Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1967, Blaðsíða 6

- ABSÚRD
BÓKMENNTIR
Framhald af blaðsíðu 4.
ans er upplausn persónuleikans: Tómas
Jónsson tekur sífelldum myndibreyt-
ingum unz hann hverfur með öllu eða
leysist upp í þrjá einstaklinga sem
lenda í hafvillu. Hann er ekki annað
en það sem hann hugsar í hverri andrá
frósagnarinnar, og kannski ekki einu
sinni það! Vera má að saga hans sé
ekki annað en draumux martröð: hún
býr að minnsta kosti yfii uppljómun og
áþreifanleik daumsins. En vitaskuld
breytir það engu um bókmenntagildi
hennar hvort hún er raunsæ veruleika-
lýsing eða daumsýn, því veruleiki
hennar blífur og er meir en lítið ágeng-
ur.
Auðvelt er að benda á erlendar
hliðstæður og kannski fyrirmyndir
Guðbergs Bergssonar í þessu skáld-
verki. Porkólfar „nýju bylgjunnar" svo-
nefndu í franskri skáldsagnagerð, eink-
anlega Alain Robbe-Grillet, koma í
hugann ásamt Gúnter Grass hinum
þýzka. Þessir höfundar fást mjög við
að leysa upp tímann og persónuleik-
ann, og á skopskyn Guðbergs talsvert
skylt við Grass. Samuel Beckett mætti
líka nefna, bæði í sambandi við upp-
lausn persónuleikans, einsemdina og
þó einkum áhugann á neðanþindar-
störfum líkamans, sem er mjög áber-
andi. Þó er ég ekki frá því að Guð-
bergur hafi lært hvað mest af argen-
tínska stórskáldinu Jorge Duis Borge3
sem fabúlerar allra skálda skemmtileg-
ast, og hef ég þá einkum í huga svo-
nefndar „þjóðsögur“ Gíuðbergs sem
skotið er víða inn í frásögnina. Þær
eru tvímælalaust skemmtilegustu þætt-
irnir í bókinni og varpa með ýmisleg-
um hætti ljósi á meginefnið, ekki sízt
hrollvekjurnar um fólkið sem grófst
lifandi undir húsarústum í heimsstyrj-
öldinni. Borges hefur þann hátt að
skrifa einskonar neðanmálsgreinar í
fabúlu-stíl við sögulega viðbuxði, og
nákvæmlega sömu aðferð beitir Guð-
bergur víða í „þjóðsögum“ sínum, til
dæmis þeirri um ástarævintýri ís-
lenzku óperusöngkonunnar og Adolfs
Hitlers.
En jafnvel þó Guðbergur kunni
að hafa verið í læri hjá einhverjum of-
angreindra höfunda og kannski ýms-
um fleiri, þá breytir það engu um þá
gleðilegu meginstaðreynd að saga hans
er eins íslenzk og verða má, túlkar ís-
lenzkar aðstæður, hugsunarhátt og
samtíma á furðulega nærgöngulan hátt,
þó hann sé einungis að lýsa slitróttum
hugrenningum karlægs gamalmennis
í kjallaraíbúð uppi í Hlíðum. Þessum
áhrifum nær hann meðal annars með
smásmugulegum lýsingum á hlutum og
umhverfi, látæði fólks og samræðum.
Tilfinning hans fyrir umhverfi er mátt-
ug, og minni hans á smáatriði, sköpulag
og áferð hluta er með ólíkindum.
Margar þessara lýsinga eru lang-
dregnar, en þær verða hvergi leiðin-
legar, af því höfundurinn hefiur á valdi
sínu skýran og uppmálandi stil sem
sífellt heldur áhuga lesandans vak-
andi. Þessi stíll er hvorki glæsilegur
né glitrandi eins og ofit er hjá Lax-
ness, en hann er traustvekjandi og
heldur lesandanum við efnið, af því
hann finnur að höfundinum er full
alvara.
Eins og mörgum nútímahöfundum er
Guðbergi Bergssyni hugstæð svonefnd
firring einstaklingsins í þjóðfélaginu,
einangrun hans frá meðbræðrum sín-
um, vélræn þátttaka hans í ófrjóu
pappírsdútli, tilgangslaust rjátl hans
kringum sjálfan sig. Hann er eins og
afskorið blóm, slitinn úr tengslum við
náttúruna og sviptur frjóum samskipt-
um við aðra menn. Fyrir bragðið held-
ur hann fast í dauða hluti, því þeir
eru tryggir, og hlutgervist smámsam-
an sjálfur. Á einum stað segir frá þvi
„ihvernig Tómas Jónsson varð með tím-
anum að kjallaraíbúð í Hlíðahverfi“.
Nátengd þessum sterku böndum við
'hlutina er máttug tilfinning fýrir
hrörnun líkamans og návist dauðans,
sársaukafull skynjun á fallvelti sjálfs
lífsins og fullkomnu tilgangsleysi allrar
mennskrar viðleitni. í þessu tilliti er
sagan nærgöngul hverjum lesanda og
kaldranalega miskunnarlaus.
Án nokkurra sérstakra tilburða I
þá átt kemur Guðbergur víða á fram-
færi kankvísri og einatt napurri ádeilu
á íslenzka samfélagshætti, smáborgara-
skap, peningaæði, efnishyggju, hé-
gómaskap og eftirsókn í falskt öryggL
Notast honum þar vel frjótt og blæ-
brigðaríkt skopskyn sem ljær allri
frásögninni gráthlægilegan blæ. En
yfirleitt er ádeilan óbein og felst í
rauninni í verkinu í heild, mynd þess
af íslenzku mannlífi á miðri tuttug-
ustu öld. Þó kannski megi telja Tómas
Jónsson til sérvitringa og utangarðs-
manna í einum skilningi, þá eru furðu-
margir þættir í sálarlífi hans sameigin-
legir okkur öllum, samtíðarmönnum
hans, þegar skyggnzt er undir yfir-
borðið.
Menn lesa naumast Tómas Jónsson,
Metsölubók sér til afþreyingar, því höf-
undurinn gerir þeim með ýmsu móti
erfitt fyrir, einkum í köflum þar sem
h&nn sleppir upphafsstöfum og greinar-
merkjum, og fæ ég ekki séð að það bæti
miklu við listgildi sögunnar. Hins-
vegar er hún i þeim skilningi merki-
legt bókmenntaverk að hún gerir les-
andann reynslunni ríkari, víkkar sjón-
deildarhring hans, eykur við lífsskiln-
ing hans og skynjun á umhverfi sínu.
Maður er ekki samur og áður að lestri
loknum. Það verður að minni hyggju
ekki sagt um margar íslenzkar skáld-
sögur í seinni tíð.
- HÚN FRÆNKA MÍN
Framhald af bls. 5
var komin sjö mánuði á leið, svo það var úr vöndu
að ráða. Auðvitað hefði ég getað gefið krakkann,
en ég held að ég hefði aldrei tímt því. Það er víst
þetta móðureðli, sem karlmenn tala svo mikið um.
— Eflaust.
— Já, jæja, en ég ætla nú að skemmta mér ærlega,
meðan ég dvel hjá henni. Ég tók með mér þrjá kvöld-
kjóla, tvo kokkteilkijóla, allt eins og nýtt. Ég veit að
við förum í ótal veizlur og partí.
— Það er líklegt.
— Æ, ég er að hugsa um hvað það er leiðinlegt
fyrir yður að vera gift, svona gáfuð og hugmyndarik.
Allir yðar töfrandi hæfileikar verða að engu.
— Ég hef enga hæfileika á neinu sérstöku sviði,
og uni hag m-ínum vel, svaraði ég og langaði mest
að bæta við, að það eina sem ég óskaði væri að
fá að vera í friði.
Næsta dag skömmu áður en við lögðum að
landi sátum við enn hlið við hlið, sú gráhærða og
ég. Hún var enn í fjólubláu dragtinni, en á lágum
reimuðum gönguskóm.
Hún var glöð í bragði og hlakkaði mikið til að
koma til London og sjá hina langþráðu frænku.
— Sjáið þér þessa skó? Þetta eru bezt-u göng-u-skór
sem ég hef nokkurntíma eignazt. Frænka min sendi
mér þá eins og fleira. En þér gætuð aldrei gizkað á
hvar hún fékk þá.
— Og hvar fékk hún þá?
— Hún fékk þá í jólagjöf frá Sáðmanni Sameinuðu
þjóðanna.
Mér tókst að kæfa hláturinn.
— Ég skil bara ekki, að hún skyldi tíma að láta
þá.
— Við erum æskuvinkonur og gerum okkur alltaf
far um að gleðja hvor aðra.
Hún opnaði stóra hvíta tösku sem lá á hnjám henn-
ar.
— Lítið á þessa festi; hún er falleg, finnst yður
ekki?
Hún dró upp hálsfesti, sem öll var gerð úr rauð-
um glerk-úlum.
— Þessi festi er nú eiginlega leyndarmál. Ég má
ekki láta hana sjást heima í Reykjavík. Hún er gjöf
frá presti.
Hún lækkaði róminn og varð mjög hátíðleg.
— Það var hann séra Geirmundur. Hann fór til
LondOn í hálfs árs frí. Ég held helzt að hann hafi
ætlað að læra einhverja sérgrein, þér vitað, eins og
læknar gera, sennilega latínu. Hann fékk ofurást á
frænku minni; hún gat með engu móti komið vitinu
fyrir hann, hann keypti handa henni gjafir á hverj-
um degi. Þessi festi var síðasta gjöfin. Þá var hann
orðinn alveg blankur og varð að fara heim. Já, mér
á áreiðanlega ekki eftir að leiðast þessar vikur,
sem ég dvel í Londion.
Loksins kom að því að skipið lagðist að bryggju.
Ég sá þá gráhærðu konuna í fjólubláu dragtinni
stika stórum skrefum í áttina til konu, sem auð-
sjáanlega var þarna til þess að taka á móti henni.
Þessi kona var löng og horuð, hörkudrættir við
þunnar varirnar, svipurinn súr og geðvonzkulegur.
Ég heyrði hana segja:
— Jæja, vertu velkomin, við skulum nota tímann,
fá okkur að borða og rabba saman. En milli fimm
sjö verðurðu að sjá um þig sjálf, því á þeim tíma er
ég að skúra í sendiráðinu.
Kunningi í heimsóhn
Eftir Steinar J. Lúðvíksson
Það er barið að dyrum. Ég vakn-a af
værum blundi
og vængjaðir draumar hverfa og rjúfast
í sundu-r.
Ég rís upp við dogg, h'lusta og horfi
út í myrkrið. Hroll-ur sezt að mér,
óhugur skapast.
Hver er á ferli um nótt, er alllir hrein-
Aftur er barið og af-tur ég hlusta af
mætti,
holróm-a rödd k-aliar og stynur
mitt na-fn
hver er þar — á ég að opna
sem andvarp hið hinzta er stun-a þess úti
mitt nafn
á ég að fara?
Aftu-r og aftur. Mér er óhæ-t-t.
Hann þekk-ir mig. Kunnin-gi í heimsókn
á nóttu.
— Eitthvað er að.
Stend upp og strýk hönd-u u-m
syfjul-eg augu.
Opna dyrnar
hv-er er þar?
Verð undrandi og óttasleginn,
í gæt-tin-ni stend
ég sj-álfur
og hvísia
blóðl-ausum vörum;
Þér skj'átlast
— þú þekikir miig ekki.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. apríl 1967.