Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1966, Page 4
Stóll virðulegs Beda í Jarrow.
NIÐURLAG
enn bitu oddar. Þótt Egill væri heiðinn
maður og kynni ekki latnesku, hefur
brageyra hans hrifizt af hætti og rími
hins latneska sálms.
Framhald á bls. 13.
Sverð og bagall
M
ðaldirnar eru móðurskaut vest-
rænnar menningar, þótt ýmsir sagn-
fræðingar sitji enn fastir í hleypidóm-
um 19. aldarinnar og hafi því lítinn
skilning á slíkri fósturfræði. Það er ekki
aðeins að velferðarríki nútímans séu
sprottin úr þeim jarðvegi mannúðar-
hugsjóna, sem miðaldakirkjan rækti,
fyrst og fremst með tilstyrk munka- og
nunnureglna sinna og getið var um í
síðasta þætti. Öll æðri menntun á þar
einnig grundvöll sinn.
f bók sinn The Age of Belief (1961)
gerir Anne Fremantle, aðstoðarprófess-
or við Fordham-háskóla, samanburð á
miðöldunum, þegar heimurinn skiptist
milli kristinnar kirkju og Múhammeðs-
trúar, og á nútímanum, þegar hann
skiptist í yfirráðasvæði kommúnista og
kapitalista, með staðbundnum styrjöld-
um á jaðarsvæðum svo sem Kóreu og
Víetnam. Þó er sá munux á, að vestræn
menning var eins og umsetin borg í
full 1000 ár, fyrst vegna árása gotneskra
og germanskra þjóðflokka, sem flestir
tóku að lokum kristni; Vandala, sem
náðu um tíma Rómaborg á sitt vald,
en flæddu annars yfir Frakkland, Spán
og Norður-Afríku; Húna, sem komust
suður í Pódal og vestur fyrir Rín, áður
þeir yrðu stöðvaðir, og norrænna vík-
inga, sem eyddu að mestu hinni blóm-
legu írsku menningu og lögðu strand-
héruð Frakklands í auðn. L-engst var
þó viðureignin við Islam, sem lagði
undir sig alla Norður-Afríku, mikinn
hluta Spánar og sótti þar alla leið norð-
ur fyrir Pyreneafjöll, hafði Sikiley um
tíma á sínu valdi, sigraði Austurróm-
verska ríkið til fulls með falli Konstant-
ínópels 1453 og komst að lokum að
múrum Vínarborgar, áður en þessi hol-
skefla brotnaði og sogaðist út aftur. Sú
forusta og samstaða, sem kristin kirkja
veitti, forðaði Vestur-Evrópu frá því að
verða arabískt eða tyrkneskt skattland.
Afrek hennar inn á við voru engu
minni. í þúsundum klaustra unnu iðnir
munkar að samsetningu og afskriftum
myndskreyttra handrita, en líknsamar
nunnur að hjúkrun í spítölum. Það er
taiið að á 13. öld, þegar holdsveiki var
orðin að útbreiddri farsótt, hafi verið
um 2000 holdsveikraspítalar í Frakk-
gjálfgetnað. Prófessor Edvard Bull tel-
ur í Det norske Folks Liv og Historie,
II. bd., líklegt að munurinn milli ís-
lendinga og Norðmanna í þessum efn-
um stafi af því, að flestir prestar á
fyrstu öldum kristninnar í Noregi hafi
verið útlendir kaupamenn eða umkomu-
lausir menn, sem aldir varu upp á
kostnað kirkjueigéndanna gegn þjón-
ustu við kirkjur þeirra síðar meir, en
á Islandi námu margir höfðingjasynir
sjálfir klerkleg fræði og á þeim tímum
var það ekki á annarra færi en auð-
ugra manna eða stofnana að rita eða
láta rita bækur. Höfðingjastéttin hér
var betur menntuð en í öðrum
löndum, og um menntun var þá ekki
að ræða nema á klerklega vísu. Ýmsir
höfðingjasynir íslenzkir dvöldu árum
saman við nám erlendis og hafa því
kynnzt, keypt eða látið afrita helztu
rit, sem þá voru þekkt innan vestrænn-
a.” kristni. Sum klaustrin lögðu svo
mikla áherzlu á söfnun bóka, að Bene-
dikt Biscop gerði skv. frásögn Beda
hvað eftir annað ferð til Rómaborgar
tii þess að afla klaustri sínu í Jarrow
bóka. Þetta styður og sú kenning próf.
Sigurðar Nordals, að íslenzk sagnarit-
un hafi hafizt í eða í sambandi við
Þingeyraklaustur. Ein af þeim bókum,
sem sjálfsagt hafa verið þekktar hér á
landi ekki síður en Exposiciones Greg-
oríusar páfa, sem Lárentius biskup lét
lesa fyrir sig, er Historia Francorum
eftir Gregorius af Tours, (533-594).
Frankasagan, sem til er í danskri þýð-
ingu, Frankerkronikken minnir um
margt á Sturlungu, enda ber W. P.
Ker Gregoríus af Tours saman við
Sturlu Þórðarson, sem var að vísu miklu
Íiroskaðri rithöfundur. Vitanlega hafa
slendingar líka átt yfirburði sína að
emhverju leyti að þakka arfgengum eða
tileinkuðum eiginleikum írskrar og
enskrar menningar.
Próf. Sig. Nordal telur Egil Skalla-
grímsson hafa lært bragarháttinn að
Höfuðlausn fyrir vestan haf og W. P.
Ker, sem kunni vel íslenzku, ber sam-
an ljóðlínur úr latneskum sálmi Quando
celox currit velox við Brustu broddar,
Nathan Söderhlom
EFTIR PAL V. G. KOLKA
Tómas Aquinas
landi, en um 19000 í allri Evrópu (R. H.
Major). Á þessum öldum var líka hver
háskólinn stofnaður af öðrum og flykkt-
ust þangað þúsundir stúdenta allstað-
ar að. Tala þeirra í París og Bologna
hefur verið áætluð 6—7000, þótt sumir
nefni hærri tölur. Það tók 6—7 ár að ná
B.A.-stigi, 12-15 að fá doktorsgráðu.
Þar var lögð undirstaðan að vísindum
nútímans, svo sem læknisfræði í Sal-
erno, Montpellier og Padua, lögfræði í
Bologna, heimspeki og guðfræði í
París og Chartres, klassískum fræðum í
Oxford. Arfsagnir geta a.m.k. um eina
konu sem háskólakennara, Trotulu í
Salerno, og er við hana kennd kennslu-
bók í kvensjúkdómum og fæðinga-
hjálp. Líkskurður var stundaður í Bol-
ogna og Padua frá því á 14. öld, að vísu
gegn mótspyrnu öfgamanna, eins og átti
sér stað á Englandi fram á síðustu öld.
F raman af miðöldum var varla
um aðra læknisfræði að ræða en þá,
sem stunduð var af munkum og öðrum
kirkjunnar mönnum, sem sumir urðu
frægir læknar á sinni tíð. Einn þeirra,
Peter Hispanus, frægur lærdómsmaður
og rithöfundur á sinni tíð, varð páfi
undir nafninu Jóhannes XXI. Hann er
sá eini læknir, sem setið hefur á páía-
stóli (d. 1277).
Fjöður og pentill
A óstjórnaröldunum eftir fall
Rómaríkis féll grísk menntun niður all-
staðar á Vesturlöndum nema á Bretlands
eyjum. Virðulegur Beda (673-735), sem
lifði allan aldur sinn í klaustrinu á
Jarrow á Norður-Englandi, þar sem kór-
stóll hans er enn til sýnis, var jafnvíg-
ur á grísku, latínu og móðurmál sitt.
Mesti sérfræðingur í miðaldabókmennt-
um, prófessor W. P. Ker (1855-1022),
teiur í bók sinni, The Dark Ages, Beda
svo merkilegan sagnfræðing, að hann
standi nær mönnum 20. aldar en 19.-
aldar menn gera. Sagnfræðirit Beda,
Bcdae Opera Historica, hafa verið gefin
út á latnesku með meðfylgjandi enskri
þýðingu, síðast 1962. 1 formála þeirra
biður Beda lesandann afsökunar á því,
ef eitthvað skyldi reynast sannara en
hann segir frá, og minna orð Ara fróða
á þau ummæli, enda er vitnað til Beda
prests heilags í Landnámu. Einn af
lærisveinum Beda var Egbert, erkibisk-
up í York, sem stofnaði þar skóla,
og lærisveinn hans var Alcuin, fræðslu-
málastjóri Karls mikla (Karlamagnúss),
sem kom á föstu skólakerfi í ríkjum
hans.
að virðist nokkuð útbeidd skoð-
un hér á landi, að sagnfræðirit íslend-
inga hafi orðið til fyrir eins konar
NYR HUMANISMI
LEIT AÐ MANNINUM
4 LESBÓK. MORGUNBLAÐSINS
19. júní 1966