Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1966, Qupperneq 11

„EF VÉR höldum nú áfram og lítum á sálræn viðbrögð, sem í
Ijós komu i samfélögum, er komust í snertingu við vestrænan
mi'ðalda-kristindóm, munum vér finna þá ásæknustu fylgjendur
Heródesarhyggjunnar, sem sagan þekkir, meðal þessara fyrri
skrælingjalegu skandínavísku innrásarmanna, sem, sökum eins
fyrsta og einstæðasta menningarsigurs vestrænnar siðmenn-
ingar, urðu fulltrúar Normanna og útbreiðendur vestræns
kristins iífernisháttar. Normannar sóttu fram til að taka, ekki
aðeins við trúarbrögðum, heldur einnig við máli og ljóðum
hinna innbornu rómönsku manna, í fylgiríki því, sem þeir
höfðu skorið út handa sjálfum sér í gallversku hjarta Karl-
ungaheimsveldisins. Þegar hinn fransknefndi ráðherra Nor-
mannanna, Tallifer, hóf upp raust sína til að innblása hugrekki
í félaga sína, riddarana, þegar þeir riðu til orrustunnar við
Hastings, mælti hann ekki fram Völsungasögu á norrænu, held-
ur Rolandsljóðið á frönsku; og á'ður en Vilhjálmur (bastarður)
sigrari Englands tók með upplyftum armi að efla vöxt ný-
fæddrar kristinnar vestur-siðmenningar í vanþróuðum og ein-
angruðum landshluta, sem hann hafði unnið með sverði, höfðu
aðrir norrænir ævintýramenn byrjað á því uppátæki að út-
víkka landamæri hinnar vestrænu kristnu veraldar á öndverð-
um svæðum, á kostnað rétttrúa'ðs kristindóms og Dar-al-Islams
í Apúlíu, Kalabríu og á Sikiley. Enn furðulegri var heródesar-
leg viðtaka Skandínavíumanna við hinni vestrænu kristnu
menningu, þeirra sem kyrrir höfðu verið í heimalöndum sínum“.
„Þessi viðtökufúsa afstaða norrænna manna gagnvart
framandi menningu var ekki bundin við menningu vestræns
kristindóms ..." (Arnold Toynbee: A Study of History II, bls.
232, útg. Sommerwells).
Þeim mönnum, sem skilja ofanskráð og hugsa og tala um
styrkleika íslenzkrar menningar, ætti að vera það nokkuð um-
hugsunarefni, sem eitt mesta gáfnaljós menningarsögu á vorri
öld segir um afstöðu margra norrænna manna til eigin menn-
ingar og framandi menningar. f stuttu máli verður menning
vor ekki talin sterk nema vér berum langt af öðrum mönnum,
sem af norrænu bergi eru brotnir. Við hvað á Toynbee me'ð
„Heródesarhyggju" norrænna manna? Menn ættu að renna
grun í það — en til að taka af öll tvímæli, skal þess getið að
Heródes konungur mikli, synir hans og fylgismenn, reyndu að
taka við sem mestum griskum og rómverskum menningaráhrif-
um inn í land sitt. Þannig hugsuðu Heródesarsinnar þeir, sem’
Biblían getur um: Látum eins mikið af erlendum menningar-
áhrifum og verða má koma inn i land vort. Um sams konar
hugsunarhátt bregður Toynbee frændum forfeðra vorra, nor-
rænum mönnum miðalda, og sannar sitt mál. — Hins vegar ættu
menn að vita hverjir Normannar voru og hver Vilhjálmur bast-
arður var og hvar Hastings er. Sögumenn erum vér ekki ef vér
gleymum Göngu-Hrólfi og Karli einfalda.
Þegar vestræn kristin menning knúði að dyrum hjá oss,
voru gó’ð ráð dýr. Forfeður vorir völdu í stórum dráttum á
þessa leið: 1. Ásatrúnni skyldi fórnað og kristni tekin, og um
leið mun hafa verið fórnað þeirri litlu leiklist, sem kann að
hafa fylgt Ásatrúnni. 2. Haldið skyldi sjálfstæðinu og íslenzkum
lögum og Alþingi. 3. Haldið skyldi norrænni tungu, ljóðin
skyldu varðveitt og ræktuð, sögur skyldu varðveittar og nýjar
sögur skrifaðar. Þessi ákvörðun var ekki tekin á einum degi,
nema þar sem um trúanbrögðin var að ræða. Aðrar ákvarðanir
varð að taka jafnóðum. — Um leið var lögð rækt við latínu og
önnur samþjóðleg fræði, en latínan ógnaði aldrei íslenzkumii.
íslenzkri fornmenningu hrakaði sökum spillingar og valda-
græðgi, einkum höfðingja. íslenzk kirkja var sterkasta aflið til
framleiðslu og varðveizlu innlendrar menningar, og lágmarki
ná'ði menningin um leið og kirkjan — a.m.k. á það við í aðal-
atriðum.
Þessi þróun er ekki eins hliðstæðulaus og oft er látið í
veðri vaka. Má nefna þróun arabískrar menningar á miðöldum
og kínverskrar á Tang-, Sung- og Yuen-tímabilunum. Þá urðu
mikil menningarverðmæti til, samtíma vorum fornu.
Mikilvæg spurning er hve sterk ítök Heródesarhyggjan,
sem Toynbee nefnir svo, á í hugum nútíma íslendinga. Hætt er
við að hún vaxi hvarvetna þar sem hagvöxturinn verður hin
æðsta hugsjón — en hann er það nú í mörgum löndum, og ekki
siður hjá frændþjóðum vorum en öðrum.
A erlendum bókamorkadi
Nýjar Penguin bækur
Ævisögur
The Life and Work of Sigmund
Freud. Ernest Jones. Edited and
abridged in one volume by Lion-
el Trilling and Steven Marcus.
Penguin Books 1964. 10/6.
Fyllri útgáfa þessarar bókar
kom fyrst út hjá Hogarth Press
ó árunum 1953-57. Síðan var bók-
in stytt og kom út í þessari mynd
í Bandaríkj unum 1961; þetta er
endurprentun þeirrar útgáfu.
Höfundurinn stundaði nám við
háskóla í Lundúnum, Vín, Farís
og Múnchen. Hann var um tíma
læknir í London og síðar pró-
íessor við háskólann í Toronto.
Hann kom aftur tU Englands
1913 og verður einn þeirra, sem á
mestan þátt í að kynna verk og
skoðanir Freuds á Englandi og
víðar. Hann setti saman tólf
bækur varðandi læknisfræði og
sálfræði og skrifaði fjölda greina
um þessi efni í blöð og tímarit.
Meginrit hans er þriggja binda
ævisaga Freuds, sem hér birtist
í styttri útgáfu. Þegar fyllri út-
gáfan kom út, var hún talin til
betri ævisagna á þessari öld,
enda fjallar hún um þann mann,
sem telja má til áhrifamestu
manna tuttugustu aldarinnar.
Freud lauk upp nýjum heimi
með rannsóknum sínum í sál-
fræði, og enginn maður á tutt-
ugustu öld hefur haft önnur eins
áhrif á þróun bókmennta og lista
sem Freud, auk þeirra sem hann
hafði innan fræðigreinar sinnar.
Bókin er skrifuð af kunnáttu-
manni í þessum fræðum og af ást
á viðfangsefninu. Bókinni fy'gja
nokkrar myndasíður og registur.
John F. Kennedy. Portrait of a
President. Hugh Sidey. Penguin
Books 1965. 6/6.
Höfundurinn byrjaði að stunda
blaðamennsku mjög ungur og
hefur starfað við Life og Time,
og er nú blaðafulltrúi þess tíma-
rits í Hvíta húsinu. Hann kynnt-
ist Kennedy 1958 og hefur síðan
skrifað allra manna mest um
forsetann. Hann ferðaðist með
honum um Bandaríkin og
Evrópu og var honum nokkuð
náinn. Hann hafði nær því lok-
ið við þessa bók, þegar forset-
inn var myrtur, og því hefur
bókin ekki þann eftirmælablæ,
sem margar ævisögur forsetans
hafa. Bók þessi er lipurlega
skrifuð og á að vera gott heim-
ildarrit um John F. Kennedy.
Bókmenntir
Two Stories and a Memory.
Giuseppe di Lampedusa. Trans-
lated from the Italian by Archi-
bald Colquhoun. Penguin Books
1966. 3/6.
Giuseppe Tomasi, fursti af
Lampedusa og hertogi af Palma,
fæddist í Palermó á Sikiley, þar
sem hann bjó lengstum. 1954
ákvað hann að skrifa sögu af
langafa sínum, sögu sem ger-
ist á einum sólarhring. Þessi
saga varð II Gattopardo eða Hlé-
barðinn, sem hlaut almennt lof
og seldist á tæpu ári í tvöhundr-
uð þúsund eintökum. Giuseppe
di Lampedusa ferðaðist víða um
Evrópu; hann tók þátt í heims-
styrjöldinni fyrri og síðari. Hann
las óhemju ósköp og var mikill
málamaður og varð mjög vel að
sér í evrópskum bókmenntum
og hafði mikinn áhuga á listum
og . sagnfræði. Hann lézt úr
lungnakrabba 1957.
Auk þessarar bókar lét hann
eftir sig þessa þætti og sógur,
sem hér birtast. Fyrsti þáttur
þessarar bókar er minningabrot
hans úr æsku, síðan kemur smá-
sagan „The Professor and the
Siren“ og loks „The Blind Kitt-
ens“, uppkast að skáldsögu um
hina nýju stétt, sem er að hefj-
ast til valda á Sikiley í lok HÍé-
barðans. Allir þeir, sem li»sið
hafa Hlébarðann, hljóta að l?sa
þessa bók.
Journey Into Russia. Laurens
van der Post. Penguin Books
1965. 6/—.
Höfundurinn fæddist i Afríki'.
1906. Hann hefur lengst af ýmisl
dvalizt þar eða i Englandi. Aðal-
starf hans hefur verið landbún-
aður og ritstörf, nema hvað hann
gerði hlé á þessum störfum um
tíu ára skeið, stundaði þá her-
mennsku í Eþíópíu, Norður-
Afríku og Austurlöndum fjær,
en þar var hann tekinn höndum
af Japönum. Eftir dvöl í fanga-
búðum fór hann til Java og var
þar á vegum Mountbattens.
Hann hefur stundað landkönnun
í Afríku og ritað bækur um þess-
ar ferðir sínar. Þessi bók er
ferðasaga frá Rússlandi; hún
kom út 1964 og er nú endur-
prentuð hjá Penguin. Sir Robert
Bruce Lockhart telur þessa bók
vera hina beztu, sem hann hafi
lesið um Rússland, en hann
dvaldi lengi í Rússlandi í fyrri
heimsstyrjöldinni og er allra
manna fróðastur um það land.
Höfundur fór vitt um Rússaveldi
og talaði við þúsundir manna og
kvenna. Bókin er skemmtilega
skrifuð.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11
19. júní 1966