Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1966, Blaðsíða 6

BÓKMENNTIR
Framhald af bls. 5
berra safna eykst. Bókasöfnum eflist
mjög á 17. öd og enn meir á þeirri
1«.
S pánn er heimsveldi á 16. og 17.
öld. Fyrir daga Araba er getið um bóka
söfn á Spáni og það merkasta safn
ísidórs frá Sevilla, en hann setti saman
eina frægustu alfræðiorðabók miðalda.
Á 16. öld eru nokkur merkileg einka-
söfn á Spáni og eitt það frægasta var
safn Fernando Colón, sonar Columbusar
Hann átti um 20 þúsund bindi, einkum
bækur um landafræði, stjörnufræði og
náttúrufræði, slík sérsöfn voru fremur
fátíð á þeim árum. Þetta safn komst í
eigu dómkirkjunnar í Sevilla, lenti í
vanhirðu og nú eru aðeins til um 4
þúsund bindi af því. Filippus II. safnaði
bókum og handritum og kom upp ágætu
safni í Escorial höll. Þetta safn var
stofnað 1565, 1671 brann um helmingur
þessa safns. Á stórveldistímum Spánar
koma þar upp mörg önnur stór söfn
einkasöfn vissra aðalsætta og svo söfn
við kirkjur, klaustur og hirðina. Luis
de Benavides y Carillo de Albornoz
átti ágætt safn í sagnfræði, herfræði og
spænskum bókmenntum, Nicolas Anton
„Biblioteca Hispanica" átti um 30 þús.
bindi. Á 18. öldinni er mikil gróska í
bókasöfnun á Spáni, Gregorio Mayans
y Siscar frá Valencia og Pérez Bayer
áttu stór söfn sem eyðilögðust í Napóleon
styrjöldunum, við árásina á Valencia
1809. Don Antonio Despuig y Dameto
átti mjög vandað og verðmætt safn,
það var keypt af Vatikan safninu í
Róm 1910.
Biblioteca Nacional eða þjóðbóka-
safn Spánar var stofnað 1712 af Filip-
pusi V, til þess voru lögð, konunglegt
safn frá Alcazar og safn Archino kardí
nála og nokkur hluti handritasafnsins
í Escorial.
Á síðari hluta 16. aldar og á 17. öld
verður Holland eitt auðugasta ríki Ev-
rópu, verzun, skipaútgerð og landsgæði
stuðluðu að þessu. Utanríkisverzlun
Hollendinga var mjög mikil og gróska
þar í vísindum og listum. Prentlistin
nær strax á 15. öld hátt með hollensk-
um og á 17. öldinni verða Hollendingar
mestir prentmeistara í Evrópu. Þeir
standa fremst í sjókorta og landabréfa-
gerð. Janszon Blaeu (1571—1638) er
mesti kortaprentari sinna tíma. Meðal
kortabóka sem hann gaf út eru: Theatr-
um orbis terrarum 1635 og Appendix
theatri Abr. Ortellli et Atlantis Gerh.
Marcatoris 1632. Annað frægt prent-
verk var kennt við Elzevier. Lodewijk
Elzevier stofnaði prentverk sitt og út-
gáfu 1583 í Leiden. Prentverk þetta
blómgast einkum á 17. öldinni og nafn
þess er tengt ágætlega útgefnum og
prentuðum bókum. Auður landsmanna
ýtti undir bókasöfnun. 1575 er stofnað
ur háskóli í Leiden, sem verður þá og á
17. öld einn frægasti háskóli Evrópu.
Menn sóttu þennan skóla víðsvegar úr
Evrópu, þar á meðal frá íslandi (Vísi-
Gísli). Háskólasafn var stofnað við
þennan skóla og prófessorar þeir, sem
störfuðu við skólann áttu margir mjög
vönduð söfn, svo sem Janus og George
Dousa, Justus Lipsius, frægur málfræð-
ingur, Isaak Vossius og fleiri. Opinbert
safn var stofnað í Utrecht 1584 og annað
í Amsterdam 1578, bæði stofnuð upp úr
klaustra og kirknasöfnum. Auk þess
voru stofnuð söfn við æðri skóla á 17.
öldinni, svo sem í Groningen og Frane-
ker 1615.
Á átjándu öld eru frægustu einka-
söfnin í Hollandi safn Hieronymusar de
Bosch, sem eignaðist mjög vel búið
bókasafn, Gerard Meermann átti ágætt
safr. handrita og bóka, það safn varð
síðar sameinað safni van Westreenen og
komst síðar í eigu Haag borgar. Math-
ias Röver var einn þessara frægu safn
ara á Hollandi, hann var ástríðufullur
safnari og endalok hans urðu þau að
hann datt úr hillutröppum, þá 84 ára
gamall, og dó af fallinu. Pieter van
Damme var bóksali og safnari, hann
eignaðist óhemju mikið safn bóka og
skrá yfir bækur hans kom út 1730 í
fjórum bindum.
Samkeppni Englendinga og Hollend-
inga lauk að lokum með sigri Englend-
ir.ga. Á 18. öld er England með voldug-
ustu ríkjum Evrópu. Verzlunin við ný-
lendurnar gaf góðan arð og landið var
auðugt að nauðsynlegum hráefnum, fisJr
VMANA.COSA.E.Ul avrr.
CÖMrASSíÖNaAöTAfPUCTí.
tro-'ne chtaíiííífvunit fttt HcMíííáí.oíof*
HuiXimiaytMtt rstHíjU sh'^Jtfh Hír.r. .<
»nau «xiC;,íiA>^öiíí (t *kuno»M(
fu . it.io z>:s ntJKJUíttc fjaoíTf .íoíoou
. dnjutiljjj fícicjMrájJA mta t/u
ir> J ir.a tá-z-Jtdo tcmtxr. oUt* tnodo tClcndo ft«u a. ju'íUL »ta
f«»otUpu ííTaj cKrkmu HííTa »3 pukHc,
r.Arrjndok jofírkbj«kíTt^uár(»r^u<apjxj dt(> nu <>.
&aU rui náxíxh p#tajtn»t*lo
NondifTirBo.fnífur^h iíum* ÍukHj atíoiVrtrc : trraoa
p.'f c ruáJtk dckdohhA «úr»*u; cc.t pcrfupmhi J imvi'r f»ró<
(.mticpa i}Aí5wr.V«Tf,g<i<4to3pp>rcíto«íí^i«< .pcrcío tamm
tiu<n<rjj»k <rr»«»n< nuíafcUcÁteniafttrr jhu chnoíA.í he
ttZv* úxCíenáUt Ctnnn rrnhitroa, r<i'r%;>tuð
jjnpurkío jpjicífrtoh tapantmmti d4Í.:u»c Amicöh. k hskk<r.soí>
{«<• uTni'oiúftúmchc jo fxuto krfiutfj;«J opptruonr p<t yv'.Ho íUcíq
ZiiotnutOfCkc jjí>» 'fú mcýtto. Ma fs>j;mc <jdr»iut píucunr.; ikjú.kc
cl;tnáo 'fjjlrinfinittAícAt Imíó
finc *. oítw í-áogoakto
m«ru V'íídirropc mrv.rnruoájccok^r^O díutdch;v/»
ptvhído > h>: k>iu;rr nc potr.'s',; kayjfut puílwtj* nc sífctt mfit^birýv
j-cr Crmcdrtimo io>riö;riT<' d««mpu (idtmsnuj jnguíi^chciöio áií«
^ fíth muaíprriWtf'itnWxiit*cíC^ýU^xctá
Adrhí ttcxfpo nfj fjmctrrífc nt fjru« ftu fiufM«wcidot fxtcb*
<íoiJt fjtitciu cffrrt tociii úffht áí}^txnc,,fx^lcn4ami mí
fcnto ttlrtr rjmtfu; Ma quaruu<}Uc u f» i«prnAm»n fcnu>»
-hmtmiúcÍJt' ft>it,z\u4«Sxn&tn%n ttcuaztt/i.uúmdichoUtax<U'
qjjA! j ctihrrstuokntA duíörc Jjímc pottm ctvut^nni ítfruc úrtchfi;
r.cfJÍifiúfsdo maí íxcomto trcún ítnm fXrmettc : tít pc*c«o,ch«u
p>r,itrrssdfrs< frcúdjj <h jö c rcdo ÍU Uiftt ttirru
, aikor.uum d-ihntftmwpír mm paw j^uro^ mccb»ficí!»^p»si o
\m\m\ pocbo cbe.fHt mt fíjsuo irscAfWjo dxtm.s hr«j
n< ifiKlíi horttht'Uhxoúitt mipt>íToi& íWjSatcbro j HrjJsr. asjsj^
fonu: A.fujwit f*r a&imttst*pttlorítnt**{»«• WoM»í>«ö»a vtnuw
John Ker, hertogi af Roxburghe (174 0-1804) og upphaf Decamerone í safni hans.
RABB
Framhald af bls. 5.
130 flutningavagnar hlaðnir her-
gögnum og skotfærum, ættu að
vera til styrktar stjórnarhermönn-
um í tuski þeirra við Búddatrúar-
menn í Hue. Karlar, konur og börn
sátu í fimmfaldri röð á veginum
fyrir framan hergagnalestina og
höfðu tekið heimilisölturu sín með
sér. Hvað gerðist? Lestin sneri við.
Hafa menn nokkru sinni heyrt
þess getið, að búddistar stöðvuðu
Víetcong-menn með því að raða
börnum sínum og heimilisölturum
fyrir framan þá? Hafa konur og
börn í Jemen setzt fyrir framan
egypzka innrásarherinn? Reyndu
Indverjar að stöðva skriðdrekana
frá Pakistan í fyrra? Indverjar
ætiu þó að hafa æfingu í „frið-
samlegum mótmælaaðgerðum“.
Reyndu Ungverjar að hefta fram-
sókn Rússa haustið 1956 með því
að leggjast vopnlausir á vegina?
Þessu verður öllu að svara neit-
andi, en hvers vegna?
Svarið er ósköp einfalt. Menn
nota aðeins konur og börn og helgi
dóma til þess að búa til farartálma
gegn hermönnum, þegar þeir geta
treyst því, að andstœðingurinn
virði mannslíf og trúarbrögð svo
mikils, að hann snúi fremur við
en að aka áfram og merja allt
undir stríðsvögnunum. Meny, mót-
mæla ekki bara til þess að láta
aka yfir sig. Þótt búddistar í S-
Víetnam hafi stundum verið ó-
ánægðir með Bandaríkjamenn
vegna samstarfs þeirra við hina
„heiðnu stjórn í Saígon, er greini-
legt, að þeir bera mikið traust til
þeirra. í áðurnefndu tilviki trúðu
þeir þeim fyrir lífi sínu. Óvíst er,
að margir aðrir nytu slíks trausts
í styrjöld.
Þetta leiðir hugann að því, að
í þeim takmarkaða hluta heims-
byggðarinnar, þar sem menn geta
myndað sér sjálfstœðar skoðanir
og sett þœr óhræddir fram, (þ.e.
þar sem frjáls skoðanamyndun er
í heiðri höfð), virðist almennings-
álitið oft mótast af einskonar tvö-
földu siðgœðismati. Þegar dómur
er lagður á aðgerðir vestrœnna
lýðrœðisríkja, eru siðferðiskröf-
urnar miklar og siðgœðisrnatið
strangt. Beri eitthvað út af, ger-
ast gagnrýnendur hvassyrtir, og
mótmœlasamþykktir
hundruðum saman.
Önnur mœlistika er notuð,
þegar alls konar einrœðisríki og
„nýfrjáls“ ríki eiga í hlut, þar sem
dökkleitar þjóðir búa við ýmsar
tegundir stjórnarfars, sem frá-
brugðnar eru vestrænu lýðrœði.
Það er engu líkara en ekki megi
krefjast mannúðar, tillitsemi, um-
burðarlyndi og kynþáttafrelsis af
þeim. Þessi tvöfaldi mórall kemur
glöggt fram í því, hve oft og ein-
arðlega hvers kyns misfellum á
Vesturlöndum er mótmœlt, þótt
þessum sömu mótmœlendum detti
ekki í hug að fara út á götur með
vígorðaspjöld sín, ef mun hrœði-
legri atburðir gerast í þeim hluta
heimsins, sem á að vera „stikkfrí“
frá allri siðgœðiskröfugerð. Hvað
skyldu margar þúsundir manna
hafa fallið í stríðsævintýri Nassers
í Jemen? Það veit enginn með
vissu, því að vestrænir fréttarit-
arar fá ekki aðgang að hernaðar-
svœðinu. Hve marga blökkumenn
í suðurhluta Súdans skyldu hinir
hörundsljósari Arabar frá norður-
héruðunum hafa drepið? Um það
er lítið vitað, því að heimspressan
segir lítt frá mannvígum og styrj-
öldum, nema Bandaríkin eða önn-
ur vestrœn lýðrœðisríki eigi ein-
hvern hlut að máli. Hve marga
Watutsimenn myrtu Bahutumenn í
Rwanda og Burundi? Hve marga
Ungverja felldu Rússar 1956? Hve
margir íbúar Eystrasaltsríkjanna
hafa verið fluttir nauðungarflutn-
ingi til Síberíu, og hvað varð um
heilar þjóðir, sem hurfu í Kákasus
í lok seinustu heimsstyrjaldar?
Hér er nóg af mótmœlaefnum.
Krossferð mótmœlamanna í nafni
and-ameríkanismans virðist hættu i
lítil. Menn mega þó ekki gleyma .
því, að Bandaríkin eru lýðræðis-
ríki, svo að skoðanir skattborgara
og kjósenda móta utanríkisstefnu
þeirra. Einangrunarstefnan er ekki
aldauða í Bandaríkjunum, og
gremja kjósenda yfir erlendri gagn
rýni getur hleypt vindi í segl henn-
ar að nýju. Risi hún upp aftur,
yrðu afleiðingarnar mjög skaðleg-
ar fyrir Bandaríkin, þótt þjóðir
Evrópu og Asíu fengju sennilega
þá að kenna fyrr á þeim. Það er
búið að tala svo oft um það, að
„Kaninn eigi að fara heim til sín“,
að menn eru hœttir að gera sér
í hugarlund, hvað gerast mundi,
ef hann tæki þá á orðinu. ,
Magnús Þórðarson.
harðorðar
eru samdar
g LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. ágúst 1968