Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 13

5.
Indíánarnir voru með 50 sinnum stærri
lier en Cortés, en enn var heppnin með
spánska Oonquistadornuim. Hershöfð-
Sngjum Indíánanna lenti saanan í miðri
orustu, og menn Cortés áttu auðvelt með
að sigra höfuðlausan her. Cortés tó'k því
næst höfuðiborgina, og bauð hverjum
grið, sem taka vildi 'kristni og lýsa Spáni
hollustu sína. Indíánarnir höfðu aldrei
fyrr kynnzt slíkri linkind, og gengu í
bandalag með Gortés og hétu fullum
stuðningi við Spánverja, ef til víga kæmi
milli þeirra og Aztekanna.
4.
Þann 12. nóvember 1'510 hélt Cortés
innreið sína inn í höfuðborg Aztékríkis-
ins. Moctezuma hafði hrifizt svo af
dirfsku og vígfimi Spánverjanna, að
hann var þess fullviss, að þeir væru
vart mennskir, ef þá hann hélt ek'ki að
Cortés væri Quetzalooatl. Við sliíka
tnenn var bezt að vingast, og því bauð
hann þeim tíl sín. Fyrstu vikuna sýndi
einvaldurinn gestunum borgina, fæddi
þá dýrindis kræsingum, og spurði
margra spurninga um konunga Evrópu,
kaþólsku kirkjuna, og flesta hluti milli
himins og jarðar. Þrátt fyrir gestrisnina,
þá var Cortés ekki mjög ánægður með
ástandið; hann byrjaði að sjá eftir að
hafa nokkurn tíman hætt sér og mönn-
um sínum inn í höfuðborg þessa geysi-
mikla ríkis.
Það var augljóst, að Moctezuma stóð
I þeirri trú, að Cortés væri sjáifur
Quetzalcoatl og sýndi honum virðingu
fyrst og fremst vegna þess, en ekki
vegna styrkleika herafla hans, eins og
Cortés hefði kosið. Ekkert mátti bregða
út af, sem gæti leitt Moctezuma i sann-
leikann, því þá beið þeirra vart annað
en dauðinn, Það var augljóst, að hvorki
falllbyssur né önnur vopn Spánverjanna
máttu síns neins gegn þrjú hundruð þús-
und íbúum borgarinnar. En Cortés var
ekki af baki dottinn. Hann gerði fífl-
djarfa áætlun, sem gat gert annað hivort:
tortímt þeim, eða fært þeim sigur.
En á meðan gerðust alvarlegir
hlutir í höfuðborginni. Aivarado, setn
var fljótur til reiði og ekki eins öruggur
stjórnandi og Cortés, hélt dag einn, að
Indíánarnir hefðu gert uppreisn er þeir
komu samari til að dansa og syngja á
aðaltorginu. Hann skipaði mönnum sín-
um að skjóta af fallbyssunum á fólkið.
Því næst réðist hann á óvopnaða íbúana
með fullu liði og brytjaði niður yfir
400 aðalsmenn og 3000 aðra borgara. Á
næsta degi reis gjörvallur íbúafjöldinn
upp eins og rándýr, sem hefur fundið
þef af blóði — spönsku blóði. Þeir réð-
ust á virki Spánverjanna með ópum og
óhljóðum og skoruðu á þá að koma út
og berjast tíl síðasta blóðdropa. Styrjöld
hafði ltíkis brotizt út milli Azteka og
Spánverja.
Þegar Oortés hárust tíðindin frá höf-
uðborginni, sneri hann þegar til baka
ásamt þeim 1000 mönnum, sem bætzt
höfðu í lið hans eftir orustuna við
Narváez. Honum tókst að komast til
manna sinna í höfuðborginni, en jafn-
skjótt og dyrnar lufcust að baki hans,
skullu örvar óvinanna á virkinu á ný —
tákn þess, að Indíánarnir hyggðust berj-
ast til þrautar.
í heilan mánuð vörðust Spánverjarnir
árásum Indiánanna. Eitt sinn var komið
með Moctezuma fram í dagsljósið og
hann látinn hvetja fólk sitt til friðar. En
múgurinn grýttí hann og hrópaði að
honum ótovæðisorð. Steinivala hitti hann
á höfuðið, svo leið yfir ha-nn. Tveim
vifcum seinna dó kóngur Indíánanna,
ekki af höfuðsári sínu — miklu fremur
af sorg.
Ásamt .sex hraustustu og djörfustu
liðsforingjum sínum fór Cortés til hall-
aríbúðar Moctezuma og tók þjóðhöfð-
ingjann fastan. Indíáninn var furðu lost-
inn. Ástæðuna fyrir fangelsuninni kvað
Cortés vera þá, að Moctezuma hefði
fyrirskipað hernaðaraðgerðir gegn Spán-
verjum í Veracruz með þeim afleiðinig-
um, að fáeinir Spánverjar féllu. Hegning
Moctezuma var ákiveðin sú, að hann
skyldi settur í gæzluvarðhald í vistar-
verum Spánverja. Moctezuma sór sak-
leysi sitt, en þá dró einn Spánverjanna
sverð sitt úr slíðrum, og hótaði að drepa
konunginn á staðnum. Það er erfitt að
gera sér grein fyrir hugarstríði Moctez-
uma á þeirri stundu. Á þeirri sekúndu
var ráðin framtíð Mexíkó, því ef Moctez-
uma hefði leyft Spánverjanum að drepa
sig, þá hefðu engir Spánverjar verið á
lífi að bvöldi í þeirri borg og Mexíkó
máske aldrei verið „sigruð“ af Spán-
verjurn eða öðrum nýlenduveldum Evr-
ópu. En Moctezuma gugnaði, og þar með
gerðist Cortes einvaldur í allri Mexíkó.
Þannig var ástandið í Mexikó í átta
mánuði. Þá Skarst Velázquez, landstjór-
inn á Kúbu í leikinn. Hann hafði heyrt
af sigurgöngu Cortés í Mexí'kó, og verið'
lítt hrifinn af, því Cortes hafði verið í
hans þjónustu og ekki fengið leyfi til
aðgerða sinna. Hann sendi því 1200
manna her til Mexíkó, undir forystu
Narváez, með þeirri fyrirskipan að
hengja Cortés sem landráðamann. Þeir
lentu skammt frá Veracruz, óvissir hvert
halda skyldi. En Cortés fregnaði fljótt
komu þeirra og áætlun. Hann útbjó í
skyndi 70 færustu menn sína og hélt til
móts við landa sína. Hann skildi allt hitt
lið sitt eftir í höfuðborginni undir stjórn
Alvarado,
Um miðja nótt í steypiregni réðist
Cortés inn í herbúðir Narváez, afvopn-
aði verðina, og náði fallbyssunum á sitt
vald, og einnig Narváez, sem tapaði öðru
auganu í þeim viðskiptum. Kvalaóp hans
skelfdu svo menn hans, að þeir gáfust
upp innan stundar. Cortés hafði með 70
manna liði og heppni yfirbugað 1200
manna her!
Skömmu síðar þrutu hirgðir Cortés, og
hann var tilneyddur að yfirgefa borgina.
Nótt eina fylkti hann liði sínu og hélt út
úr borginni. En Indíánarnir urðu hans
varir og réðust að Spánverjunum og vin-
um þeirra Tlaxanunum, og brytjuðu nið-
ur 2000 Indíána og yfir 400 Spánverja.
Undir morgun, þegar birti, og árásum
Indíánanna hafði linnt, er sagt, að Cort-
és hafi látið yfirbugast. Hann hné niður
við rætur trés (sem enn þann dag í dag
má sjá í Tacuba) og grét. Þessi nótt er
þekkt sem Hin hrygga nótt (La Nooha
Triste).
Daginn eftir höltruðu særðir og of-
þreyttir Spánverjar í átt til Tlaxcala.
Þeir voru sífellt hrjáðir á leiðinni af
fjandsamlegum Indíánum, en tó'kst þó að
lokum að komast til Tlaxcala, þar sem
þeir gerðu að sárum sínum og hervædid-
ust á nýjan leik.
6.
I maí 1521 réðust þeir á ný á
Mexíkóborg. Hershöfðingi Indíánanna
var þá Cuauhtémoc, fyrsta stríðdhetja
Mexíkó. Oortés réðist að borginni, sem
er umkringd vatni, á 20 stríðsflekum, og
einnig hertóku menn hans brýrnar þrjár,
sem lágu að borginni. Næstu daga gerðu
Spánverjar skyndiáhlaup, en voru jafnr-
an ihraktir til baka. Þá breytti Cortés um
hernaðaráætlun. Hann fór með öllu liði
sínu hægt inn í borgina, og eyðilagði
allt sem fyrir honum varð. Þegar herjir
Spánverja komust að aðaltorginu,
neyddist Cuauhtémoc til að flýjfL tU
annars borgarhluta, þar sem hann sett>-
ist að og neitaði að gefast upp. Sendi-
Framha'ld á bls. 23
24. desemiber 19(66
•LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13