Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1967, Blaðsíða 5

Lesbók Morgunblaðsins - 22.01.1967, Blaðsíða 5
IATERNA MAGICA í PRAG - nýtt Hstform I leikhúsí an þátt leikhúsmála í Prag. Eftir tveggja ára þrotlaust starf lögðu þeir fram. raunhæfa starfsáætlun fyrir Laterna Magica-leikhúsið. í tékkneska skálanum á heimssýn- ingunni í Bi-uxelle árið 1958 var fyrsta fullgerða sýningin sett á svið — hún hefur verið nefnd samtal milli kvik- myndalistar og leikhúslistar. Þetta list- form gerði höfundunum kleift að sýna mai-gar hliðar veruleikans samtímis og jafnframt gátu þeir skeytt saman stað- reyndum, sem í veruleikanum liggja víðs fjarri hver annarri. í þessu tvennu eru allir möguleikar hins nýja leik- EFTIR LARS Iár eru liðin rétt 70 ár síð- an fyrstu brautryðjendur lei'khúsmála kváðu upp úr með það, að ný tækni og ný félagsleg og stjórnmálaleg viðhorf hlytu að leiða til þeirra breytinga innan leik- hússins, sem samræmdu það tíðar- andanum. Þessir brautryðjendur lögðu margir sitt lóð á vogarskál- ina til lausnar tæknilegum vanda- málum ieikhússins. Til að spanna það helzta í þessari nýju tækni- stefnu leikhússins nægir að nefna nöfn eins og Stanislavskij, Artaud, Craig og Piscator. Tilraunir til að skapa alhliða leikhús hafa verið margar og fjölbreytilegar. Þessar tilraunir eiga það þó sameiginlegt, STORLÉER að þeim hefur aðeins tekizt að skapa alhliða leikhús, sem bundið er ein- stakri sviðsetningu, en þeim hefur aldrei tekizt að finna algildar lausn- ir. Leikhúsið tók kvikmyndina smám saman í þjónustu sína til að ná áhrif- um á sviði, sem ella hefði verið erfitt að fá fram — og oft reyndust kostn- aðarminni með notkun kvikmyndar- innar. Á árunum milli 1920 og 1940 voru margar tilraunir gerðar til að sameina kvikmyndalist og leikhúslist þannig, að kvikmyndin bar að sínum hluta uppi leikræna viðburði á svið- inu. Tékkneski leikstjórinn E. F. Bur- ian var meðal þeiira, er náðu lengst í þessum efnum, en hann brá æfintýra- blæ á sviðsetningar sínar með notkun kvikmynda og kyrrmynda. Fyrir tæpum tíu árum reyndu nokkr- ir tékkneskir leikhús- og kvikmynda- gerðarmenn að blása nýju lífi i þenn- Sviðsmynd úr Ævintýri Iloffmanns í svi ðsetningu Laterna Magica. Flestar bœkur, sem gefnar eru út á árinu, koma út í desember- mánuði. Á þeirri tölu mun að verulegu leyti byggjast sú skoðun, að íslendingar séu bókaþjóð öðrum fremur. En sjaldan mun samt bóka- unnendum svíða sárar niðurlœg- ing bókmennta hér á landi en einmitt í desembermánuði. Aldrei kemur það betur í Ijós, að bóka- kaup eru ekki hávaðalaus, sam- gróinn þáttur daglegs lífs, heldur einföld og heppileg lausn á vanda- málinu: hvað á ég að gefa? Nú tel ég engan veginn ámælisvert að gefa bækur í jólagjöf eða þiggja, en þegar bókum virðist fyrst og fremst œtlað rúm sem einn dálkur verzlunar og viðskipta í efnahags- yfirliti, hljóta samskipti lesenda, höfunda og gagnrýnenda að verða nœsta tilvilj- unarkennd og ólíklegri en ella til að þoka menn- ingarlífi þjóð- arinnar nokk- uð á leið. Yrði ekki listalíf borg- arinnar allmiklu fátœkara (og furðulegra?), ef listmálarar tœkju allt í einu upp á því að sýna að- eins einn mánuð á ári allir í einu ra og síðan ekkert? Lengi hefur tíðkazt að líkja bókaútgáfu í desembermánuði við eyðandi náttúruhamfarir. Það tal- ar sínu máli á fleiri en einn veg. Fólk hefur ekki við að fylgjast með útkomu hverrar bókar í miðri jólaönn. Gagnrýnendur hafa ekki undan að skrifa um þær. Oft mun hinn almenni lesandi þá grípa til auglýsinga sér til leiðb einingar. Auglýsingar eru vitanlega miðaðar við kaup og sölu, enda misjafnlega treystandi. Þannig var merk, bandarísk skáldsaga auglýst á þann veg, að ókunnugir máttu œtla, að hér vœri um œsandi kynlífssögu að rœða. Enda seldist hún vel. En ekki er það alltaf, sem hagsmunir útgefenda og bókamanna fara svo farsœllega saman, þótt á ólíkum forsendum sé. 1 desember fœrist útsölublœr á bókaverzlanir. Bók, sem kom út fyrir ári, er oft ekki fáanleg fyrir- varalaust í verzlunum. Slíka bók þarf að sœkja sérstaklega til út- gáfunnar. Hún hefur sem sagt þeg- ar verið lögð til hliðar, „söltuð“ eins og þorskurinn sem veiddist í fyrra. Margar bœkur koma líka út það seint í desember, að svo virð- ist sem útgefendur geri ekki ráð fyrir jólum utan Reykjavíkur og nágrennis. Tími leyfir ekki, að þœr berist fyrir jól og er því tómt mál að tala um „jólabækur" úti á landsbyggðinni. Jafnvel útgefend- um, sem setja allt traust á jóla- markað, œtti því að vera hagur að því að fœra útgáfudag bóka nokk- uð fram. Á undanförnum árum hafa fá- ein útgáfufyrirtœki sent frá sér bækur á öðrum tíma árs en des- embermánuði. Vonandi verða und- irtektir almennings til að ýta und- ir þá þróun. En gagnrýnendur dag- blaða verða einnig að þekkja sinn vitjunartíma. Því miður vill brenna við, að einstaka gagnrýn- andi hirði ekki um að skrifa um bœkur, sem út koma í „venjuleg- um“ mánuði árs. Meðan svo er ástatt er eðlilegt, að höfundum þyki tryggara að fljóta með í flóð- inu. Og hafi gagnrýnanda ekki unnizt tími í desembermánuði til að skrifa um bœkur, sem þá koma út, er þá nokkuð að því að halda áfram iðjunni og slcrifa um þœr í janúar, febrúar, marz? Undirstaða bókakaupa og bókalesturs er þó þrátt fyrir allt sívakandi áhugi. En nú er þessu lokið að sinni og fjara íslenzkrar bókaútgáfu aftur orðin þurr. Og íslenzkir lesendur geta tekið undir með beitarhúsa- manninum, sem að loknu dags- verki át allar máltíðir dagsins í einu hverja á fætur annarri, hall- aði sér síðan og sagði: Nú er Jó- hannes saddur. Svava Jakobsdóttir. forms fólgnir — þeir fela líka í sér ótal freistingar til misnotkunar. ð baki þessari heillandi tækni liggur auðvitað sú skoðun, að ógerlegt sé að tjá eða jafnvel gefa í skyn með einu listformi alla reynslu, tilfinning- ar og hugsanir sem heyra mannlegu lífi til. Að sínu leyti er tónlistin jafn- ófullnægjandi sem fullgild tjáning og málaralistin o.s.frv. Auk kvikmynda og leiks eru einnig felldar inn í sýningar Laterna Magica atriði með ballet, brúðuleik og lát- bragðsleik. Og tæknin einskorðast ekki eingöngu við þessar listgreinar. Ahrif hljóms og myndar eru aukin með notk- un spegla, magnara og mjög sérstæðri ljósbeitingu. 76 hátölurum er komið fyr- ir í áhorfendasal; til þess að ná sem fullkomnustum áhrifum eru þeir tengd- ir saman, tveir og tveir í 90 gráða horn, og 16 hátalarar eru frammi við sviðið. Með þessu móti geta áhorfendur, sem eru sjálfir inni í miðri rás atburða, fylgzt með þeim, sem koma fram. Með notkun tónlistar er lögð aukin áherzla á mikilvæg atriði atburðarásar — en það er gert á þann hátt, að áhorfendur merkja það varla. í>að lá beint við að nota kvikmyndina eins og Piscator gerði — sem baksvið þannig að atburðir á kvikmyndinni fléttast inn í eða samrýmast atburð- um á leiksviðinu. Hugmyndir Piscators eru hér færðar til svo mikillar full- komnunnar, að lengri þróun þessarar tækni er vart hugsanleg. Tvenns konar tæknilegur útbúnaður á sviði á sinn þátt í þeim frábæra árangri, sem Laterna Magica hefur náð í leikhústækni og leikformi. Fremst á sviði er gólfinu skipt í metersbreiðar 22. janúar 1967, LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.