Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1966, Blaðsíða 8

Ilmur jólanna
Bernskuminning
Eftir Þórunni Elfu
L
IMér fannst ég heyra fyrsta engla-
vængjalblaik jólanna daginn, sem Viktor-
ía var kistulögð, enda gátum við þá
fyrst farið að snúa okikur að jólaundir-
Mningnum.
Er hér var feomið lífssögu minni átti
ég heima á norðlenzfeum sveitabæ,
Kliíshaga í öxarfirði. Ég, Reykjavíkur-
telpan, Ihafði ferðazt óralangt burtu frá
fioreldrttm mínum og systkinum með
•væfilinn minn og aleiguna í rauðmál-
tiðum kistli. Þar undir kistiUokinu var
fyr’sta bókin, sem ég keypti um dag-
arigj eiginlega var hún bara smákver.
Snðnma beygist krókurinn, segja menn.
Ég kunni ekki að lesa, en langaði samt
til að eignast bók og varði til þess
aurum, sem mér höfðu verið gefnir
vegna þess að ég var að fara svo langt
í burtu. Bókin, eða kverið, var Engilbörn
Eernskuskáldsins með teikningum eftir
Jóhannes Sveinsson Kjarval. Þegar ég
gat skrifað nafnið mitt páraði ég það
á bókina yfir prentuðu verði hennar.
I>ar gat því að líta: Þórunn Magnús-
dóttir verð 16 aurar.
Nú var ég sveitastúlka og átti orðið
þrjár svartar kindur, sem hétu Tinna,
Hrefna og Hrafnhildur, seinna bættust
þær við Kolbrún og Dimma. Mér voru
gefnar bækur í svörtu bandi við hátíð-
leg tækifæri og til þess að bæta því
þriðja svarta við, því að allt er þegar
þrennt er, get ég nefnt það, að jóla-
tefeórnir mínir voru úr sortulituðu sauð-
tekinni, þeir voru gljásvartir með silíki-
taíjúkum, drifhvítum eltiskinnsbrydding-
wm. Innan í þeirn voru rósaleppar.
Skáldið Guðmundur Böðvarsson hefur
ort etftirfarandi erindi:
„Við munum og geymum með miklum yl
þær menjar án nokkurs skugga
ium lítinn torfbæ með lágreist þil
bg ljós úti í hverjum glugga.
lUm baðstotfúhlýjunnar blíðuseið,
Isem bræddi af rúðunni klakann.
Um dýrlega kvöldið, sem kom og leið,
wu kertið, sem brann on í stjakann.“
Ég átti einmitt heima í slfkum bæ,
gömlum, lágreistum torfbæ með þykkum
tveggjum, baðstofu undir súð og litlum
Igluggum, sem lágu djúpt inn í þekjuna.
fTvíbýli var á bænum og því tvær bað-
istofur, önnur var nýleg, hin gömul. Ég
láfti heima í gömlu baðstotfunni. Henni
Ivar skipt í tvo hluta, innri hlutinn var
kallaður hús, þar sváfum við, fóstur-
Iforeldrar mínir og ég. Frambaðstotfan
teameinaði það að vera eldhús og vinnu-
tetofa, og þar var rúm, sem notað var í
(viðlögum, kah var í gestastotfu í fram-
bænum, því að þar var enginn otfn og
(gesti því betra að kúra í „baðstotfu-
Ihlýjunnar blíðuseið“ eins og skáldið
Ikvað.
y Er Iokið var upp dyrunum að
gömlu baðstofu var fyrst stigið inn á
lágan pall eða þrep, síðan upp á bað-
tetofugóltfið, sem var því hærra paliin-
ttn, sem gólfbitunum munaði. Gengið
ivar inn í hlið baðstofunnar, fremst. Við
isama vegg var rúm með glugga yfir á
teúð og hillu yfir höfðagafli, á skilrúmi
ivoru dyr að húsinu, löng hilla var yfir
þeim dyrum. Beint inn af pallinum var
btóin og bálkurinn, en svo var eldaivél
óg eldhúsborð kailað. Gegnt rúminu,
einnig undir súðarglugga, var langt borð
með stórri prjónavél, sú hét Vi'ktoría.
(Hún sá okkur fyrir mikilli vinnu, því
að margir sendu mömmu band. til að
prjóna úr og hún gat varla nofekurs
manns bón neitað. Mikið kapp var lagt
á að kama frá tökuvinnunni fyrir jól
og því ekkert horfit í næturvökur. í
6-kammdeginu varð hvort eð var að
Ivinna flest, sem ljósvant var við lampa-
ttiós, því að dagsbirtan feom aðeins sem
Igestur á glugga, og kannski efeki, þegar
Irljúpar gluggatótftirnar fylltust jafnóðum
log skaflarnir voru fjarlægðir. Ég man
leftir rjóðu andliti pabba á glugganum
log húfunni hans úr leðri og loðskinni
tmeð eyrnaspöðum bundnum undir
Ikverk. Það birti alltaf í baðstofúnni,
þegar hann var búinn að feoma á glugg-
ann.
Mamma hafði kennt pabba að prjóna,
bvo að hann gæti gripið í prjónavélina,
þegar hann hafði stund, en hún var
Ibundin við búverkin. Ég, sem var of smá
óg veikbyggð til þess að geta prjónað á
þessa stóru vél, með langri, þungri sveif,
hafði eigi að síður mikið að gera við
fprjónaskapinn, ég spólaði band á vélar-
spóliu-nar og vatt af þeim afgangana í
Isnotra pausa. Svo setti ég saman prjón-
les, því að otft var um það beðið. Það
voru langir saumarnir á stórum karl-
mannsílíkum. Gft heklaði ég lauftatóka
6 hálsmál á kven- og telpnanærbolum
og kögraði trefila, sem þarna voru kall-
aðir net.
Þegar töfeuvinnunni var lokið eftir
miikla elju, kapp og næturvökur, prjón-
uðum við og settum saman jólafilíkur
handa okkur sjáltfum, þær voru úr blæ-
ifal'legu þelbandi eða eintómu togi. Tog-
bokkar voru mjög snöggir og þóttu
sparilegir, þegar búið var að lita þá
svarta.
Og loks — hvílíkur léttir, skrútfuðum
við Viktoríu af borðinu og lögðum hana
hreina, smurða og stálblágljáandi í
kassann hennar, sem hún hatfði komið
S langt utan úr löndum. Hún átti kass-
0nn eins og ég rauðmálaða kistilinn, við
Vorum nú meiri ferðalangarnir við
Viktoría. Þegar búið var að kistuleggja
hana stakk ég í laumi litlu, litfögru
kerti niður með henni, svo að hún færi
þó efeki alveg á mis við jólin. Mamma
Og pabbi báru hana fram á bæjardyra-
loft, þar átti hún að vera fram ytfir há-
Itíðar, blessunin.
Óneitanlega létti ökkur fyrir brjósti,
þegar við vorum laus við Viktoríu úr
(baðstotfunni, það voru þrengisli að henni
óg öllu, sem henni fylgdi, og lykt af
misjafnlega hreinu sauðbandi og vélar-
Olíu þyngdi lotftið í baðistotfunni.
Þegar búið var að kiistuleggja Viktoríu
og þvo borðið hennar vel og vandlega
Ibreiddum við dúk á það og druklkum
Isætt keiffi með lummum. Og þá var það
tsem mér fannst ég heyra fyrsta engla-
vængjablak jólanna.
IL
Það var ekki mikið átt við sauma-
skap hjá okkur rétt fyrir jólin, enda sá
IViktoría fyrir því að tími okkar til jóla-
undirbúnings væri í naumasta lagi, það
varð strax að snúa sér að umfangsmesta
Verkinu, en það var jólabaksturinn.
IFyrst voru bakaðar margvíslegar smá-
kökur og líka tertur. Sjáltfsögðustu smá-
kökur til jólanna voru: gyðingakökur,
háifmánar og málsháttakökur, en auk
þeirra voru ýmsar aðrar tegundir.
Vel þurfti að vanda valið á málshátt-
únum, þeir þurftu að vera smellnir, því
®ð það vakti græskulaiusan hiátur, þegar
emhver fékk meinlegan málshátt, til
dæmis þegar sá, sem þóttist meiri en
hann var, fékk málsháttinn: ,JHér synd-
um við fiskarnir, sögðu homsílin.“ Ég
’skrifaði málghættina og setti inn í fer-
kantaðar kökur, sem voru brotnar sam-
an eins og umslag. Næst etftir smákök-
unum var laufabrauðsgerðin, en siðast,
stundum ekki fyrr en á Þorláksmessu,
Voru bakaðar mótakökur: jólakaka og
fnarmarakaka, og svo það brauð, sem
Steifct var í fieiti: kleinur, ástarbollur og
þartar.
m.
M
itj. orgun einn, rétt fyrir jólin,
vakti mamma mig bráðendissnemma,
með flóaðri mjólk í bolla og kleinum og
sykurkökum á undirbolla og sagði: „Nú
ler ég búin að hnoða upp í laufabrauðið
óg ætla að fara að breiða út. Sigra er
byrjuð líka.“ (iSigra var húsmóðirin á
hinu búinu, það var tvíbýli á bænum).
Húsfreyjurnar hnoðuðu sjólfar upp í
laufabrauðið, breiddu það út í örþunn-
-ar kökur, sem teknar voru undan diski
með kleinuhjóli, þær steiktu líka laufa-
Ibrauðið, allt annað heimilisfóllk á bú-
unum varð að skera út laufakökurnar,
hver eftir sinni beztu getu. Börn, sern
•voru orðin svo stór, að hægt var að
trúa þeim fyrir beittum hníf, skáru út
músastiga eða annan einfaldan s'kurð, en
þeir, sem færastir voru í þessari list,
skáru út dýrðlegar stjörnur, hús, bæi,
hókstafi, jafnivel heil nöfn, og svo auð-
Vitað ártöl gamla ársins og nýja ársins,
Og hvað annað, sem þeim hugkvæmidist.
lAllir voru logandi af áhuga og vinnu-
'gleði, allir samstilltir í því, að laufa-
þrauðsgerðin skyldi heppnast sem bezt.
Ég spratt upp í rúminu, þegar mamma
ísagði mér tíðindin, flýtti mér að drekka
og koma mér á fætur. Mamma bjó um
hjónarúmið og ég um rúmið mitt, við
Istrukum rúmfötin rennislétt og breidd-
um yfir þau stór, tandiurhrein línlök,
svo bar ég laufakökurnar á tréfjöl, sem
báld-að var á ögn af hveiti, inn í húsið
tog raðaði þeim á rúmin, þar áttu þær
að stímpast, sem kallað var, verða hæfi-
lega stinnar fyrir skurð, en ekki svo
harðar að springi út frá laufunum. Auk
þess að skera út laufabrauðið hverja
Istund, sem ég hafði til þess, bar ég
kökur að og frá mömmu. Steiktu kök-
urnar voru bornar fram í búr og raðað
þar í háa hlaða. Það þótti lítilfjörlegur
laufabrauðbúskapur, ef kökurnar los-
uðu ekki hundraðið, helzt áttu þær að
skipta hundruðum og endast langt fram
eftir vetri. Laufabrauð breytir bragði
við geymslu og verður Ijútffengara, ef
vel er geymt. Þegar búrsbekkurinn var
orðinn fullur, og borðið hennar Viktoríu,
voru laufakökurnar bornar fram á bæj-
ardyraloft og raðað í stóra, rósamálaða
kistu með kúptu loki, það, sem ekki
komst í kistuna, varð að geyma í búrinu.
Þó að mikið væri að gera gatf ég mér
tírna til að skreppa fram til Sigru, og
sjá hivernig gengi hjá henni og skoða
fallegustu kökurnar, þeim var haldið
Isér.
í einni ferðinni fór ég fram í bæjar-
dyr og skyggndist út. Veður var stillt,
„alstirnd himins festing blá", norðurljóa
og vaxandi tungl. Hjarnbreiða var yfir
öllu, snækristallarnir glitruðu í birtu
himinljósanna, áin rann sveUlblá milli
skara. Hæ, gaman! ísinn var sagður svo
traustur, að við gætum ekið í sleða til
kirkjunnar á jóladag og í boðið til odd-
vitans á annan. (Það var Benedikt
Kristjánsson, Þverá, feona hans heitir
Kriistbjörg Stefánsdóttir). Hjarta milt
var barmafullt af eftirvæntingu, náttúr-
an var skrýdd hinum fegursta jóla-
Skrúða og ilminn af laufabrauði lagði
tim allan bæ. Það var hinn sanni ilmur
norðlenzkra jóla.
IV.
A ðfangadagur jóla rann upp. Búið
var að hreinsa frambæinn hátt og lágt,
flýta fyrir í baðstofu og við matargerð,
en margt þurtfti þó enn að gera og loka-
spretturinn var harður, því að keppa
varð við klukkuna.
Meðan mamma sinnti matseld við
Btóna, og undirbjó jólaskömmtunina i
fcúrinu, tók ég til í húisinu. (En svo voru
hjónaherbergi á sveitabæjunum fyrir
norðan nefnd). Hvít Mntjöld voru fyrir
gluggum, sparirúmfatnaður á rúmunum.
Svæfilverin okkar allra voru prýdd með
heklinu mínu og sængurverið mitt. í
iriiðju millumverkinu var gælunafn
mitt, en fjórir svanir sitt hvorum meg-
in. Yfir rúmum voru lausholt, þar sem
við gátum hatft ýmislegt smávegis, en
á stafnþiljum stór spegill, stækkaðar
ljósmyndir, stór íisaumuð mynd eftir
möminu og ísaumuð blaðasliðra, þar
höfðnm við stungið síðustu blöðunum:
Tímanum, Unga íslandi og Nýjum
kvöldvökum. Ég átti dásnoturt brúðu-
hús, sem hékk á þili. Brúðurnar mínar
voru fimm og tvær þær minnstu voru
'svo litlar að þær kom-ust inn í húsið,
þær hétu Olga og Gunnar. Manraa orti
þessa vísu um mig og brúðurnar:
„Börnin fimm á blessuð frú,
blíð með lundu fína,
þessi gátfuð gæðahjú
gleðja mömmu sína.“
Þegar ég hafði þurrkað fif og fágað
þvoði ég húsgólfið þegjandi og kappsöm.
Annars var það vandi minn að hafa
snældustólinn mér til skemimtunar. Ég
tfærði hann við hver blettaskil. Ég mas-
aði þá heil ósköp, því að ég varð að
tala bæði fyrir snældiustólinn og mig,
því að hann var í þykjustunni masgefin
kona, sem fræddi mig um margt. Þannig
æfðist ég í saamtölum, svo að þegar ég
!fór að gkrifa samitöl hafði ég æfinguna
írá fornu farL
S vo leið að kvöldi, jólagrauturinn
mallaði í stónni og steikin meyrnaði I
járnpottinum, sem hún hafði verið brún-
uð L Kartöflurnar voru soðnar og
byrgðar. Rauðmálaða borðið í húsinu
hafði verið stækkað, dúkað og lagt á það
fyrir jólamáltíðina. Borðbúnaðurinn
gljáði í skini hengilampans, sem hékla
beint yfir borðinu logagylltur og skín-
andi hvítur. Á borðinu voru stór, hvít
kerti og hár hlaði aí laufalbrauði, á
etfstu köfeuna var skorið Jól og lauf-
sveigur í kring. '»
Meðan pabbi lauk við gegningarnar,
og gaf fénu úrvals töðu í jólaglaðning,
böðuðum við maimma okkur í stóruan
eikarbala í hlóðaeldhúsinu. Sterkur
reykjarþetfur var atf sauðarlærum, síð-
um, bógum og sperðlum, sem héngu á
rám yfir hötfðum okkar. Gegnum
st.rompinn sá í bláan, alstirndan himin.
Frostið og stillurnar héldust, það yrði
gaman að fara í sleðaferð um jóHn.
Jólabaðið var einskonar milliistig
milli annríkis og hátíðahalds. Eftir
stutta stund mundi ég gleðjast yfir
jólafcortum og gjöfum frá tforeldrum og
systkinum fyrir sunnan og pabba og
mömmu fyrir norðan. Stunduim fékk
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
24. desesnber 1986