Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Blaðsíða 2
ÆLH?IÍIik SVIP- MVND n allace K. Harrison er hár mað- lir, nokkuð lotinn, á áttræðisaldri og * með langa handleggi eins og basket- hall-Ieikari. Augnalokin eru drúpandi og röddin er flöt og mjúk og hann talar með áherzlum, sem minna á persónu í kvæði eftir Robert Frost. „Ég kemst í svo mikinn vafa um sjálfan mig“, sagði hann nýlega við aðkomumann. „Það er af því að ég hef verið að vinna við arki- tektúr í 55 ár, og ég veit að ég veit ekki mikið. X.d. dreymdi mig um daginn. Ein- hver sagði: „ Það er ekkert gagn í þér sem arkitekt, Harrison“. Ég vaknaði í einu kófi“. Hæfileiki Harrisons til sjálfsgagnrýni virðist vera töluverður, þegar það er at- hugað, að hann hefur séð um 1 billjón dollara vii'ði af teikningum sínum breytt í byggingar. Hann var þátttakandi í fé- lagsskap þeim sem teiknaði Rockefeller Center. Hann var í forystu í alþjóðleg- um hópi arkitekta, sem sköpuðu aðai- stöðvar Sameinuðu þjóðanna. Hann skap aði Vísindahöllina á síðustu heimssýn- ingu. Hann var arkitekt fyrir Rocke- feller Institute (New York City), the Hopkins Center í Dartmouth, Stærð- íræði bókasafnið við Institute for Ad- vanced Studies í Princeton og First * Prestbyterian Church í Stamford, Conn. Og hin almenna teikning yfir hina ráð- gerðu South Mall í Albany er eftir hann. En Harrison er kvíðinn, nagandi níst- andi kvíðinn, og þessi lyndiseinkunn varpar skugga á afrek hans og er skýr- ing á hinum sjúklega draumi. Þetta er nefnilega ekki eins og með nýtt leikrit, sem getur rólega pakkað saman og gef- ist upp eftir einn, ómögulega sýningu. Byggi.ngin ver’ður að notast áfram. A- hættan er gífurleg og eykur á byrðar sköpunarinnar. Þannig er það, þegar tjaldið rís við opnun nýju Metrópólitan óperunnar við Lineoln Center 16. sept. Leikurinn — enda þótt sé það ópera, falin Samuel Barber, gerð eftir Shakespears „Anthonv og Kleopatra" — verður ekki einasti þátturinn. Aðalatriði kvöldsins mun . verða Harrison-húsið sjálft. Um 3800 óperuvinir munu hafa komið formlega saman til að horfa á — og hlusta á — 45 milljón dollara eyðslu, og síðan ákveða, hvort það hafi verið alls þess vii'ði eður ei. B yggingar Harrisons eru sjaldan einkenndar af djörfum nýjungum. Stíll hans — ef um stíl er að ræða — Applied Modern — eða nytsöm nútímalist. Hún fellur auðveldlega inn í hinn Alþjóðlega Stíl, sem virðist ríkjandi hugtak okkar tíma — flatur , rétthyrnd yfirborð, gluggatjaldaveggir úr gleri og laust við skreytingu. Harrison er ekki álitinn neinn forgöngumaður eða frumherji í því að nota rúm, efni eða form. Hann er , ekki neinn Mies van der Rohe, t.d., sem leitar eftir að finna alheimslausnir á an- onymri samsafns menningu. Og heldur ekki líkist hann Le Conbusier, sem leít- ar algerra lögmála, sem leiða til arki- tektoniskra lýsinga í formi myndlistar. Heimspeki Harrisons er heimagerð og hagnýt. „Ég hef engin not af neinum sem getur ekki sett upp vandamál á auðveldan og skiljanlegan hátt“, segir hann. „Það sem þeir annars segja, er al- veg vita gagnslaust“. „Miklar byggingar eru nytsamlegar. Jafnvel mikil minnismerki eru gagn- leg, af þvi a'ð þau bera vott um þýð- ingu mannlegra viðbragða. Ég hef ekki tíma til að hugsa um stíl, þegar ég er að vinna að byggingu. Ég reyni bara að gera hverja byggingu dálítið betri en hún mundi annars hafa orðið. Þetta kann að hljóma tómlega, en ég kann ekki að orða það öðruvísi". f eyrum sumra hreintrúarmanna í arkitektúr, eru viðhorf Harrisons ekki bara tómleg, heldur einföld um of. Ein- um gagnrýnanda varð að orði. „Wally hefur met í lengd og breidd í starfi, á- samt ofboðslegum smekk“. áð er ætlast til þess, að arki- tekt sé listamaður og vísindamaður, harð ur kaupsýslumaður og hugsjónamaður, klókur sálfræðingur, vitur heimspeking- ur, duglegur þjóðfélagsfræðingur og borgari, sem hugsar mjög um almenn- ingsheill. Enginn getur haft alla þessa hæfiíeika, og verið mannlegur. Bygg- ingameistari getur verið afleitur fjár- málamaður, og hagsýnn þjóðfélagsfræð- ingur getur verið linur verkfræðingur. o.s.frv. _ Laun arkitekts fyrir stóra skrifstofu- byggingu, t.d., er venjulega frá 4—6% af ákveðinni hæð. Því hærri sem kostnáður byggingarinnar er, því lægri prósentur. Opinber bygging eða stofnun, er venju- lega tileinkuð fyrir lægri upphæð en mundi verða tekin fyrir fjármála- eða iðnaðarstofnun. Burtséð frá vinnulaun- unum og mismunandi kaupstiga, eru heildartekjur meiriháttar teiknifirma í Bandaríkjunum gífurlegar. (Hvað mikið er erfitt að segja, þar sem félögin eru einkaeign og halda tekjum sínum mjög leyndum). En við hvað sem er miðað, eru arki- tekta- firmað Harrison & Abramovitz stórt, mikilvægt og vel heppnað. Sam- kvæmt þessa eigin varlegu áætlun, er þáð meðal tuttugu stærstu fyrirtækja þjóðarinnar. Skrifstofur þess í Rocke- feller Center hafa yfir 200 mönnum á að skipa. Harrison hitti Abramovitz fyrir 30 ár- um, þegar Abramovitz, þá ungur teikn- ari, sem kenndi við Columbiu skólann tók þátt í námskeiði sem Harrison kenndi við. Abramovitz kom brátt inn í lið Harrison, og árið 1940 urðu þeir fé- lagar. Abramovitz, 58, er álitinn harðari af sér en Harrison, sem í lunderni er mýkn og rólegri. í byrjun samvinnu sinnar þá unnu þeir saman að flestum viðfangsefnum fyrirtækisins. Ennþá vinna þeir saman að félagsbyggingum, sem Battery Park City í Manhattan. En Harrison og Abra- movitz vinna oft hver í sínu lagi. Phil- harmonic hall í Lincoln Center var að- eins verk Abramovitz. Og nýja Metro- politan óperuhúsið var Harrisons. Her- man Krawitz segir, en hann er aðstoðar forstjóri Metropolitan, og hefur með arkitektana að gera: „Harrison er arki- tektinn, og ég meina að hann sé arki- tektinn. Hann hefur fengið aðstoð, en það er ekki fyrirtækið. Það er hann sjálfur". Eins og allar byggingar, byrjaði hin nýja Metropolitan Opera á að fá sér stað, og með ósk um að fá sér rými á honum í ákveðnum tilgangi. Staðurinn varð Lincoln Center, tilgangurinn var óperuhús. Arkitektinn, Harrison, gerði fyrst bráðabirgða uppdrætti af framhliðinm, og dró upp gólffleti í byggingunni eftir því sem hentaði. Þegar grundvallarlín- an, sem gekk frá framhlið byggingar- innar og afturúr, var ákveðin, var á- kveðin stærð sviðs og baksviðs. Er hann teiknaði sjálft húsið, varð hann að teikna áhorfendasvið, sem hefði nógu mörg sæti til þess að ná Metropól- itans 3,8 — milljónum dollara í aðgangs- eyri í einstöku leikári. Harrison & Abramovizt sameinuðust við verkfræðinga firmu, til þess að vinna eins og herrá’ð í stríði undir stjórn Harrisons. Hann lagði fyrir baráttuað- gerðir í aðalatriðum; þeir lögðu á ráð, gerðu uppdrætti, gengu frá einstöku atriðum — byggingarlega, raffræðilega — og í viðbót voru kallaðir til ráð- gefandi menn um sviðsáhöld, sviðslýs- ingu, sætaskipan áhorfendasviðs og hljómburðar. „Ég hef aldrei unnið að neinu verki þessu líkt“, segir Harrison, sem eyddi tiu árum í það. .Varðandi hvaða aðra hyggingu, þá getur þú gengið til verk- fræðingsins og sagt: „Jæja, hvað get ég gert hér?“ Og hann segir þér það og þú tekur til að teikna bygginguna. En hér ertu að vinna gegn einhverju, sem þú getur ekki mælt, einhverju í ríki fagur- fræðinnar. Þú reiknar allt út og samt veiztu ekkert“. í óperuhúsi verður allt að byggjast á lögmálum hljóðsins. Af Því að hljóðið er aðalástæðan til þess að fara í óperu. En eftir Philharmoniureynsluna var öll- um visundum um hljómburð sópað veg allrar veraldar. Þangað til hafði maður ætlað, að hljóð hefði sér sem Ijós — að það gangi frá veggnum með sama hprni og það hittir hann. Hátíðnibylgjur gera það. En nú vitum við t.d., að lægri tíðn- irnar gera það ekki. Þær eru frekar í ætt við massa, eins og billiardkúla. Þær hafa einskonar snúning, sem fær þær til að kastast frá á mismunandi hornum, og geta valdið bergmáli. „Húsið varð líka að vera stærra en Við höfðum gert ráð fyrir. Að lokum reiknuðum við út, að við urðum að búa rúm fyrir 3.800 sæti — ópera er ekki ríkisstudd í þessu landi — þar sem 3000 sæti eru það bezta í 0061010081. Ég hefði getað geil tilraunir, býst ég við. Það hafa verið byggð óperuhús nú eftir stríð. En því stærra sem hlutverkið er, því minna rúm gefst til tilrauna. Og ég gat í rauninni ekki farið út í fræði- legar vangaveltur með byggingu á br ð við þessa. Það er ekki hægt að gera til- raunir með 45 miiljónir dollara. „Metropólitan bað mig um að byggja eins gott hús eins og það gamla. Nú ma maður vita, að það eru óteljandi leiðir ti> Framhald á bls. 12 Framkv.st].: Sigíns Jónsson. Rttstjórar: Sigurður Bjarnason Irá Vleur Matthtas Johannessen. Eyjólfur KonráS Jónsson. Auglýsingar: Ami Garðar Krlstlnsson.. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sinu 22480. Utgefandl: H.t Arvakur, Rcykjavnt. 2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 4. september 1966

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.