Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1967, Page 1
24. tbl. — 25. júní 1967. — 42. árg.
Að neffan til vinstri:
Dag Hammarskjöld í Kon-
gó sumarið 1960.
Til vinstri:
Trygve Lie, fyrsti fram-
kvæmdastjóri Sameinuffu
þjóffanna.
A3 neffan til hægri:
U Thant ræffir viff Gold-
berg (t. h.), fastafulltrúa
Bandaríkjanna, en t. v. er
Fedorenko, fastafulltrúi
Sovétríkjanna.
ar að er bæði vanþakklátt starf og erfitt að
veia framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna. Þar
reynir til hins ýtrasta á samningslipurð og hæfileika
til þess að umgangast og reyna að skilja hina ólík-
ustu þjóðflokka. Oft heyrist sú skoðun, að Sam-
einuðu þjóðirnar séu til harla lítils og fái engu
áorkað, þegar mikið liggur við. Sú skoðun er samt
fljótfærnisleg, og enginn skyldi vanmeta það sem
komið er í kring bak við tjöldin. Þegar vanþroska
stjórnmálamenn eru með hótunum sínum búnir að
koma í veg fyrir að aftur verði snúið og þegnarnir
hafa verið mataðir á einhliða áróðri og mettaðir
hatri, þá lítur allur heimurinn til framkvæmdastjór-
ans í von um, að ef til vill takist honum að afstýra
ófriðarbáli. Það er erfitt fyrir einhvern þjóðhöfð-
ingja að taka að sér starf sáttasemjara í millirikja-
deilum, en framkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna
hefur allt aðra aðstöðu.
Síðasta raun framkvæmdastjórans var í sambandi
við deilu Araba og ísraela. Margir eru þeirrar skoð-
unar, að Nasser hafi þrátt fyrir allt aldrei ætlazt til
þess að U Thant flytti á brott herinn af Gaza-
svæðinu. En framkvæmdastjórinn taldi ekki annað
fært, þar sem Egyptaland er frjálst og fullvalda
riki og forseti landsins krafðist brottflutnings. Þarna
hefur U Thant staðiið frammi fyrir erfiðri og örlaga-
ríkri ákvörðun, sem gat haft ófyrirsjáanlegar og
örlagaríkar afleiðingar, hvorn kostinn sem hann
tók.
Hvernig er framkvæmdastjórinn kosinn? f reglu-
gerðinni segir, að íramkvæmdastjórinn skuli kosinn
af Allsherjarþinginu að fengnum meðmælum frá Or-
yggisráðinu. Þetta virðist mjög einfalt en er langt
frá því að vera það í reyndinni, því meðmæli Or-
yggisráðsins (sem þarfnast 9 atkvæða frá þeim 15
fulltrúum sem í ráðinu eru) er hægt að gera að
engu, ef einhverjir fastafulltrúanna — frá Banda-
ríkjunum, Ráðstjórnarríkjunum, Bretlandá, Frakk-
landi og Kína — beita neitunarvaldi sínu. Það tákn-
ar því að ekki er hægt að kjósa þann, sem mælt hefur
verið með, nema allir fastafulltrúarnir séu samþykk-
ir honum. Það gengur því eiginlega kraftaverki næst,
þegar tekið er tillit til spennu þeirrar í alþjóða-
málum, sem ríkir bæði nú og fyrr, að slík eining
skuli nást.
SÁTTASEMJARI
HEIMSIAS
Fáar stöður eru erfiðari og jiýðingamieisi en staða
\
framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna — Þegar
deiBurnar bBossa og gripið er tiB vopna, þá er hann:
Eftir Francis Plimpton
Hinn dugmikli norski verkalýðsleiðtogi og stjórn-
málamaður Trygve Lie var samþykktur af öllum
fastafulltrúunum. Eiinlægur stuðningur hans við að-
gerðir Sameinuðu þjóðanna (og Bandaríkjanna) gegn
árá's kommúnista á Suður-Kóreu olli honum mikl-
um óvinsældum meðal Rússa og varð þess valdandi,
að Öryggisráðið mælti ekki með honum 1951. En
Allsherjarþingið lét hann sitja áfram í framkvæmda-
stjórastólnum í þrjú ár enn, án þess að nokkur laga-
leg heimáld væri fyrir því, en Rússar neituðu að vinna
með honum, svo að hann sagði að lokum af sér
árið 1953.
Næstur í röð framkvæmdastjóranna var Dag Ham-
marskjöld, sænskur embættismaður og hagfræðing-
ur að mennt. Hann var kosinn til fimm ára, endur-
kosinn 1958, og var framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna þar til hann lézt í hinu hörmulega flug-
slysi í september 1961. Hann var þá á leiðinni til
Kongó til friðarumleitana þar.
Um líkt leyti var Hammarskjöld kominn í and-
stöðu við fulltrúa Rússa vegna skoðana sinna á
Kongómálunum og árangursins af starfi sínu þar, en
til þess ha-fði hann heimild allra meðlima Oryggis-
ráðsins að hinum rússneska meðtöldum. Fulltrúar
kommúnista kröfðust þess, að framvegis skyldu fram-
kvæmdastjórar Sameinuðu þjóðanna vera þrír, einn
frá kommúnistalöndum, einn frá Vesturlöndum og
einn hlutlaus. Áttu þeir að vera sammála i einu
og öllu. Auk þess sem þetta rússneska þríeykd var
gagnstætt ákvæðum Stofnskrárinnar var því aug-
sýnilega ætlað að færa neitunarvald Rússa inn í
sjálfa Skrifstofuna og hneppa samtökin í heild í
kommúníska spennitreyju.
Þessi augsýnilega valdagræðgi fékk engan stuðn-
ing nema frá fulltrúum kommúnistalandanna. Flest
ef ekki öll aðildarríki Sameinuðu þjóðanna eru mót-
fallin neitunarvaldinu í Öryggisráðinu, og enginn
fulltrúi utan kommúnistafulltrúanna vildi þröngva
því upp á Skrifstofuna.
Ráðstjórnarríkin stungu þvi upp á annars konar
þríeykisstjórn. í henni áttu að vera þrír varafram-
kvæmdastjórar, einn frá kommúnistum, einn frá
Vesturlöndum og einn hlutlaus, en þeir skyldu all-
ir taka við fyrirskipunum frá aðalframkvæmda-
stjóranum og vera sammála í mikilvægum fram-
kvæmdum. Þessi lítt dulda neitunarvaldsgræðgi fékk
engan stuðning nema hjá kommúnistafulltrúunum.
Að lokum eftir mikla og erfiða bið, sem ævinlega
var samfara samningsumleitunum við Rússa (sem
aldrei gefast upp fyrr en þeir eru sannfærðir um
að geta ekki komið fram vilja sínum), féllust þedr
á útnefningu U Thants skilmálalaust, að því undan-
teknu að honum bæri að ráðfæra sig við aðalráð-
gjafa sína, sem hann gerði hvort eð var.
Sameinuðu þjóðirnar voru heppnar í vali sínu á U
Thant. Sem Asíubúi er hann mjö'g vinsæll hjá full-
trúum frá Asíu og Afríku, sem eru í meirihluta og
kunna allir að meta þægilegt viðmót hans og austur-
lenzkt jafnaðargeð. Þó voru undantekningar á þessu;
þekktur sendiherra frá Evrópu átti að hafa sagt
stuttur í spuna: ,,Ilann kemur ekki til greina, hann
getur ekki talað frönsku.“
á ættii að vera komið nóg um, hvernig fram-
kvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna er valinn í stöðu
sína, og mál til komið að skyggnast aðeins inn í
starf hans.
í 97. grein Stofnskrárinnar stendur: „f Skrifstof-
unni skulu vinna framkvæmdastjórinn og það starfs-
lið, er samtökin þarfnast“, og í framhaldi af því
stendur, að framkvæmdastjórinn „hafi aðalstjórn.
samtakanna með höndum“. Og undir hans stjórn
vinna mjög margir, svo sem 3900 manna hópur er
starfar í Aðalstöðvunum á eystri bakka Hudson-