Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1966, Page 14

•8 vera. Allir Japanir urðu að vera auð-
mjúkir bónbjargamenn. í öllum deii-
um höfðu Japanir, hvort heldur þeir
voru fyrrverandi stjórnmálamenn eða
kaupsýslujöfrar, alltaf á röngu að standa
en ameríski starfsmaðurinn, hvort held-
ur var einhver lautinantsspíra eða
þjösnalegur skristofuþræll, hafði alltaf
á réttu að standa, Þetta var enn þung-
bærara forystumönnum og hugsuðum
en óbreyttum Japönum. Það er japan-
skri þolinmæði og amerískri mannúð til
sóma, að Japanir skildu sleppa út úr
þessari eldraun og bíða jafnlítið tjón
á sálu sinni og raun varð á.
En þegar þessar forsendur eru at-
hugaðar, verður það skiljanlegt að
Japanir skipta sér lítt af alþjóðamál-
efnum. Þegar þeir voru lítilsvirtir af
öllum heiminum, innilokaðir í sínu eig-
in litla landi, umluktir rústunum af
borgum sinum og skorti bæði föt og
íæði, fór ekki hjá því, að þeir gerðust
innhverfir. Uppbygging landsins virtist
svo risavaxið viðfangsefni, að hún mundi
krefjast alls dugnaðar þeirra um fyrir-
sjáanlega framtíð. Það eina sem þeir
ætluðust til af öðrum þjóðum, var að
fá að vera afskiptalausií og í friði og
mega verzla við aðrar þjóðir, eins og
frjálsir menn. Þeim fannst sem aðal-
tillag þeirra íil má'. nna væri heilbrigt
Japan, sem angraði engan eða ylli vand-
ræðum.
Allir voru á einu máli um, að til-
raunir hernaðarsinnanna til að byggja
upp öryggi landsins með heimsvalda-
sinnuðum landvinningum væri sorgleg
mistök, sem ekki mætti endurtaka, en
þar út yfir var lítil samstaða. Flestir
menntamenn og miðstéttarmenn ásamt
talsverðum hópi félagsbundinna verka-
manna voru þeirrar skoðunar, að til
þess að hindra endurtekningar á her-
valdi í landinu yrði að breyta þjóð-
félaginu róttækt á sósialiskum eða jafn-
vel kommúniskum grundvelli. Þetta
virtist þeim eina ráðið gegn hinni skað-
vænlegu stefnu hernaðarsinnanna.
Mestu mistök amerísku hernámsstjór-
anna kann að hafa verið það, að þeim
mistókst að sannfæra slíka Japani um, að
frjálsleg lýðræðisstefna var hið eðli-
lega móteitur gegn harðstjórn, hvort
heldur var frá hægri eða vinstri. Að
minnsta kosti hugsuðu hinir vinstri-
cinnuðu Japanir sér helzt samstöðu með
kommúnistaríkjunum eða þá strangt
hlutleysi í utanríkismálum. Hjá báðum
þessum flokkum var fyrsta markmiðið
að slíta varnarsambandinu við Banda-
rikin, sem ásamt sterkum, hagrænum
og menningarlegum tengslum við Banda-
ríkin, hafði sprottið upp af hernáms-
gæði rafmagnstækja sinna.
M
eiri hluti Japana virtist samt
sæmilega ánægður með hina hæggeng-
ari þróun, á grundvelli endurbóta her-
námstímabilsins. Sú þróun hafði endur-
reist blandað hagkerfi, ekki ósvipað því
sem gerist í Vestur - Evrópu og Norður-
Ameríku, hafði komið á meiri jöfnuði
í þjóðfélaginu og styrkt þingræðislegt
lýðræði að miklum mun. f augum slíkra
virtist ameríska varnar-regnhlífin og ná-
in tengsl við Bandaríkin á öðrum svið-
um bezta tryggingin fyrir öryggi Japans.
Djúpstætt sundurþykki milli japanskra
stjórnmálastefna, alvarlegur skortur á
sjálfstrausti og hræðsla við fjandsemi
nágrannaþjóðanna, sökum valdafíknar-
érása Japans — allt þetta lagðist á eitt
til að hindra Japani í því að leika nokk-
urt verulegt uppbyggilegt hlutverk í
umheiminum. En öll þessi afstaða er nú
að breytast. Velgengni Japans hefur
verið svo stórfengleg, að jafnvel Japanir
sjálfir geta nú ekki komizt hjá því
að taka eftir því. Með meðaltekjum sem
nema 700 dölum á mann, er fjárhags-
grundvöllurinn undir lífsskilyrðum
Japana um tíu sinnum öflugri en í
nokkru öðru Asíulandi og er tekinn að
fara fram úr mörgum Evrópulöndum.
Japanir eru í fyrsta sæti í heimi í skipa-
smíði, í þriðja sæti um stálframleiðslu
og eru orðnir frægir fyrir bæffi magn og
gæði rafmagnsvara sinna.
E n velgengni Japans er víðar en
á hagsviðinu. Lýðræðislegar stofnanir
þess eru, þrátt fyrir allar sérkreddur
eða kannski einmitt vegna þeirra, reknar
með góðum árangri og sérlega örugg-
lega, þrátt fyrir öll heróp, sem stafa af
stjórnmálabaráttunni. Opinber þjónustu-
fyrirtæki eru vel þróuð og áhrifarík.
Lestrarkunnátta er á hærri stigi en í
Bandaríkjunum og miklu hærri hund-
raðstala ungmenna nýtur háskóla-
fræðslu en í nokkru landi í Vestur-Ev-
rópu. Almenningur í Japan nýtur yfir-
leitt eins góðrar blaða- og sjónvarps-
þjónustu og nokkur önnur þjóð heims.
lönd, ef þá nokkur, standa jafnfætis
Japan um lifandi menningarlíf. Lækn-
isfræði og vísindi standa í fremstu röð
um allar framfarir í heim-
inum. Japanir eru, alveg
eins og við, þátttakendur í öllum vanda-
málum heimsins, eins og hann er í dag
— sívaxandi skrifstofumennsku og papp-
írsgögnum, ópersónuleikanum, sem
stærðin hefur í för með sér, einangrun-
arkennd, martröðinni, sem það er að
ferðast daglega, spillingu á lofti og vatni,
ókyrrð í borgunum, unglingaglæpum
og — sem verst er — skorti á nægilegu
lífsrými. En þeir snúast við þessum
vandamálum á nútímahátt og með eins
góðum árangri og hinar þróuðu þjóðir.
Fyrir nokkrum árum virtust Japanir
alteknir minnimáttarkennd í sambandi
við mistök og sí og æ að rannsaka van-
getu þjóðarinnar, en í dag er þetta orðið
þannig breytt, að nú kemur Japani úr
utanlandsferð og ætlar að springa af
hreykni af föðurlandi sinu. Og yfirburð-
ir Japans yfir önnur Asiulönd eru líka
áberandi. Jafnvel samanburður við
Bandaríkin og Evrópu, sem Japaninn
kýs heldur en samanburð við önnur As-
íulönd, þarf ekki að draga hann neitt
sérlega niður. Sumir þættir iðnaðar
þeirra eru nýtízkulegri en okkar, og
þeir geta litið á ófullkomnar járn-
brautasamgöngur okkar og lélegan dag-
ferðakost með meðaumkunarbrosi.
M eð vaxandi hreykni hefur fylgt
meðvitundin um, að Japan hafi mikið
að bjóða umheiminum upp á. Sem ó-vest
ræn þjóð, sem þjóð, er hefur endurnýjað
af ofurkappi í samkeppni við og sem
eftirmynd af Vesturlöndum, sem gamalt,
vanabundið, aústrænt land og hrísgrjóna
ræktandi og hrísgrjónaétandi land, hef-
ur Japan tekizt á við vandamál nýtízku-
breytinga og náð árangri, sem er miklu
þýðingarmeiri fyrir mestan hluta Asíu
heldur en okkar eigin framfarir eða
annarra vestrænna þjóða, hvort heldur
kommúniskra eða lýðræðislegra: Reynsla
Japana með áburðartegundir, útsæðis-
tegundir og Jandbúnaðarvélar eru þýð-
ingarmeiri fyrir Asíu heldúr en okkar
tilraunir og jafnvel líka Englendinga
og Rússa. Einnig mun reynsla Japans af
nútíma félagslegum og stjórnmálaleg-
um stofnunum sennilega kom þar að
meira gagni.
Og samtíma meðvitundinni um, að
Japan hafi eitthvað að bjóða heimin-
um, hefur vaknað hjá þeim, hægt og
hægt, vitundin um það, að ef Japanir
vilja fá betra umhverfi að lifa í í heim-
inum, eiga þeir sjálfir að gera eitthvað
til að öðlast það. Japanir eru aftur
teknir að hugsa um sín þjóðfélagslegu
markmið. Velgengnin ein virðist ekki
lengur vera nægilegt mark að keppa
að, eins og hún var á hinum örvænt-
ingarfullu eftirstriðsárum. Japanir sjá,
að þeir standa andspænis víðtækari og
alvarlegri viðfangsefnum. Þeir eru tekn
ir að geta sér til um, hvert hlutverk
þeirra í heiminum eigi að vera.
Þessar afstöðubreytingar hafa komið
hægt og bítandi. Þær hófust fljótlega
eftir 1960 og komu fyrst greinilega í
ljós í hinni almennu upplyftingu í sam-
bandi við það, er Japanir hýstu Ólym-
píuleikanna, haustið 1964. Aukinn óró-
leiki yfir ástandinu í Vietnam kom á
eftir upphafi sprengjuárása Bandaríkja-
manna á norðurlandið í febrúar 1965 og
dró áberandi úr ákafa Japana eftir að
taka að sér hlutverk í heimsmálunum,
en þegar þessa óró tók að lægja, síðast-
liðið haust og vetur, tók japanska þjóð-
in og ríkisstjórnin aftur að athuga
heims-hlutverk sitt með nýjum áhuga.
F yrir árslok 1965 hafði stjórnin,
gegn öflugri vinstri-andstöðu, fengið
fram lagfæringu á samskiptum við
Suður-Kóreu, sem lengi hafði dregizt
úr hömlu, þar sem Japan samþykkti
að veita landinu 300 milljónir dala sem
beinan styrk, 200 milljónir í ódýrum
lánum, og auk þess verzlunarviðskipti,
sem námu hundruðum milljóna. Á ár-
inu 1965 kom Japan í kring, þó £ litlum
mæli væri, áætlun um tæknihjálp, ekki
ósvipaða friðarsveitinni okkar. Japan
lét einnig ótvírætt í ljós fúsleika sinn til
að gegna miklu hlutverki í hinum ný-
tilkomna Framkvæmdabanka Asíu og
lagði fram 200 milljónir, móti jafnmik-
illi upphæð frá okkur. Þetta er, að því
ég bezt veit, í fyrsta sinn, sem lagt hefur
verið til jafns við meiri háttar tillag
frá Bandaríkjunum til alþjóðastofnun-
ar.
í aprflmánuði sl. boðuðu Japanir og
algjörlega að eigin frumkvæði til SA-
Asíu-fundar með efnahagsmálaráðherr-
um landanna, þar sem eina viðfangs-
efnið, sem *máli skipti, var það,
að Japan — eina þróaða landið, sem
þátt tók í ráðstefnunni, lofaði að veita
hinum löndunum aukna aðstoð. 1 júní-
mánuði tók Japan svo þátt í utanríkis-
ráðherrafundi Kyrrahafs- og Asíulanda
í Seoul og lofaði þá enn auknu tillagi
til sameiginlegra átaka. Og þegar nauð-
synlegt varð í sumar sem leið að veita
nýju stjórninni í Indónesíu neyðarhjálp
og endurskipuleggja skuldamál lands-
ins, var það Japan, sem tók sig fram
um að boða til fundar lánardrottna-
þjóðanna.
ó er hlutverk Japans takmarkað
og stafar það af tortryggni og illvilja
af hálfu þeirra þjóða, sem Japanir
flæddu yfir forðum. Satt er, að Japön-
um féll það vel á þessum ráðstefnum, sem
haldnar voru síðastliðið vor, að verða
-þess varir, að hinar austustu Austur-
landaþjóðir voru fúsar til að taka þeim
sem jafningjum og líta til þeirra sem
væntanlegra leiðtoga, meðan þeir létu
í ljós vilja, til að verða stórtækir á
fjárhagsaðstoð. En þeir finna enn vel
ótta og fjandskap, sem leynist með ná-
grönnum þeirra.
Enginn vafi getur samt á því leikið,
að tilhneiging er til staðar bæði í Japan
og annars staðar í þá átt, að Japan taki
að sér stærra 'nlutverk og meiri ábyrgð
í alþjóðamálum. Að þesu leyti virðumst
við vera komnir að nýjum kafla í eftir-
stríðssögu Japans og Austur-Asíu. Það
er lítill vafi á því, að eftir 5—10 ár
lejkur Japan mikið hlutverk og hugsan-
lega aðalhlutverkið í fjarlægari Aust-
urlöndum.
E n þá kemur spurningin: Hvers
konar hlutverk verður þetta? Sökum
okkar eigin áhyggna út af ófriðnum í
Vietnam, munu margir Bandaríkjamenn
fyrst og fremst gerast forvitnir um
hugsanlegt hernaðarhlutverk Japans við
að efla öryggi og stöðugleika hjá hin-
um vanmáttugri ríkjum heims. Hvað
gera Japanir, segjum, í Vietnam, eða
öðrum löndum, sem ógnað er? Ganga
þeir í lið með okkur í framvarðarsveit-
um gegn árásum kommúnista og bylt-
ingum?
Svarið verður næstum áreiðanlega
neikvætt. Tilhugsunin um hernað utan
landsins er meirihluta allra Japana hrein
viðurstyggð. Raunir þeirra í styrjöld-
inni gerðu þá að miklum friðarsinnum
í sambandi við heimsvandamálin. Um-
liðin reynsla þeirra sem hernaðarsinnaðs
árásaraðila hefur komið þeim á þá skoð-
un, að bezta ráðið til að forðast ófrið
sé að forðast vopnabúnað. Þeir eru
hreyknir af „friðar“-stjórnskipulagi
sínu, þar sem þeir neita sjálfum sér
um réttinn til að gera ófrið mögulegan,
og sérstaklega „afneita stríði sem sjálf-
sögðum rétti þjóðarinnar“. Sumir Japan-
ar eru þeirrar skoðunar að samkvæmt
stjórnarskránni hafi þeir ekki einu sinni
rétt á því hóflega varnarliði, sem þeir
nú hafa. Það er einnig satt, að sjálfs-
traust þeirra hefur komið þeim til að
halda því fram, að Japan skuli ekki
vera eins háð amerískri vernd og ætti
að taka meiri þátt í ábyrgðinni á eigin
öryggi. Nokkrir nefna jafnvel þann
möguleika, að Japan stuðli að heims-
friðnum með því að taka þátt í friðar-
aðgerðum Bandaríkjanna. En áreiðan-
lega er engin veruleg hernaðarleg þátt-
taka Japans erlendis á dagskrá nú.
F lestir nágrannar Japana og marg
ar aðrar þjóðir eru því sennilega fegnar
þessari afstöðu Japans. Þeir hafa ekki
gleymt þeim tíma, er það land var hern
aðarrisinn í Asíu. Mikill herbúnaður
_____________________20. nóvember 1966
Japanskir kaupmenn á vörusýningu í Canton 1963.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS