Lesbók Morgunblaðsins - 19.06.1966, Qupperneq 14

Biðjandi hendur. 4000 ára gömul mynd frá Sumer sýnir þrá allra alda eftir Guði.
f miðaldasögu f Camíbridge, heldur
því aftur á móti fram í nýrri bók: A
History of Political Thought: The
Middle Ages (1965), að stjórnmála-
stefnur nútímans séu sögulega séð ekki
annað en beint áframhald ýmissa skoð-
ana, sem í heild sinni mynduðu póli-
tísk hugmyndakerfi miðalda, og að öll
meginhugtök þeirra þá séu í engu frá-
forugðin því sem þau eru nú. Samkvæmt
rómverskum skilningi kom allt vald of-
an að frá keisaranum, sem jafnframt
veraldlegu valdi var æðsti prestur og
guðdómlegur. Aldalöng barátta milli
keisara og páfa var í raun og veru lög-
fræðileg deila um það, hvort uppspretta
valdsins væri hjá páfa, umboðsmanni
Krists, eða keisaranum af guðs náð.
Valdið kom ofan að, samfélagið var
ems og pýramidi og aðeins einn steinn
gat myndað topp hans. Germanir skoð-
uðu valdið aftur á móti runnið neðan
að, frá fólkinu sjálfu sem kaus sér leið-
toga í hernaði og síðar konung, sem að
visu varð að jafnaði að vera goðborinn,
— af ættstofni Óðins. En konugurinn
var bundinn af lögum og af samning-
um við þegna sína. íslendingar, sem
lengst héldu þennan germanska arf í
heiðri, gerðu sinn contrat social —
Gamla sáttmála — við Hákon gamla
500 árum áður en Rousseau orðaði það
hugtak.
Agústínus kirkjufaðir hafði haldið
því fram, að sannleikanum bæri að
veita viðtöku með áfergju, hvaðan sem
hann kæmi. f lok miðalda voru menn
orðnir þreyttir á háspekilegum og
frumeðlisfræðilegum geimferðum og
igripu því með áfergju þeirri nýju þekk-
ingu á kenningum hinna heiðnu spek-
inga fornaldarinnar, sem fékkst er rit
þeirra höfðu verið þýdd. Snjallasti
guðfræðingur síðmiðalda, Tómas Aquin-
as (1225-1274), tók sér fyrir hendur að
sameina í eitt kerfi trúfræði kirkjunn-
ar og heimspeki Aristótelesar, hins
heiðna snillings, sem hafði haldið því
fram, að náttúran fylgdi föstum lög-
málum og eitt þeirra lögmála væri
framþróun Tómas hélt því fram, að
Guð birtist mönnunum bæði i náttúr-
uimi og í opinberun sinni, og að trú
og vísindi ættu því samleið. En að dómi
prófessors Ullmanns er hann einnig
höfundur þjóðfélagsfræði sem vísinda-
greinar, því að hann taldi ríkið eiga að
vinna að heill og velferð þjóðarinnar,
og að lei'ðtoga hennar mætti velja úr
röðum fólksins af fólkinu sjálfu, enda
þótt konungdæmi væri ríkjandi. Læri-
sveinn hans, Pétur frá Auvergne, bisk-
up í Clermont, gekk það feti framar
að viija takmörkun barneigna til að
koma í veg fyrir of mikla fólksfjölgun.
Þetta gerðist á þeim „myrku miðöldum‘<
og kirkjan brenndi ekki Tómas Aquin-
as, heldur tók hann í helgra manna
tölu. Ofstækið kom seinna, þegar þjóð-
félagsskipun miðalda var komin í upp-
lausn, kirkjan hafði glatað miklu af
virðingu sinni og undarlegur ofsi var
hlaupinn í viðbrögð manna, eins og J.
Huizinga lýsir í bók sinni Herbst des
Mittelalters. Síðmiðaldirnar áttu jafn-
vel sín unglingavandamál, þar sem
flökkustúdentarnir, vagantes, fóru, en
þeir voru oft í uppreisnarhug gegn
kirkju og þjóðfélagi. >ví lýsir Helen
Waddell í bók sinni The Wandering
Scholars (1'954).
Niðurlagsorð
I þáttum þessum hefur verið far-
ið líkt að og fréttaritari gerir, er hann
leitar álits manna víðsvegar að til þess
að varpa ljósi á viðfangsefni sitt frá
sem flestum hliðum. f>eir eru því nokk-
uð á víð og dreif, enda samdir jafnóð-
um. Vísindi nútímans eru orðin svo um-
fangsmikil, að það er á fæstra færi að
rannsaka til þrautar nema örlítinn hluta,
analysera eða gergreina viðfangsefnið
niður í smæstu frumeindir þess. Það
hefur verið gert við manninn, að því
er líkama hans snertir. En til þess að
þekkja hann og þarfir hans, bæði sem
einstaklings og liðs í þeirri heild, sem
framþróunin virðist stefna að, þarf
heildaryfirsýn yfir sem flest fyrirbæri
nútímans og alla fortíð hans og sögu
menningarlegrar og andlegrar þróunar
hans. Vísindin hafa beinzt annarsvegar
að leyndardómum himingeimsins, þar
sem við blasa ljósuppsprettur, . sem
taldar eru vera í þúsund milljón ljósára
fjarlægð, og því ef ,til vill uppþornaðar
löngu áður en Móðir jörð varð til.
Hinsvegar er leyndardómur örsmæðar-
innar, sem brýtur í bága við alia hvers-
dagslega reynslu af efni og orku, tíma
og rúmi.
Aristóteles taldi að náttúran virtist
vita á sig framtíðina. Það gerir einnig
sá nýi húmanismi, sem telur framþróun-
ina vera markmiðaða, en ekki háða lög-
málum, sem orðið hafa til af einhverri
tiiviljun. Hann tekur aftur upp þann
þráð, sem slitnaði í lok miðalda, þegar
reynt var að fella í eina heild trúfræði
og takmarkaða þekkingu á lögmálum
náttúrunnar. Nú þarf að fella í eina
heild sundurlausar sérgreinar náttúru-
visindanna, og trúarlega reynslu kyn-
sióðanna, svo að maðurinn finni sjálfan
sig og eygi markmið tilveru sinnar.
Giordano Bruno sagði, að það væri ekki
saemandi Guði að skapa minna en allan
himingeiminn. Við verðum að trúa því
að honum sé heldur ekki sæmandi
að skapa minna en fullkomnari menn
en mannkynið er nú.
Líffræði efnishyggjualdarinnar taldi
baráttu’ allra gegn öllum vera burðarás
tilverunnar. Líffræðii nútimans telur
aftur á móti sambýli — symfoiosis —
vera'eðlilegt ástand náttúrunnar og lít-
ur alvarlegum augum þá rányrkju, sem
raskar jafnvægi þessa sambýlis. Kristn-
ir menn á fyrri öldum börðust um rök-
fræðilegar skýringar á leyndardómum,
sem engin rök ná til. Nú á tímum er
aftur á móti sú stefna að verða ríkjandi
innan flestra kirkjudeilda, að samvinna
þeirra sé nauðsynleg, ef kirkjan á að
rækja þjóðfélagslegt hlutverk sitt. Einn
helzti brautryðjandi þessarar stefnu
var hin ágæti erkibiskup Svía, Nathan
Söderblom, og síðar ljúfmennið á páfa-
stóli, Jóhannes XXIII.
Alexis Carrel, sem vann áratugum
saman að því að rannsaka líffræðilegar
þarfir líkamans, taldi manninn enn
framandi sjálfum sér, nema hann lærði
líka að þekkja félagslegar, listrænar,
andlegar og trúarlegar þarfir sínar.
Rannsókn þeirra þarfa er hlutverk hins
nýja húmanisma. Raunvísindi um
manninn hljóta að taka til allrar
reynslu hans, einnig þeirrar trúarlegu.
Það hefur heimspeki síðustu alda van-
rækt að mestu leyti. A þessu er að
verða breyting, sem sjá má af ummæl-
um ýmissa þeirra höfunda, er vitnað
hefur verið til.
í sögu líffræðilegrar framþróunar er
maðurinn eina greinin sem hefur aldrei
staðnað en lifað af allar ytri breytingar,
fært með menningu sinni lífið á jörð-
inni inn á nýja braut óútreiknanlegra
möguleika. Á þeirri braut er kristin
kirkja eina stofnunin, sem hefur þrátt
fyrir margs konar mistök og allar
breytingar á ytra umhverfi sýnt sig
þróunarhæfa og þróunarmagnaða, hafna
yfir öll takmörk litarháttar og mis-
munandi þjóðfélagsforma. Frá sjónar-
miði þess húmanisma, sem trúir á ó-
meðvitaða opinberun hins Skapandi
rráttar til handa öllu lífi í sókn þess til
þroska, hefur kirkjan rétt og skyldu
til að boða þann leyndardóm, að sá guð-
dómur opinberaðist í mannlegu holdi til
þess að birta kærleikann sem meðvitað-
an leiðarþráð frekari framþróunar.
Innan kirkju Krists finnur maðurinn
sig þá ekki lengur einmana og öryggis-
lausan einstakling, heldur lið í sam-
félagi, sem nær til endimarka jarðar
og út yfir allar eygjanlegar víðáttur
tíma og xúms.
{•■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■^
HÖFUÐBÓLIÐ
Framhald af blaðsíðu 10.
Grænmó, auk þess verstöð við Selfljót
(Eiðaver) og reki allur í Kolbeinsfjöru
fyrir Hafnarlandi í Borgarfir’ði. í fríðum
peningi átti að fylgja 12 málnytakúgildi.
Auk þessa átti kirkjan að eiga smiðju,
alfæra. Innanstokks skyldi vera til ílát
ýmiss konar, svo sem ketill, keröld,
tunnur, biður, trog, skjólur, strokkar,
smjörsigti, og ennfremur einn rúmfatn-
aður.
Bændahlutanum fylgdi íbúðarhús úr
timbri, gripahús og önnur venjuleg út-
hýsi.
Með stofnun búnaðarskólans á Eiðum
vorið 1883 verða þáttaskil í sögu staðar-
ins. Saga hans hefst á nýjum grunni og
verður að aðalefni skólasaga.
1. 2. 1957.
JÁTVARÐUR VIII.
Framhald af blaðsíðu 9.
getað staðizt til frambúðar. Ráðherrarn-
ir, sem segðu af sér um leið og Bald-
win, hefðu vel getað fundið sjálfa sig
einmana og yfirgefna og mundu fljót-
lega leita til hjarðarinnar aftur. Ég
tók því til óspilltra málanna að reyna
að afla konunginum fylgis. En ástand-
ið versna’ði alvarlega 25. nóvember.
Það var þá, sem hugmyndin um morg-
anatiska hjónabandið tók á sig sína
kvíðvænlegustu mynd.
Malcolm MacDonald, samveldis-
ráðherra, hafði minnt Baldwin á það,
að lagasetning um slíkt hjónaband hlyti
að krefjast sams konar lagasetningar í
sumum samveldislöndunum.
Baldwin varð það samstundis ljóst, að
ef þessi spurning væri sett fram berum
og ákveðnum orðum, mundu þessi sam-
veldislönd segja nei. Hann tjáði því
konungi, að þessa beiðni um morgan-
atiskt hjónaband yrði að leggja fyrir
öll samveldislöndin, auk breziku stjórn-
arinnar, og spurði, hvort konungur
vildi, að hann bæri hana fram. Konung-
ur svaraði því játandi — og um leið
voru örlög hans ráðin.
Boð voru send samveldislöndunum
hinn 27. nóvember. Þau voru kænlega
orðuð. Baldwin kom þar með sína út-
gáfu af deilunni og sínar röksemdir. Álit
konungs kom þar ekki fram. Þannig
var vilhöll og villandi skýrsla um
beiðni konungs til síns eigin forsætis-
ráðherra send samveldislöndunum.
Föstudaginn 27. nóvember var hald-
inn ríkisráðsfundur, sem samþykkti
orðalag boðskapar Baldwins til sam-
veldislandanna, og það orðalag varð kon-
unginum til falls. Sir Samuel Hoare
kom að finna mig, eftir að fundinum
var lokið, og tíðindi hans af ávarpinu
til samveldislandanna urðu mér stór-
fellt undrunarefni og sannkallað reið-
arslag. Ég skundaði til hallarinnar í
þeirri von, að enn ynnist tími til að
breyta þesari örlagaríku ákvörðun, því
að ég hélt, að boðskapurinn hefði enn
ekki verið sendur út. En Baldwin kom
honum áleiðis, næstum eins fljótt og
ég komst til hallarinnar.
V iðtal mitt við konunginn var
sérlega ófullnægjandi. Hann staðfesti
þessar slæmu fréttir. Hann sýndi það
einnig, að hann skildi mjög glöggt,
41 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
19. júní 1966