Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1966, Side 9

Samfara þessari ráðleggingu voru tvær
aðrar ábendingar. Ég réð konungi til að
finna einhvern vin sinn í ríkisstjórn-
inni til að taka málið að sér, og réð
honum til að láta ríkisstjórnina ekki
gera neina ályklun, fyrr en hann hefði
kannað liðstyrkinn báðum megin. Ég
sagði þá, að ég skyldi ræða þessar til-
■lögur við hr. Monckton, ef k«nungur
samþykkti þær.
Konungur kvaðst fallast á tillögur
mínar, svo að ég kvaddi og lagði af
stað til London til viðræðna við aðra
aðilja um að framkvæma tillögurnar.
Enda þótt konungur hefði virzt sam-
þykkja allt, sem ég ráðlagði honum,
treysti ég samt ekki fulkomlega ó hann.
Ég leit svo til, að hann mundi áreiðan-
iega ráðfæra sig við frú Simpson, og
samþykki hans ylti á samþykki hennar
við skoðanir mínar. En hr. Monckton
virtist eindregið hlynntur hugmyndinni
um að hætta við morganatiskt hjóna-
band. Og heilbrigðar skoðanir hans á
málinu öllu styrktu mig í trú minni.
Mr að var orðið áliðið kvölds, þegar
viðtali mínu við hr. Monckton var lok-
ið, en ég ók beina leið í flotamálaráðu-
neytið, þar sem ég hitti Sir Samuel Ho-
are, sem ég vonaði að geta fengtff til
að vera talsmann konungs í ríkisstjórn-
inni. Ég benti honum á, að þetta þýddi
ekki sama sem neitt samþykki við þá
stefnu, sem konungur hygðist taka. Hann
kæmi aðeins þarna fram sem fulltrúi,
er léti í ijós afstöðu konungsins. Ef
konungur hefði góðan fulltrúa og fengi
ilieiðarlega meðferð málsins, trúði ég
því, að giftingunni gæti orðið frestað
nógu lengi til þess, að málið fengi
rækilega athugun og umræður sann-
fróðra manna.
Tilgangur minn var að afstýra þess-
ari hugmynd um morganatiskt hjóna-
band og vinna tíma fyrir konung, svo
að hann gæti metið áhrifin á málsmet-
andi menn, sem gætu talað fyrir munn
almenningsálitsins. Sir Samuel kvaðst
ekki vilja taka að sér þetta hlutverk,
sem ég var að stinga upp á honum til
handa. Hann var andvígur morganatisku
Sum blöð vestan hafs voru farin að
gera sér mat úr vinfengi konungs við
frú Simpson, löngu áður en brezku
blöðin minntust á málið. Hér er forsíð-
an á Daily Mirror í New York 9 . nóv.
1936 I>ar segir, að frú Simpson eigi að
giftast í konungshöllinni og konungurinn
ætli að gera hana að hertogaynju.
hjónabandi konungs og yfirleitt hvers
konar hjónabandi hans og kvaðst mundu
leggja með afsögn, ef það yrði að veru-
leika. Samt lofaði hann að tala við
vini sína í ríkisstjórninni og hitta mig
svo daginn eftir.
E g var kominn heim í Storno-
way House og var sofandi í rúmi mínu
klukkan tvö um nóttina, þegar konung-
urinn hringdi í mig. Svo áttúm við
samtal, sem kom mér í mestu vand-
ræði. Konungur talaði sem fyrr svo
frjálslega, að það gekk alveg fram af
mér, en var hins vegar sjálfur óþolin-
móður yfir hinum varfærnu svörum,
sem ég gaf honum.
Konungur spurði, hvort ég óttaðist,
að einhver væri að hlusta á okkur, og
sagði, að ef aukasamband hefði verið
sett á símann, væri öllu lokið. Ég sagði,
að fleiri hættur gætu verið um að
ræða, til dæmis gætu línur slegizt sam-
an, og yfirleitt héldi ég, að einhverjir
óviðkomandi áheyrendur gætu leynzt
hingað og þangað.
Þá sagði konungur mér, að hann féll-
ist á ráðleggingar mínar og samþykkti
ábendingar mínar. En hann kvað frú
Simpson vera hlynnta morganatisku
hjónabandi framar öllum öðrum lausn-
um málsins. Ef hún ætti að velja um,
hvort hún vildi vera morganatisk eigin-
kona eða drottning, mundi hún kjósa
fyrri kostinn. Þegar hiann skýrði frá
þessu, vissi ég, að samkomulagið milli
okkar var dautt og ómerkt. Hvað sem
hann kynni að samþykja í huganum,
mundi það ekki koma frá hjartanu.
Ég bjóst ekki lengur við, að hann mundi
afturkalla tillögu sína um morganatiska
giftingu frá ríkisstjórninni. Og það
gerði hann heldur ekki.
F að var nú greinilegt, að allt
málið var í þoku óvissunnar og hékk
í lausu iofti. Hinir örlagaþrungu veik-
leikar konungsins voru nú sem óðast
að koma í ljós. Kvíði hans var gífur-
legur, en hann beindist að skökkum
atriðum — hann hefði átt að beita öllu
sínu afli að meginmálinu, sem var að
sitja kyrr í hásætinu, og giftast svo
síðar meir.
Hefði hann háð skipulega baráttu,
hefði hann náð marki sínu og gengið
af Baldwin dauðum, stjórnmálalega,
fyrir fullt og allt. En honum var bara
allt annað efst í huga, og þá fyrst og
fremst að vernda frú Simpson gegn
fjandsamlegu umtali, eða reyndar öllu
umtali, hvað sem það kynni að kosta.
Því stóð hann nú andspænis alvar-
legu pólitísku vandamáli, algjörlega ó-
undirbúinn þeirri þraut, og hann van-
rækti að fara að ráðum sinna eigin
ráðgjafa, og hann vanrækti einnig að
eV//' ' ■
ImlmmW
éJ
llöiundur þessa greinanokks, Beaverbrook lávarður, ræðir við enska blaðamenn seint á árinu 1936. Hann var drott-
inhollur og íéllst á að reyna að draga úr æsifregnum og slúðurskrifum blaða og vikurita. Lávarðurinn er lengst til
vinstri á myndiiwi.
spyrja vitra og reynda vini, sem hann
hafði getað snúið sér til. Jafnvel voru
þáverandi lögfræðiráðunautar hans al-
gjörlega reynslulausir í stjórnmálum.
Hann hefði átt að halda sér að megin-
atriðinu, sem sé að halda konungdóm-
inum. Hefði það tekizt, hefði allt hitt
komið af sjálfu sér — en til þess þurfti
þolinmæði, en ekki óþolinmæði. Það
kostaði bið en ekki hvatskeytlegar og
forsjárlausar ákarðanir.
„Biðjið mig um hvað sem er nema
tíma“, sagði Napóleon. Þetta, sem bar-
dagamaðurinn gat ekki veitt, hefði kon-
ungur Bretlands átt að geta haft á
valdi sínu — en hafði bara ekki.
Þegar konungur hringdi til mín um
hánótt og tjáði mér, að frú Simpson
kysi heldur morganatiskt hjónaband en
drottningartign, vissi ég, að fortölur
mínar hefðu orðið árangurslausar.
Morganatiskt hjónaband var það, sem
frú Simpson vildi, og það, sem hún
vildi, það vildi konungurinn líka.
B aldwin mundi áreiðanlega leggja
fast að konungi að hætta annað hvort
við giftinguna eða konungdóminn. Hafn-
aði konungur tilmælum forsætisráð-
herra, leiddi það sjálfkrafa af sér af-
sögn stjórnarinnar. Og éf Baldwin segði
af sér, hvað tæki þá við? Gat konung-
ur haft nokkra von um að finna stjórn-
málaforingja, sem gæti og vildi mynda
aðra stjórn, er yrði honum sjálfum
hliðhollari?
Engin von gat verið um neinn ráð-
herrann úr ríkisstjórn Baldwins. Þeir
voru allir skuldbundnir til að standa
með foringja sínum. Færi hann frá,
færu þeir líka, og væru vafalaust skuld-
bundnir til að vera ekki í stjórn neins
annars manns. Ekki var heldur nein
von hjá stjórnarandstöðunni, því að
Attlee hafði gefið Baldwin ádrátt um
samstöðu. Þá var eftir Frjálslyndi
flokkurinn undir forustu Sir Archibalds
Sinclairs. Fylgi hans í þinginu var lítið,
en hann átti marga vini, og — sem
meira var um vert — enga óvini.
En þetta átti ekki að verða. Sir
Archibald hallaðist mjög að stefnu lág-
kirkjunnar, og eins og Attlee hafði
hann tekið afstöðu „gegn gift-
ingu“. „Mér fannst morganatisk
gifting vera ófullnægjandi mála-
miðlun", skrifaði hann mér. „Hún
mundi móðga hina strangsiðavöndu
púrítana, sem enn eru til í landinu
(einkum Frjálslynda flokknum), og
deilan yrði ekki til lykta leidd, heldur
endurvakin í hvert sinn sem umræður
yrðu um rétt og stöðu morganatiskrar
eiginkonu — þannig að konungurinn
mundi sífellt vilja auka réttindi hennar
en andstæðingar hans draga úr þeim“.
Út frá þessum meginreglum afsalaði
þessi göfugi og vinsæli maður þessu
glæsilega tækifæri, sem flokki hans
bauðst. En ennþá var hugsanlegur
möguleiki, að einhver annar óbreyttur
þingmaður gæti myndað stjórn, sem
hlyti stuðning frá öllum flokkum. Og
forlögin virtust benda á Winston Churc-
hill.
r
urshill bæði vildi mynda stjórn
og gat það. Hefði hann komið fram
sem forsætisráðherra, hefði það þaggað
niður allar umræður um afsögn kon-
ungs. Annað mál hefði verið með hjóna-
bandið. Churchill hefði ekki haft neina
aðstöðu til að beita sér gegn því. En
hann hefði ef til vill getað fengið kon-
ung til að gera sér að göðu langa bið,
með möguleikum á annarri og óiíkri
útkomu. En vitanlega hafði hann sina
annmarka. Persónulegt fylgi hans í
þinginu var takmarkað, og hann var
óvinsæll hjá mörgum íhaldsþingmönn-
um, vegna þes hve eindregið hann stóð
með aukningu hersins. En hann var
hins vegar stærsta persónan á sviði
þingsins, og enginn vafi á, að hann
hefði getað myndað stjórn, sem hefði
Framhald á bls. 14.
19. júní 1966
LÉSBOK MORGUNBLAÐSINS 9