Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1966, Blaðsíða 2

SVIP
MVND
Samuel Beckett
Samuel Beckett er einn
þekktasti leikritahöfundur
r samtímans, en um einkalíf hans er
þó tiltölulega lítið vitað, því að
sjálfur faelist hann sviðsljósin. Hann
varð sextugur 13. apríl síðastliðinn,
en frægur varð hann ekki fyrr en
hátt á fimmtugsaldri, veturinn
1952-1953, þegar sjónleikur hins
írska Parísarbúa, „En attendant
Godot“ (Beðið eftir Godot) var
sýndur í París.
Hann er hávaxinn og horaður, and-
litið er gáfulegt en dapurlegt.
Augnaráðið er oftast flöktandi og
mannfælið, eins í draumóramanni, sem
unir sér bezt einn, en stundum verður
það hvasst og stingandi, þegar hann
íhugar eitthvað eða þarf að verjast að-
sókn ókunnra aðdáenda. Hann gengur
jafnan einn sér, eins og hann þoli ekki
of mikla nálægð annarra manna, inni-
lokaður og í þungum þönkum.
H inir tiltölulega fáu vinir hans
—- líta ákaflega upp til hans sem mikils
rithöfundar og gáfumennis, og þeir
hrósa honum fyrir hæfileika, sem ókunn-
ugum koma á óvart, svo sem mannúð
og almenna samkennd með öðrum
mönnum, andríki í viðræðum og þægi-
lega, írska fyndni. í hópum mennta-
manna er talað með hrifningu og að-
dáun um hið nýja blóð, sem hann hef-
ur gefið leikritun og leikhúsum á seinni
árum, þótt ekki séu þeir á eitt sáttir
um það, hvernig beri að túlka skáldskap
hans. Sumir kalla hann boðbera til-
gangsleysisins,, fulltrúa Núllsins, skáld
vonleysis, örvæntingar og tómleika. ÖIl
verk hans séu litanía um þjáningar hins
yfirgefna manns í heiminum, sem geti
ekki tjáð tilfinningar sínar með orð-
um, enda skipti það svo sem engu
máli. Vitnað er til orða hans í „Malone
meurt“ (Malone deyr): „Ef ég þagna
«einhverntíma, þá er það vegna þess, að
ekki er meira að segja, jafnvel þótt
allt hafi ekki verið sagt, — jafnvel þótt
ekkert hafi verið sagt“. Aðrir segja,
að þótt Godot komi aldrei til þeirra,
sem bíða hans í leikritinu, birtist þeim
þó engill. Því sé Beckett ekki sá erki-
bölsýnismaður á mannlega tilveru, sem
flestir telji hann vera. Bækur hans
virðist skrifaðar í algeru vonleysi, en
engu að síður bíði hann Godots með
óþreyju.
A ð fráteknum vinum Becketts og
menntamannaklíkum, sem segjast
„skilja" skáldið að einhverju eða öllu
leyti, botnar enginn neitt í honum. All-
ur almenningur gónir skilningsvana á
t sjónleiki hans og les bækur hans í and-
legu myrkri. Fólki finnst það hafa ver-
ið gabbað, vegna þess að því er um
megn að skilja, hvert skáldið er að
fara. Margir þora ekki að viðurkenna
þá staðreynd og líður enn verr fyrir
bragðið.
Það eru varla ýkjur að halda því
fram, að enginn annar rithöfundur hafi
breikkað hina geigvænlegu gjá milli nú
tíma ritlistar og almennra lesenda jafn-
mikið sem Beckett.
IVIargir halda því fram, og lík-
lega með réttu, að með verkum sínum
sé Beckett kominn í bókmenntalegt
öngstræti eða jafnvel blindgötu eða
sjálfheldu. Hann geti ekki markað neina
stefnu, bækur hans geti ekki átt neina
„afkomendur". Franski bókmenntafræð-
ingurinn René Lalou kallar verk hans
and-bókmenntaleg. Þótt finna megi ein-
hverja bókmenntalega „byggingu“ í
leikritinu „Beðið eftir Godot“, sé hana
alls ekki a'ð finna í „skáldsögum" eins
cg „Molloy" og „Malone deyr“, hvað þá
í prósaverkinu „Comment c’est“ (Hvern-
ig það er). Persónurnar geti ekki dáið,
en virðist dæmdar til óendanlegs kjaft-
æðis-kvalræðis („une interminable et
bavarde agonie“). Lalou kveðst þó ekki
neita því, að í slíkum verkum komi
fram viss háspekileg angist, en bók-
menntalega séð sé þarna komið í ógöng-
ur; þaðan.liggi engin fær leið. Svipað
megi segja um „Textes pour rien“
(Gagnslausir textar).
Beckett skrifar yfirleitt á frönsku, þar
eð hann segist kunna ensku of vel.
Jl tilefni af afmæli Becketts hef-
ur John Calder gefið út í Englandi bók,
„Birthday Book“, þar sem margir rit-
höfundar, leikarar og gagnrýnendur
fjalla um skáldið. Þessir „postular Beck-
etts“ upplýsa margt um skáldið, ævi
þess og ritverk, sem áður hefur verið
hulið. Samt segir Calder það vera stað-
reynd, að menn viti almennt jafnlítið
um æviatriði Becketts og menn skilji
skáldverk hans.
S amuel Beckett fæddist í Dyfl-
inni 13. apríl árið 1906. Hann stundaði
nám i Portora Royal School og síðar
í Trinity College í Dublin, þar sem hann
er nú heiðursdoktor í bókmenntum. Það-
an hélt hann til Parísar (í nemenda-
skiptum milli írlands og Frakklands)
cg lærði við hinn ágæta skóla École
Normale Supérieure, þar sem hann var
samtíða Jean-Paul Sartre. Hann fór
aftur til írlands árið 1930 og kenndi
frönsku og ítölsku við Trinity College,
en 1931 hélt hann aftur til Parfsar, þar
sem hann hefur h»iið æ síðan. Hann
hefur lifað í mikilli einangrun, fyrst
sem einbúi, en síðustu tuttugu árin
hefur hann búið með kvenmanni, sen?
hann er nýlega kvæntur.
F égar hánn kom aftur til Parísar
árið 1931, gerðist hann einkaritari og
aðstoðarmaður James Joyce, sem >’ar
farinn að þjást af sjóndepru. Meðal
þeirra, sem hkrifa í afmælisbókina, er
Madame Jolas, amerísk ekkja ejns
fyrsta útgefanda Becketts. Hún segist
minnast Becketts úr veizlu, sem hún
hélt 1931. Hann hafi verið svo þögull
og hlédrægur, að gestunum leið ekki
vel í návist hans. Sjálf segist hún, sem
alin er upp í hressilegu félagslyndi
Kentucky-búa, alveg hafa ruglazt í
ríminu vegna óþægilegra áhrifa frá
honum. „En þegar ég les bækur eftir
Sam núna“, segir Mme Jolas, „minnir
hann mig á Joyce. Þótt þeir séu ger-
ólíkir rithöfundar heyri ég sama mjúka
Dyflinnar-málhreiminn fyrir mér,
skynja hina miklu og sameiginlegu
menningararfleið þeirra, sams konar
háð, stundum grimmilegt, stundum
fíngert, og sams konar tegund af fyndni,
sem kemur mér til að skella upp úr
við lesturinn. Kristur ásækir hann eins
og Joyce; hann tilheyrir ekki enn hinni
nýju villimennsku".
Arið 1937 komst Beckett fyrst í
blöðin í ættlandi sínu, þegar hann bar
vitni í frægu meiðyrðamáli, sem frændi
hans, Sinclair að nafni, höfðaði gegn
rithöfundinum Gogarty. Sinclair taldi
að sér sneitt á óviðurkvæmilegan
hatt í bók Gogartys, „Walking
dcwn Sackville Street“, enda notaði
Gogarty Sinclair sem fyrirmynd að
einni sögupersónunni, en dulbjó hann
ekki betur en svo, að kunnugir vissu
vel, að hverjum var stefnt. Dr. Lev-
enthal, einn elzti og bezti vinur Beck-
etts, lýsir framkomu hans í vitnastúk-
unni frammi fyrir æruverðugum borg-
urum Dyflinnar, sem skipuðu kviðdóm-
inn, á heldur broslegan hátt. Einlægni
hans í svörum, þegar lögfræðingur einn
vildi gera lítið úr honum og framburði
hans, varð til þess, að kviðdómurinn
tók ekkert mark á honum. „Þér búið
í París?“ spurði málafærslumaðurinn
og leit glúrinn á kviðdómendurna, þeg-
ar hann nefndi nafn hinnar syndum
spilltu borgar. „Satt er það“, svaraði
Beckett. Hann viðurkenndi og, að hann
hefði engar fastmótaðar skoðanir á til-
veru guðs. „Þér hafið ritað bók um
Frakka einn, sem heitir Prowst?" „Hann
heitir Proust“, sagði Beckett. „Jæja,
þessi Prowst eða Proust", sagði mál-
flytjandinn og leit enn til kviðdóms-
ins, „hann hefur skrifað ósiðlega bók“.
Þegar svo upplýstist, að Beckett var
höfundur bannfærðrar bókar með svo
hræðilegu nafni, að málflytjandinn gat
ekki borið það sér í munn, nema eiga
sér sálarglötun vísa „More Pricks than
Kicks“), var kviðdóminum öllum lokið,
og vísaði hann framburði Becketts frá.
Kvöldblöðin í Dublin sögðu frá þessu
undir stórum fyrirsögnum á borð við
þessa: „Guðleysinginn frá París“.
Framhald á bls. 15.
Framkv.siJ.: Slglos Jónsson.
Bitstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur
Matthlas Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arnl GarSar Krlstinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 22400.
Utgefandl: H,t. Arvakur. Reykjavnc.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
19. júni 1966