Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Blaðsíða 14

BÓKMENNTIR
Framhald af bls. 5
Stærstu opinber söfn voru og eru
1 París. Frumsafn „Bibliotheque Nat-
ionai „var“ Bibl. du roi“. í þetta safn
runnu mörg vönduðustu einkasöfn á
Frakklandi. Síðan 1720 hefur þetta
safn verið til húsa í rue Richelieu. J.A.
Thou var yfirbókavörður við safnið
snemma á 17. öld, hann kom í fram-
kvæmd afhendingu skyldueintaka 1617,
en lög um slíkt höfðu þegar verið sett
1537, en ekki komið til framkvæmda
fyrr en 1617. Colbert hafði yfirumsjá
með safninu á síðari hluta aldarinnar.
Sefnið jókst mjög um hans daga og
eftirmanna hans. 1622 taldi safnið 6
þúsund bækur og handrit, 1718 var tal-
an ca. 70 þúsund bindi og um 1790 var
talan 157 þúsund. 1735 var þetta safn
öllum opið. Safnið jókst gífurlega á
byltingaárunum.
Háskólasafn var stofnað við Sorbonne
1762, þetta safn gekk og gengur næst
„Bibliotheque National“ að bindatölu.
„Bibliotheque Sainte-Genevivev" er
með stærri söfnum í París. Þetta safn
tekur að vaxa mjög á 17. öld og þeirri
18.. Það var í eigu samnefnds klausturs
fram til 1791, er þá gert upptækt og er
nú undir stjórn stjórnenda háskóla-
safnsins.
-KOMMÚNISMUSINN
Framhald af bls. 13
Ég lagði inn mína hagalagða og fékk
fyrir þá gráfíkjur, rúsínur, axlabönd og
vasahníf. Hálsklúturinn og munnharpan
urðu að bíða betri tíma.
Mér þótti mjög skemmtilegt að spíg-
spora um búðina. Slikt skraut sem þar
gat að líta hafði aldrei fyrir augu mín
borið áður. Niður úr loftinu héngu skín-
andi blikkkönnur, pottar, skaftpottar,
pönnur og ótal margt fleira. Mér datt
ekki í bug að jþessir girnilegu hlutir
væru látnir hanga svona um alla búð-
ina nema til skrauts. Eitt vakti sérstaka
aðdáun mína þarna í búðinni. Það var
yngsti pilturinn, sem var að afgreiða.
Hann var á að gizka þrem til fjórum
árum eldri en ég. Hann var svo vel
klæddur og svo nettur í öllum hreyfing-
um, að ég fór í laumi að stæla limaburð
hans. Hann var líka alúðlegur í viðmóti
og talaði við mig eins og fullorðinn
mann.
Þegar hann hafði afihent mér það sem
að framan greinir fyrir hagalagðana, þá
leit hann á miða, sem hann hafði krotað
á jafnóðum er hann afgreiddi og mælti:
— Nú eru 16 aurar eftir. Hvað ætlarðu
að fá fyrir þá?
Ég hugsaði mig um.
— Ég veit ekki, bara eitthvað, svar-
aði ég.
— Kannski brjóstsykur? sagði hann.
Ég játti því, og svo var verzlun minni
lokið. Eftir að ég hafði spígsporað um
búðina nokkra stund lagði pabbi af stað
út í bæinn og sagði mér að fylgja sér
eftir. Við höfðum ekki gengið lengi er
við nálguðumst hús eitt, sem var miklu
hærra en önnur hús, sem ég hafði hingað
til séð. Mér varð starsýnt á húsið. —
Þetta hús heitir Glasgow, sagði pabbi.
Ég skauzt meðfram húsinu og vildi sjá
þá hliðina á því, sem frá götunni vissi.
Mér brá heldur en ekki í brún.
Þarna fast við húshliðina var ein-
hvers konar kassi, sem virtist standa upp
á endann, og blasti op kassans við mér.
Er ég horfði inn í kassann varð ég mjög
forviða. Inni í kassanum sat maður. Sá
aðeins höfuð hans, herðar og handleggi.
Að öðru leyti var hann hulinn undir
hrúgu af alls konar diruslum og tusku-
dóti. Var hann að handfjatla tuskurnar
að því er virtist. Maður þessi var fyrir-
ferðarmikill um herðar, enda var hann
klæddur gauðrifnum, þykkum flíkum
hverri utan yfir annarri. Hann hafði
margrifinn hattkúf á höfði og var mjög
óhreinn í andliti.
— Er þetta ekki maður? spurði ég.
— Þetta er hann Sæmundur með
sextán skó, svaraði pabbi. — Hann á
heima Iþarna í kassanum. Hann sækir
vatn fyrir sumar frúrnar og ber inn mó
og fer út með öskuna fyrir þær.
Maðurinn leit ekki við mér. Hann
vírtist önnum kafinn við að faagræða
druslunum, sem voru í kringum hann.
IVIér iþótti ekki rnikið í það varið
að sjá þennan Sæmund með sextán skó.
Ég hafði séð svo marga flakkara. Þeir
gistu oft í Saurbæ. Hvort ég mundi ekki
Ólaf ponta, Gvend pata, Jón hlandbolla,
Eyjólf tónara, og svo hann Eyjólf ljós-
toll. Hann var reyndar dálítið sérstæð-
ur og ólíkur öllum flökkurum að því
leyti að hann var jafnan vel til fara,
hreinn og snyrtilegur og mjög prúður
í allri framkomu. Hann taldi sig líka
til yfirstéttarinnar og forðaðist að gista,
nema hjá höfðingjum og stórbændum.
Þegar. við vorum komnir fram hjá
Glasgow komum við að búð einni. Úti
á búðartröppunum stóð maður. Hann
var mikill að vallarsýn og virðulegur
mjög. Þegar hann kom auga á pabba,
gekk hann niður tröppurnar og heilsuð-
ust þeir mjög innilega. Þeir töluðust við
stutta stund, og þótti mér maður þessi
æ höfðinglegri eftir því sem ég virti
hann betur fyrir mér. Datt mér í hug,
að þetta væri landshöfðinginn eða bisk-
upinn, því að mér fannst sjálfsagt, að
þeir ættu búðir og væru kaupmenn. Ég
hélt nefnilega, að það væru varla til
meiri menn í veröldinni en kaupmenn-
irnir, sem komu með allar gráfíkjurnar
og rúsínurnar, nema þá kóngurinn. En
þessi maður gat ekki verið kóngurinn,
því að hann átti heima í Kaupmannahöfn
og svo var þessi maður ekki með neina
kórónu á höfðinu. Þegar við vorum
gengnir spottakorn frá honum, spurði ég:
— Hver var þessi maður?
— Þetta er hann Geir Zoega, svaraði
pabbi.
Jæja, þá þekkti ég Geir Zoega. Það
var út af fyrir sig ekki lítill frami. Ég
hafði oft heyrt talað um hann.
Brátt komum við í hús eitt á Vest-
urgötunni. Þessa húss hafði ég oftast
heyrt getið af öllum húsum í Reykjavík.
Þar átti heima systir fósturmóður minn-
ar, Hólmfríður Eyjólfsdóttir, ásamt
manni sínum, Gísla Tómassyni, og börn
þeirra. í Iþessu húsi gistu allir frá Saur-
bæ, ef þeir voru næturlangt í Reykjavík.
Við borðuðum þama. Ekki man ég eftir
neinu markverðu, sem þar gerðist að
þessu sinni.
Næst komum við í hús Fredrik-
sens bakara. Móðir mín og frú Fredrik-
sen voru gamlar vinkonur. Var nú farið
með mig í hús þetta til þess að frú
Fredriksen fengi að sjá mig. Ég varð
alveg utan við mig af því, hve allir í
húsinu, og einkum þó frúin, voru góðir
við mig. Þarna var líka svo góð köku-
lykt, að slíka hafði ég aldrei fundið
áður. Þó tók út yfir allt að mega éta
af kökunum eins og mann lysti og
drekka mjólk með. Og ofan á allt saman
gaf frúin mér í nestið stóran bréfpoka
fullan af kökum. Og skínandi tveggja
krónu pening stakk hún í vestisvasa
minn svo að lítið bar á og sagði mér
að eiga.
Mér var nú orðið ljóst, að þessi ferð
mín til Reykjavíkur var hin mesta
merkisferðareisa. Ég hafði nú séð svo
margt stórkostlegt og furðulegt, að mér
fannst ég hafa allt í einu orðið stærri
en ég var um morguninn, þegar ég var
að klæða mig. Va-r það ekki munur að
vita allt, sem ég vissi nú eða eins og
áður var. Mikið gat maður fræðzt bara
á einum einasta degi.
En ég átti eftir að kynnast ennlþá stór-
kostlegri og furðulegri hlutum.
Hin-gað til hafði pabbi ekki beinlínis
lagt mér neinar lífsreglur í þessari ferð
um höfuðbor-gina. En þegar við vorum
komnir nok-kurn spöl frá Fredriksens
bakaríi, nam hann staðar og virti mig
fyrir sér. Hann skoðaði hendur mínar
og strauk brot úr treyjunni að framan.
— Nú verður þú að passa að vera
ósköp stilltur. Ég þarf að koma í há-
yfirdómarahúsið, sagði hann.
Það var bara svona. Það var þá
eitthvað til sem hét háyfirdómari. Þetta
orð -hafði ég ekki heyrt fyrr, háyfir-
dómari?
Þegar við höfðum gengið nokkurn
spöl, spurði ég:
— Pabbi, er háyfirdómarinn yfir
kónginum?
— Nei, svaraði pa-bbi og brosti. —
Hann er svona líkt og landshöfðinginn
eða biskupinn.
Jæja, hugsaði ég. Skárri voru það
ósköpin. Og við áttum að fara inn til
hans. Ég fann til lítilsháttar hjartsláttar
við Iþessa tilhugsun.
Við komuim að háyfirdómarahúsinu.
Ég varð fyrir nokkrum vonbrigðum.
Húsið var ekki mjög stórt. Pabbi barði
að dyrum. Öldruð kona kom til dyra.
Hún var ekkert tiltakanlega fín miðað
við það sem ég bjóst við í húsi há-
yfiidómarans. Pabbi talaði eitthvað við
hana, og hún sneri inn aftur. Að vörmu
spori kom hún aftur fram í dyrnar og
bauð okkur að ganga inn.
Af öllu því furðulega, sem fyrir mig
bar þennan dag, bar nú fyrir augu mér
hið allra furðulegasta.
f ið komum inn í stóra stofu. Á
henni voru tveir gluggar. Geysimikið
var af húsgögnum í stofunni. í einu
horni stofunnar við þann vegginn, sem
gluggarnir voru á, var stórt rúm og
sneri það höfðagafli að þeim vegg. í
rúminu lá öldungur, mikilúðlegur á
svip og fyrirferðarmikill. Drifhvítum
koddum var hlaðið undir herðar hans
og höfuð svo að hann sat uppi til hálfs.
Sæng mikil, einnig drifhvít, var yfir
öldungnum. Hann vax í snjóhvítum
serki hnepptum í hálsinn.
Öldungurinn hafði lokuð augun, og
leit út fyrir að -hann svæfi. Þegar pabbi
leit á hann, gaf hann mér -bendingu um
að stíga hljóðlega til jarðar, og hlýddi
ég því rækilega, því að ég þorði varla
að anda. Orsökin var ekki eingöngu sú,
að öldungurinn svaf þarna í rúminu,
heldur einnig hitt, að faér var ég kominn
inn í töfrahús.
Töfrarnir voru þei-r, að hér bar mér
fyrir sjónir slík undur, að ég hefði ekki
trúað því-líkt kæmi fyrir nema í allra
ótrúlegustu ævintýrum þar sem berg-
risar og kóngssynir voru aðalpersónur.
Hvað var iþetta ótrúlega og stór-
furðulega, sem hafði þau áfarif á mig,
að ég fann að hárin risu á höfði mínu,
og þó var ég ekki hræddur. Ég stóð
grafkyrr og gat mig ekki hreyft um fet.
Hvað var þetta?
Það var það sem ég nú greini frá:
Á sænginni, sem var breidd yfir öld-
unginn, lá því-lík hrúga af peningum, að
ég faefði varla trúað að svona miklir
peningar væru til í allri Reykjavík.
Ég starði á hrúguna. Þarna voru, að
ég hélt vera, all-ar tegundir af pening-
unv nema gullpeninga sá ég enga. Þarna
voru glitrandi tveggjakrónupeningar,
krónupeningar, tuttugu og fimm eyring-
ar og tíueyringar. Koparpeningar voru
allnokkTÍr, en bar mest á silfurpen-
ingum.
Ég hafði séð, að allir, sem áttu pen-
inga, geymdu þá í einhvers konar budd-
um. Og sá sem átti troðfulla buddu af
peningum, var ríkisbubbi í mínum aug-
um, enda hafði ég aldrei séð mann, sem
átti alveg fulla buddu. En þessi ósköp,
sem þarna voru á sænginni .... Það
hefði verið hægt að fylla óteljandi
buddur með þessum peningum. Ég
reiknaði -það út í snatri að það mun-di
þurfa fjórar til fimm grautarskálar eíns
og stór-u skálina hans Tómasar gamla
til að taka alla þessa peninga, og var
þó skálin hans stærsta grautarskálin í
Saurbæ.
Öldungurinn lét hægri höndina hvíla
í paningahrúgunni. Það gaf til kynna,
að hann var ekki sofandi, þótt hann
hefði lokuð augun, að höndin var
að rjála við peninga-hrúguna, svo að
dauft málmhljóð heyrðist frá henni öðru
hvoru.
Kona ein mikilúðleg í svörtum gljá-
andi kjól kom inn í stofima. Hún heils-
aði pabba með handabandi og meira að
segja mér líka. Hún færði stól að rúm-
inu og bauð pa-bba að setjast. Ég fékk
stól skammt frá faonum.
Nú lauk öldungurinn u-pp augun-
um, og heilsaði pabbi honum með handa-
bandi. Ég þorði ekki að heilsa þessum
ógurlega peningaburgeis úr því að pabbi
sagði mér ekki að gera það. Sat ég graf-
kyrr á stólnum og sta-rði á peningahrúg-
una. Konan talaði fáein orð við pabba.
Svo gekk hún út úr stofunni.
Þeir tóku nú að ræðast við, öldung-
urinn og pabbi. Skildi ég að þessi maður
hlaut að vera háyfirdómarinn. Samtal
þeirra var slitrótt og hljóðlátt. öldung-
urinn tail-aði óskýrt í hásum rómi, sem
mér fannst þó stundum valdsmannsleg-
ur og einibeittur. Fyrst í stað heyrði ég
ekki um hvað þeir ræddu, en brátt fór
ég að kannast við bæjanöfn og manna-
nöfn, sem þeir nefndu. Bali, Ketilsstaðir,
Lambhús og Austurvöllur. Þetta voru
bæir í Brautarholtshverfinu á Kjalar-
nesi. Svo nefndu þeir Snússu og Flassa.
Þá var ég vel heima, því að þessi bæja-
nöfn höfðu mér alltaf þótt svo skrítin.
FJest mannanöfnin, sem þeir nefndu,
kannaðist ég við.
Þar eð ég var nú búinn að virða fyrir
mér allt, sem mér fannst markverðast
í stofunni, þá hafði ég ekki öðru að
sinna en að hlusta á samtal öldungsins
og pabba. Það rifjaðist nú upp fyrir mér
að ég hafði faeyrt að háyfirdómarinn
ætti alla Brautarholtstorfuna og Andríðs
ey. Jarðirnar, sem þeir voru að tala
um, voru allar í Brautarholtshverfinu.
Skildi ég af samtalinu, að pabbi var að
tala um einhverjar skuldir, sem ábúend-
ux ættu að greiða háyfirdómaranum. Var
pabbi að semja um skuldirnar fyrir
þeirra hönd. Virtist mér samningarnir
ganga allvel, þar til pabbi nefndi Erling
á Flassa. Þá glaðvaknaði öldungurinn
og reisti sig hærra upp á koddann og
hrópaði með hörku í röddinni.
— Nei, nei, nei. Hann fær engan frest.
Hann skýtur fugla.
Ég fór í huganum að vorkenna aum-
ingja Erlingi gamla. Satt var það, að
hann var skytta. Hann hafði meira að
segj einu sinni fengið skot í nefið. Því
mundi ég svo vel eftir honum, að nefið
á honum var brenglað til stórra lýta.
Konan, sem kom til dyra, færði okkur
kaffi. Um sama leyti kom i-nn í stofuna
fasmikil og hávær kona. Hún heilsaði
háyfirdómaranum og frúnni, sem nú var
komin inn í stofuna, mjög kunnuglega.
Svo heiisaði hún einnig pabba, en faún
leit ekki við mér. Það hafði verið hljóð-
látt í stofunni fram að þessu en við
komu þessarar konu var sem skollið
væri á öskrandi stórviðri. Henni var
einnig boðið kaffi og þá hún það. En
henni gekk illa að koma því niöur, því
að hún lét alltaf dæluna ganga. Mér
skildist, að hú-n væri fokreið út í ein-
hverja alþingismenn, og vandaði þeim
ekki kveðjurnar, en hvaða málefni var
um að ræða, skildi ég eklii.
Háyfirdómarinn gaf orðum konunnar
engan gaum og var nú fallinn í sama
móláð og áður.
Þegar við vorum komnir út á götuna,
spurði ég pabba, hvaða kona þetta væri,
sem hefði talað svona mikið.
— Hún heitir Þorbjörg Sveinsdóttir.
Bróðir hennar er einn af þingmönnun-
um. Langar þig ekki til að sjá Alþingi?
Þar eru mennirnir, sem konan var að
tala um. Ég játti því himinlifandi glað-
Ul'.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
4. september 1966