Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 6

tm
A
rið 1843 var ungur rit-
höfundur, 31 árs að aldri og eiuk-
ar fríður sýnum, að leita að efni,
sem gerði honum fært að láta
í ljós samúð sína með munað-
arlausum, fátækum, sjúkum og
soltnum. Ekki svo að skilja að
hann lifði sjálfur við eymdar-
kjör. Langt frá þvl Hann hafði
þegar gefið út stórkostlegar skáld
sögur við góðar umdirtektir og
féð streymdi í vasa hans. En þar
sem hann var viðkvæmur í
lund, gekk honum vesöld ann-
arra til hjarta.
Það skal tekið fram, að í þeim efn-
um var ástandið ömurlegt í Englandi
«m þessar mundir. Ensku sveitirnar,
með sínum fallegu þorpum og grænu
engjum, voru á hraðri leið með að
breytast í iðnaðarhéruð. Fyrstu gufu-
vélarnar höfðu haldið innreið sína í
verksmiðjumar um 1819. Þær höfðu
gert borgirnar að miðstöðvum iðnað-
arins og fólkið flutti þangað úr sveit-
unum. í útjöðrum stóru borganna,
London, Manchester og Birmingham
voru komin stór landflæmi með hreys-
um.
Verkamennirnir unnu 12 til 13 tíma
á sólarhring, til að nýta vélarnar til
hins ýtrasta. Og ekki var neinn lág-
marksaldur fyrir vinnandi börn. Sex
ára gamlir snáðar létu hjólin snúast.
Stjórnarvöldin gerðu ekkert til að létta
byrðar þessa vesalings fólks. Ekki svo
að skilja að þessir stjórnendur væru
svo mikil illmenni, heldur af því þeir
vissu ekki betur og höfðu ekki skiln-
íng á þessu. Sú kenning var efst á
baugi, að fjárhagsleg lögmál ein skyldu
ráða. Þá hlyti allt að lagast af sjálfu sér.
Charles Dickens, ungi rithöfundurinn,
hafði skapað óhugnanlega mannsmynd,
mr. Gradgrind. Nafnið hans var sarg-
andi eins og hjólin í vélunum, og hann
sagði: „Afköstin, herra minn, mig varða
bara afköstin. Tilfinningar eru ekkert
annað en draumarugl."
fA
^^^^/ickervs var ólíkur samtíðar-
mönnum sínum. f hans aug-
um skiptu tilfinningarnar öllu málL
Hann reikaði um fátækrahverfin og
virti með samúð fyrir sér það sem þar
bar fyrir augu. Sjálfur hafði hann átt
óhamingjusama æsku. Föður hans, sem
var láglaunaður skrifstofumaður en
eyðslusamur og óforsjáll, hafði verið
varpað í fangelsi vegna skulda. Þá var
Charles litli Dickens tíu ára gamall.
Öll ábyrgðin af að halda lifinu í fjöl-
skyldunni hvíldi á herðum þessa litla,
gáfaða og viðkvæma drengs.
Hann neyddist því til að hætta námi,
reyna að selja eitthvert dót og fara í
heimsóknir í fangelsið til föður síns.
Hann hætti öllum bókarlærdómi og
réðst sem lærlingur í skóáburðarverk-
smiðju, þar sem hann vann innan um
Charles Dickens
ruddalega og grófa stráka. Það reynd-
ist honum tími niðurlægingar og sárs-
auka, sem hann aldrei talaði um. En
hann var ekki búinn áð gleyma því.
Hvaðan var annars komin þessi ríka
samúð hans með börnum og sú hug-
mynd, sem átti svo sterk ítök í hon-
um, að börn þjáðust meira en aðrir?
Þaðan stafaði líka löngun Dickens
til að ráða bót á ástandinu, til að
opna augu alltof harðneskjulegrar
samtíðar, til að vekja auðkýfingana
upp af eigingjörnum draumórum sín-
um. En hvernig? Það var ekki í verka-
hring Dickens að semja lög eða efna
til uppreisna. Nei, lækningin hlaut að
iiggja í því að vera góður, að því er
hann taldi. Ef öllum mönnum fyndust
þeir í rauninni vera bræður, þá mundu
allir erfiðleikar og allur misskilningur
hverfa eins og dögg fyrir sólu. í hans
augum er bjargvættur þjóðfélagsins
gamall maður með rjóðar kiimar og
snjóhvítt hár, sem fyllir herbergi fá-
tæku barnanna með góðum ávöxtum og
fallegum leikföngum.
í fáum orðum sagt: löggjafi Charles
Dickens er jólasveinninn. Því bróður-
andinn birtist að minnsta kosti einu
sinn á ári, jafnvel á þessum erfiðu tím-
um. Það er andi jólanna.
U rið 1843 voru jólin ekki ein-
göngu trúarhátíð í Eng-
landi, heldur líka hátíð velvildar og
gæzku, engu síður en í dag. Jafnvel
þeir .".em harðastir voru í horn að taka
og ágjarnastir, sýndu þá örlæti. Jólin eru
vonarhátíð. Þá er kalt í veðri. Snjórinn
hylur trén, sem standa blaðlaus og nak-
in. Það er rétti tíminn til að treysta
kærleiksböndin við grenitréð, sem er
sígrænt, og sýna með því að mennirn-
ir eiga enn trúnaðartraust og barns-
lega einfeldni hjartans.
ickens þótú gaman að ganga
um götur Lundúnaborgar
síðustu dagana fyrir jól. Þá eru þokur
tíðar, en samt sem áður liggur glað-
værð í loftinu. Gluggaskreytingarnar
eru stórkostlegar. Hvarvetna sjást
pakkar með skrautlegum borðum utan
um. Leikföngin skipa heiðurssess. Fyr-
ir framan matvörubúðirnar gefur að
líta mistilteina, appelsínur, epli og vín-
ber innan um kalkúna og stórar gæs-
ir. En það sem mestu máli skiptir er,
að allir eru glaðlegir á svipinn, ham-
Ebenezer Scrooge, söguhetja Dickens,
var harður í horn að taka.
ingjusamir og alúðlegir, kaupmenn
jafnt sem viðskiptavinir.
Fólkið, sem gengur hratt í snjónum,
til að halda á sér hita, er hlaðið gjöf-
um. Menn rekast brosandi hver á ann-
an. Því allir eru að hugsa um hvernig
þeir ætli að gleðja fjölskyldu sína. —
En hvað konan mín verður ánægð,
þegar hún opnar þennan pakka! hugsa
þeir. Og hvað börnin hoppa af kæti,
þegar þau finna þennan hest eða þessa
brúðu undir jólatrénu! En hvað vinur
minn verður glaður að fá þessa bók,
sem hann langar svo í! Þannig bygg-
ist gleði hvers um sig á ánægju allra
hinna, enda getur ekki verið um aðra
gleði að ræða.
Slíkur er andi jólanna. Og það dá-
samlega er, að hann ríkir í raun og veru
yfir eigingirninni, í nokkra daga að
minnsta kosti. Enginn fann þetta bet-
ur en Dickens og í október 1943 fann
hann hjá sér brennandi löngun til að
gefa út fyrir jólin þetta ár litla bók,
þar sem slíkar tilfinningar fengju fram-
rás. Hann var þá nýkominn úr ferða-
lagi um Ameríku, þar sem hann hafði
kynnzt öðru landi, sem var að byrja
iðnvæðingu sína, eins og England, og
hafði ekki enn lært að laga sig eftir
henni. Auk þess hafði Dickens átt I
brösum við útgefanda sinn og rekið
sig sjálfur á vankanta þess þjóðskipu-
lags, sem byggir á hagsmununum einunv
saman.
Var það sannleikanum samkvæmt, að
í þessum nýja heimi gripi ekkert sið-
ferðislögmál í taumana til að stöðva
A fi . í\ r / g g /i / i
/j •/V / ví \ • / f •/ { / flj
folumAm pa irr maour ki a ri eUa ao ru aÁaa
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. deseimibar 1966