Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1966, Blaðsíða 1
hann vætti varirnar, hann leit. í kring-
um sig. Þögnin lengdist og hann virtist
gjörsamlega hafa misst málið. Þögnin
varð of löng — alltof löng. Hann leit
niður, horfði ofan í borðið. Það fór
taugahrollur um tilheyrendur. Var hann
veikur? Var honum yfirleitt mögulegt
að halda áfram? Að lokum leit hann
upp og sagði: — Ég er einmitt .... að
reyna .... að hugsa mér, hver þessi
ávinningur sé! Áheyrendum létti heldur
betur, eins og gefur að skilja.
*
Febrúar, 1945.
E g lýsti þeirri von minni við
Ivlaugham, að hann ættí eftir að skrifa
fleiri leikrit.
aldrei slegið niður í mig hugmynd, eins
og þú orðar það. Það var meira í ætt
við uppgröft hjá mér. Grafa upp og
slípa. Þegar leikhúsið átti áhuga minn,
fékk ég hugmynd að leikriti á hverjum
tíegi. Oft jafnvel tvær eða þrjár. Vissu-
iega voru flestar þeirra lélegar. En hug-
myndir voru það. Þegar áhugi minn
belndist að smásögum, komu hugmynd-
íj að þeim fram í dagsljósið. Og svo
framvegis í sama dúr. Nei, ég hef feng-
ið mig fullsaddan á leikhúsinu. Allur
þessi glysljómi, mér fannst þetta vera
fánýt, heimskuleg veröld. full af barna-
legu fólki — skemmtilegu, en barna-
Eftir Garson Kanin
Maugham, 89 ára að aldri, á Cap Ferral, Frakklandi. Honum fannst leikhúsið
vera „fánýt, heimskuleg veröld, full af barnalegu fólki“.
W. Somerset Maugham lézt í des-
emher síðastliðnum, 91 árs að aldri.
Garson Kanin og kona hans, Ruth
Gord.on, voru vinir Maughams í
fjölda ára. Kanin hefur ritað bók,
„Minningar um Maugham“, þar sem
hann lýsir margvíslegum kynnum sín-
um af hinum frœga rithöfundi. Bókin
veröur gefin út hjá Atheneum-útgáf-
unni í október nœstkomandi, og fer
hér á eftir útdráttur úr henni.
Á ■
■t»rið 1933 reit Maugham formála
að nýrri sérútgáfu á verki Arnolds Benn-
etts, „The Old Wives’ Tale“ (1908). í þess-
um formálsorðum ræðir hann ekki að-
ems söguna, heldur einnig höfund henn-
ar. Mér fannst hann alltaf líta á Benn-
ett sem eins konar skjólstæðing sinn.
Honum þótti gaman að segja skopsögur
af sýndarmennsku Bennetts, glysgirni
hans og nízku — eins og þegar Arnold
Bennett tók sér ráðskonu, en bauðst til
að deila henni með Maugham í sparn-
aðarskyni.
A hinn bóginn var honum samt hlýtt
til Bennetts, hafði samúð með honum.
Mér hefur dottið í hug, hvort það hafi
ekki staðið í sambandi við þá staðreynd,
að Arnold Bennett stamaði líka. Lítið
a þennan kafla úr ritgerð Maughams
um Bennett: „Arnold stamaði mjög
niikið. Það var hreinasta kvalræði að
fmna, hvað hann átti oft erfitt með að
koma út úr sér orðunum. Hann leið
mjög fyrir þetta. Fáir gerðu sér grein
fyrir, hve það kostaði hann mikla
áreynslu að taia. Það, sem flestum
niönnum er jafn létt og að draga and-
ann, var honum stöðugt erfiði. Þetta
fór mjög illa með hann á taugum. Fáir
vissu, hve þetta auðmýkti hann, er
þetta varð öðrum aðhlátursefni, eða
reyndi um of á þolinmæði þeirra. Fyrir
utan minniháttar óþægindi, eins og það
að hafa skemmtilega eða snjalla athuga-
semd í huganum, en áræða ekki að
segja hana, vegna óttans við að stamið
gerði hana marklausa. Fáir þekktu þá
sársaukafullu tilfinningu, sem fylgdi
því að finna þessa hindrun standa í vegi
fyrir nánum samskiptum við annað
fólk. Það má vera, að hefði stamið ekki
orðið til þess að gera Arnold innhverf-
ar; í skapgerð, þá hefði hann aldrei orð-
ið rithöfundur".
Ég er að velta fyrir mér, hvort Maug-
ham hafi ekki jafnmikið verið að tala
um sjálfan sig og um Bennett. Stam
hans er vafalaust menjar taugaveiklun-
ar í æsku. >ó að hann hafi nú sætt sig
v:ð það, hafði hann á tímabili von um
að geta læknazt af því. (Stamið er sagt
svara til staurfótar Philips Careys í
„Of Human Bondage" (á ísl. ,,Fjötrar“).
að var einn þáttur hátíðahald-
anna á áttræðisafmæli Maughams, að
hann var gerður heiðursfélagi í Garrick-
klúbbnum. Aðeins þremur mönnum öðr-
um hafði hlotnazt slíkur sómi: Charles
Dickens, William Makepeace Thackeray
og Anthony Trollope. Það hlýtur að hafa
haft mikil áhrif á Maugham að minnast
þess, að það var einmitt faðir hans,
Robert Maugham, sem hafði borið
Thackeray upp sem meðlim í Garrick-
klúbbnum.
Athöfnin var hátíðleg og áhrifarík, en
fcyrjunin var nánast uggvænleg og tók
allmjög á taugar viðstaddra. Maugham
var kynntur, fólkið stóð upp og fagn-
aði honum ákaflega, og þegar það var
setzt aftur, hóf Maugham ræðu sína.
Hann mælti hin venjulegu ávarpsorð,
gerði andartaksþögn og sagði síðan: —
Við hljótum ýmiss konar ávinning af því
að eldast. Hann þagnaði, hann kyngdi,
— Nei, segir hann rólega, en ákveðið.
— Þann mun ég aldrei gera. Ég mun
áreiðanlega ekki skrifa leikrit svo lengi
sem ég lifi — en það er reyndar ekki
stórt loforð, því að ég mun vissulega
ekki eiga langt eftir ólifað.
— Hvernig geturðu verið svona viss
í þinni sök? maldaði ég í móinn. —
Hvað veiztu, nema það slái niður í þig
í kvöld, þegar þú ert að sofna eða í
fyrramálið, meðan þú ert að raka þig,
einhverri þeirri beztu hugmynd að leik-
riti, sem þú hefur nokkru sinni fengið?
— Ég er viss, sagði hann, — vegna
þess að ég hugsa ekki lengur eftir lög-
málum leikritsins. Ennfremur hefur
legu. Ég dáðist að því, en oft á tíðum
var það, sem það þurfti, hressilegur
löðrungur. Og hvernig á að vera hægt
að ganga um og snoppunga fólk, segjum
t.d. Ethel Barrymore?
Febrúar, 1949.
Eg spurði, hvort hann héldi, að
hann hefði lært, hvernig bezt væri að
haga lífi sínu, á námsárum sínum í
læknisfræði og síðan sem ungur lækn-
h- — þ.e.a.s. í líkamlegum skilningi.
Gæti ekki þarna legið ástæðan fyrir
því, hve hann næði háum aldrei? Þekk-
ingin og reynslan, þjálfaður hæfileiki
tii sjúkdómsgreiningar, til að vera
fijótur að átta sig á einkennum, og lifa
eins og líkamsheilsu hans væri fyrir
beztu.
Hann svaraði þessu neitandi. Hann
sagði, að frá læknisfræðisjónarmiði ,
fyndist honum hann öðrum fremur eiga
langlífi sitt að launa því, að hann
komst í kynni við frábæran lækni af
austurrískum gyðingaættum, sem nú
væri búsettur í Bandaríkjunum, Max
Wolf að nafni.
— Mér var vísað hann, segir Maug-
ham, — af ölvuðum nágranna mínum í
Suður-Frakklandi. Þetta er sami mað-
urinn, sem hefur haldið lífinu í Elsu
Mendl í öll þessi ár. Hvort sem þér
annars finnst það þakkavert eða ekki.
En hitt get ég sagt þér, að það var við
nám mitt og síðan starf sem læknir við
St. Thomas, sem ég lærði það sem ég
veit um mannlegt eðli. Ég fræddist um
fólkið, ekki aðeins að þvi er líkamanum
viðkom. Og það sem ég komst að raun
um — og það sem mér finnst mín mik-
ilvægasta lexía — var, að sársauki og
þjáningar göfga ekki mannsandann.
Alls ekki. Sársauki og þjáningar leiða af
sér lítilmennsku, beizkju, eigingirni,
grimmd. Það er aðeins hamingjan, sem
göfgar.
Hann byrjar að ræða um vinnu-
brögð sín, þegar hann skrifaði „Liza of
Lambeth11 og önnur verk, sem hann
skrifaði snemma á rithöfundaferli sín-
um.
Hann byrjaði daginn á því að vinna
fullan starfsdag á St. Thomas. Kl. 6:30
e.h. kom hann svo heim í íbúð sína og
fékk sér það, sem hann nefndi „blöndu
aí tei-og-brauði og kvöidverði“. Síðan
settist hann við skriftir og sat við þær
eíns lengi og hann gat, sem þýddi, að
hann hætti ekki fyrr en hann var orð-
inn örmagna af þreytu og fór beint i
xúmið. Síðan snemma á fætur, af stað
Eramhald á bls. 13.