auð að þeirrar tíðar
venju.
Um framætt Karls Arnórssonar er
ekki fullkunnugt. Hann er að vísu tal-
inn sonarsonur Ögmundar í Bæ í Borg-
arfirði syðra (Æviskrár) en ýmislegt
'bendir til, að hann hafi verið af ætt
Kirkbæinga og Svínfellinga, e.t.v. að
Arnór hafi verið sonur Ögmundar Digur-
Helgasonar og Steinunnar Jónsdóttur
Sigmundssonar. Arnórs-nafn og einnig
Sokka-nafn og Teits-nafn eru kunn í
þeirn ættum. Og samkvæmt ártíðarskrá
Vaiianeskirkju hafa tvö síðartöidu nöfn-
in verið alltið á Fljótsdalshéraði um
þessar mundir. Er ekki ólíklegt, að
Kirkbæingar hafi flutzt austur á eftir
fiændum sínum Svínfellingum á þrett-
ándu öld og hafi fengið staðfestu á Eið-
um. Talið er, að Karl Arnórsson hafi
búið á Eiðum 1320 — 1350 (Ártíðar-
skrá, 142) Arnór faðir hans hefði þá-
búiff þar báðum megin aldamótanna
1300.
fBæjamafnið Eiðar hefur l>óit nokhur ráS-
Káta. Það er myndað af stofninum EIÐ með
tleirtöluendingu. Leitað hefur verið að ein-
lienni í landslagi í grennd hæjarins, (sem
algengt er, að sé nafnstofn bæja), en ekki
fnndiat, svo að órækt þyki.
Augljóslega er nafnstofninn kominn frá
Noregi, sbr. Eiðsivaþing, Eiðsvöllur, Eiða-
ekógur. Þarí um hann ekki annarrar skýring-
ar að leita. — Fleirtöluenðingin er algeng um
fslenzk bæjarnöfn, s.s. Melar, Saurar, Skógar,
JUoltar, Fitjar. Fjósar o fi. 1
Að áliðinni söguöld — um
það bil sem kristni var lög-
tekin — bregður höfðingjasetrinu
Eiðum fyrst fyrir á spjaldi sögunn-
ar, í leiftursýn að kalla má. Og þá er
það harmleikur, sem þar gerist.
Helgi Ásbjarnarson, einn mesti höfð-
ingi héraðsins, hafði flutt staðfestu sína
frá Mjóanesi að Eiðum, eftir að hafa
fellt Helga Droplaugarson í Kálfshóls-
bardaga árið 908.
Grimur, bróðir Helga Droplaugarson-
ar, hafði sloppið lífs úr bardaganum.
Vissi Helgi Ásbjarnarson hefndarhug
hans á sér liggja, ef honum gæfist færi.
Eústaðarflutningur Helga að Eiðum var
varúðarráðstöfun gegn hefndarsókn
Grims. Hann „þóttist þar betur kominn,
er þingmenn hans voru umhverfis“.
Þórdísi toddu, konu Helga (síðari),
þótti þessi ráðbreytni vafasöm af þeirri
ástæðu, að land á Eiðum var allt „skógi
vaxið að húsum heim, og mátti hvergi
sjá mannaferðir, þótt að garði færi“. En
Helgi lét það ekki í vegi standa bústaða-
ekiptunum.
Nokkrum árum síðar vá Grímur Drop-
Saugarson Helga að næturlagi heima þar
á Eiðum til hefnda eftir Helga bróður
cinn, er um 30 þingmenn Helga, ný-
komnir af Lam'banesþingi, voru þar
næturgestir. Er svo talið, að þetta
hermdarvíg hafi orðið árið 1008.
ótt þessi fyrsta kynning af Eið-
um sé stutt, er sagan, sem þar gerðist,
löng í minningunni. Og þótt kynningin
af staðnum sé ekki önnur en að land
hafi verið þar skógi vaxið að húsum
heim, og að saga hans hverfi í djúp
ókunnugleikans lan.ga hrið, verða Eiðar
samt í huga höfuðból allt frá þessu, enda
má færa til þess nokkrar líkur, að svo
hsfi verið.
Hrafnkell átti tvo sonu, Þóri og Svein-
björn. Mun Þórir hafa verið eldri og
tekið staðfestu eftir föður þeirra. Um
afkomendur hans er ókunnugt. Líklegt
má telja, að Sveinbjörn hafi fengið
staðfestu á Eiðum. Sonur hans hét Þor-
steinn og hans sonur Bótólfur. Allir
fengu þeir göfug kvonföng, og hafa því
sýnilega haft góða staðfestu og héraðs-
völd. Hefðu þeir feðgar getað setið á
E n hvað sem er um þessa tilgátu
um ættstofn Karls, þá er samt vist, að
hann hefur verið kynborinn maður og
auðugur að tali þess tíma, ella héfði
hann ekki náð tengdum við svo kynstóra
og valdamikla menn sem Hofverja í
Vopnafirði.
Samkvæmt því sem að framan er
sag'. um búsetu Karls Arnórssonar hef-
Helgi og Þórdis áttu ekki börn, svo Eiðum alla elleftu öldina.
Framhald á blaðsíðu 7.
liiöar nú á dögum.