Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1967, Síða 6
Steinar Sigurjónsson:
Um þjóðþrif
Hann
Víst stafa af þessum skáldum, eins og þú segir, hin mestu þrif, skyn-
semin örugg eftir því, eins og sannast á því sem rsett var, raunar
harla fáu, en lýtalausu það sem það var, enda hefur hin skýra hugs-
un ávallt á sér gát og fyllstu þrif, þegir fremur en fara heitu tali
um það sem ekki er á rökum reist, enda hefur enginn maður heyrt
þá nota orð sem þeir ekki áttu að nota, ekki eitt.
Hún
Já, víst eru þeir menn fyrir sínu.
Hann
Ég bið þig um eitt öllu fremur: Leiddu ekki framar slík þrif að
borði mínu!
Hún
Hvað! Heilbrigða andans menn?
Hann
Mér býður við andlegu heilbrigði!
Blekking
... í>ví þú gerðir þér bjartar hugmyndir í æsku þegar þú enn ekki
renndir grun í hve heimslánið er valt, áður en dag einn að þú lagð-
ir allt geð þitt við að halda þér við hrekklaust hjal af ótta við sjálfan
þig og heiminn Þú ímyndaðir þér jafnvel að einhver vegleg gánga
hlyti að liggja fram, að eitthvað byggi á bak við þessa löngu vitleysu
og hugsaðir um tilgáng mannsins á jörðinni. Ekki þurfti annað til en
að þú virtir fyrir þér stóra hönd föður þíns að þú öðlaðist þessa trú.
Þú fórst að hugsa þér að maðurinn fengi að einhverju ráðið sjálfum
sér, jafhvel að hann gæfi lífinu stefnu.
Hvílíkur ljómi!
En dag einn komst þú að þeirri sáru raun að það er ekki ýkja hátt
til rjáfurs í heimi mannsins, að samfélagið er blint og gírugt, að
lífið er knúið fram af blindri fíkn, að maðurinn er svo takmarkaður
að hann skiiur ekki hvað er að gerast hverju sinni og gerir örþrifa-
ráðstafanir fyrir hverja líðandi stund, að hann er hræddur og gerir
hvem dag það sem hann gerir til að friða sjálfan sig.
og borgimar verða til af ótta, löngu eftir að þær byggjast!
Enginn verður annað en æta þessa blinda uppátækis, er við köll-
um ýmsum tyllinöfnum, þjóðfélagslíf, samfélag, sem em lítið annað
en innantóm nöfn,
og sviplega finnum við að við stöndum nötrandi og ber á gráu
sviðinu, þjóð, einstaklíngar, kveinandi, gráðugir, getum böm, hlæj-
um eina stund og deyjum.
Dæmið leysist alltaf upp á þennan hátt, vesældin steypist yfir
okkur áður en komið er fram á miðjan dag, viðurstyggð sem við
mundum blygðast okkar meira fyrir en nokkm tali tæki ef við
væmm betur settir, ef við værum ekki blánkir og aumkunarverðir.
Því óhamíngjan virðist ekki spretta af öðru en æðm um ónógt
líf á vitfirrtri lífsgöngu, þokuvíngli, voli hjartans sem finnur til
með sjálfu sér og grætur.
Maðurinn
Þú örvæntir í harðri baráttu,
æðar þrýstu eitri í merg,
limir risu stífir af grimmd
gegn hitamóðum blóðsins,
landamæri færðust til og frá
og slitnuðu með harki.
'Sigurvegarinn greyfðist móður
í rjúki sprúnginna hjartna,
tiginn, þá fyrst, og féll,
blindur, saklaus, sem skepna.
UM NORÐURLJÓS
Framhald af bls. 5
mín er í þessari móld. Þegar til lengdar
léti, held ég, að ég gæti ekki ort annars
staðar en hér. Hér er ég í tengslum
við fjarlæga staði og horína tíma. t>eg-
ar ég horfði út á myrka víðáttu hafs-
ins frá bernskuheimili mínu, hafði ég
á tilfinningunni, að andi guðs svifi yfir
vötnunum, eins og á morgni sköpunar-
innar. Og í þjóðsögnum okkar gerð-
ust ýmsir atburðir Gamla testamentis-
ins hér í grennd, þar sem við þekkt-
um til. Ég hef sagt frá þessu í kafl-
anum „Vád Hjemstavn“ í sagnasaíninu
„Gamaliels Besættelse". Það var uppi á
Högareyn, sem Adam sat og gaf dýr-
unum nöfn. Ofar gnæfði Kirkjubæjar-
fjall, þar sem Kain og Abel færðu fórn-
ir sínar, og þar strandaði einnig Orkin
hans Nóa, og þangað sótti Móses tötl-
urnar með boðorðunum. Þegar ég var
drengur, sá ég sjálfur leifarnar af hinum
brotnu töflum. Þær liggja þar enn.
Hérna uppi á fjallinu var líka aldin-
garðurinn Eden í upphafi vega. Nokkr-
ir burknar og einiberjarunnar lifðu af
eyðilegginguna í syndafallinu og sömu-
leiðis syndaflóðið, og þeir vaxa á
Kirkjubæjarfjalli enn þann dag í dag.
Fólk staðfærir oft stórviðburði, sem
hafa haft djúp áhrif á það. Eitthvað
svipað þessu hefur einnig gerzt í Döl-
unum í Svíþjóð. eins og lesa má um í
kvæðum Karls Axels Karlfeldts.
Æskuárin.
— Ert þú skyldur hinum nýskipaða
formanni danska útvarpsráðsins, Knud
Heinesen?
— Já, hann er einum ættlið yngri en
ég, en faðir hans, Heine S. Heinesen
yfirkennari, og ég erum af sömu kyn-
slóð, og hann er ættaður frá Bæ á Vog-
ey, eins og ég.
— Hvenær komst þú fyrst til Kaup-
mannahafnar?
— Þegar ég var sextán ára. Steig á
land við Toldboden. Borðaði rjómaís-
köku í fyrsta skipti á veitingahúsi á
Esplanaden. Mér fannst, að trén hlytu
að vera stærðeflis skógur. Síðar sá ég
reglulega skóga á Norður-Sjálandi og
kringum Sorö. Hér í Færeyjum hefur
nú í mörg ár verið hægt að fá ískök-
ur, en það er enn heldur bágt um skóg-
inn. Jæja, í Kaupmannahöfn settist ég
í verzlunarskóla, Kaupmannaskólann, en
var meira gefinn fyrir að líta í kringum
mig í borginni, svo að ég hætti í skól-
anum og gerðist nemi í blaðamennsku
við Ringsted Folketidende.
— Um hvað skrifaðirðu þar?
— Ég skrifaði frásagnir af uppboðum
og úrdrætti úr háskólafyrirlestrum, það
siðarnefnda aðallega frá Antvorskov.
En blaðamannsferillinn varð ekki lang-
ur heldur. Ég orti ljóð, og með hjálp
Ottos Gelsteds tókst mér að koma út
Ijóðasafni nokkrum árum síðar. Kom
svo aftur heim til Þórshafnar og hóf
starf sem skrifstofumaður í verzlunar-
fyrirtæki föður míns. Þess utan skrif-
aði ég og málaði öðru hvoru.
Færeyjar og trúmálin.
— Eru þessir sérstæðu persónuleikar,
sem við kynnumst í skáldsögum þínum
og smásögum, til ennþá?
— Nei, þeir eru allir horfnir. En ég
álít, að Færeyingar muni enn um lang-
an aldur varðveita ýmislegt, sem er
sérkennilegt og einkennandi fyrir þá,
svarar William Heinesen af sannfær-
ingu.
— Er færeyska þjóðin trúhneigð?
— f ríkum mæli. Hafið, náttúran,
lífshættan og afskekkt búseta, allt örv-
ar þetta trúhneigðina. En hér er einnig
nokkuð um sértrúarflokka.
— Sumt í skáldskap þínum ber þeim
hugsunarhætti vitni, að heimurinn allur
sé gegnsýrður móðurkærleika.
— Ég vona, að hann sé sigursælt afl.
Án trúarinnar verður mannlegt líf
sjúkt.
Hræðilegt leikrit.
— Bækur þínar hafa verið þýddar á
mörg tungumál.
— Ég hef ekki yfir neinu að kvarta
í því efni — ísland, Noregur, Rússland,
Svíþjóð, England, Tékkóslóvakía, ítalía.
Salan hefur þó ekki verið yfirþyrm-
andi.
— Hefur þú aldrei samið leikrit?
— Jú, hræðilegt leikrit á árunum
milli 1930 og 40, sem Halldór Kiljan
Laxness þýddi á íslenzku. Það var svið-
sett í Reykjavík. Verkið er sambland af
Strindberg og Erik Bögh. Öll vanda-
málin enda í einni hroðalegri skriðu.
Þetta er sennilega það versta, sem ég
hef skrifað.
— Hvernig finnst þér andinn vera i
garð Dana hér syðra?
— Mjög vinsamlegur. Mér finnst hann
verða hlýlegri með hverju árinu. Það
ríkir orðið meiri skilningur milli þjóð-
anna. f fyrra fór ég í langa fyrirlestra-
ferð um Danmörk, þegar ég var „nor-
rænn rithöfundur mánaðarins“. Leiðin
lá m. a. lengst norður í Vendsyssel og
vestur til Thisted í Thy. Það var ein-
staklega ánægjuleg ferð. Hún var skiöu-
lögð af Norræna félaginu. Ég fékk
tækifæri til að skoða Jótland þvert og
endilangt, og kynnast fólki.
Aðeins númer.
— Að lokum — fer manneskjan versn-
andi eða batnandi?
— Ég hef aldrei verið neinn spámað-
ur. Allir menn hafa aldrei verið góðir,
en eftir því sem okkur fjölgar, eftir þvi
sem vélmenning samfélagsbáknsins
verður flóknari, þeim mun meiri er
hættan á því að manneskjan verði ekki
annað en númer, algjörlega lífvana fyr-
irbrigði. Það er varla með öllu ókunn-
ugt, að þróunin nú á tímum miðar að
persónusviptingu mannsins. Tölvan er
vafalaust mikilsvert hjálpartæki í lífi
nútímans. En hún fær forskrift sína
frá manninum. Maðurinn e<r enn herra
tækninnar. Ef vélin verður herra
mannsins, hlýtur illa að fara.
Lise Heinesen er búin að leggja á
borðið. Áður en við setjumst að snæð-
ingi, lít ég út í storminn og myrkrið,
tek mér nýjasta kvæðasafn Williams
Heinesens í hönd, „Hymne og Harm-
sang“, fletti bókinni af handahófi og les:
Jeg ved et land
hvor vinterdagen over havet
er som skumringen mellem gamle grave.
Udenfor jager vinterstærenes aftenkáde
flokke.
Fðrene gár til hvile pá fjeldet
med dug og nordlys i pelsen.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. júní 1967