Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1967, Blaðsíða 1

Horft til suðurs yfir Þingvelli og Þingvallavatn sl. • Jónsmessunótt.
£7 £7 £7 □□
—\nnonnnor?\nnnnr?\nn n n n r ^ nn m
f— )T fXI TT trptrTi r\ - n 1 m rpmm m
cU s Jl S uuLU / ® \ DJ AJ l/ ULJ i
Jónsmessunóttin er kynngimögnuð og þá ber margt við. Björn
M. Ólsen taldi, að kristnitakan hefði verið gerð á Jónsmesssu.
Þá hefði það verið á Jónsmessu nótt, sem Þorgeir Ljósvetninga-
goði lá undir feldinum á Þingvöllum, er úrslitaátök kristni og
heiðni stóðu yfir. Á síðustu Jónsmessunótt fór Jón Hnefill Að-
alsteinsson til Þingvalla og gekk þar um sögustaði. í þessari
grein rifjar hann upp ýmsa atburði fornrar sögu á Þingvöll-
um, aðdraganda kristnitökunnar, mannfórnir og heiðið helgi-
hald.
J ónsmessunóttin er samkvæmt
þjóðtrúnni önnur tveggja kynmgi-
mögnuðustu nátta ársins. Þá nótt
ber margt það við, sem ekki gerist
endranær, náttúrusteinar fljóta upp
í vötnum og brunnum o>g koma upp
úr jörðinni. Var betra að vera
handfljótur, ef maður vildi ná slík-
um steini. Á Jónsmessunótt átti að
taka lásagras, mjaðurt og þjófarót,
ef þau áttu að duga til þess, sem
þurfti, að opna lása og sjá þjófa.
Á Jónsmessunótt var döggin talin
svo heilnæm, að miönnum bötnuðu
allir sjúkdómar, ef þeir veltu sér
upp úr henni allsberir. Eru dæmi
til, að þetta hafi verið gert fyrir
fáum árum hér á landi. Loks var
Jónsmessunótitin vel til þesis fallin
að sitja úti á krossgötum og gekk í
því efni næst nýársnóttinni.
Margir merkir hlutir hafa gerzt á
Jónsmessu hér á landi. Um þær mundir
hefur landið venjulega verið orðlð vel
fært til yfirferðar eftir veturinn og
tími mannfunda og þinga farið í hönd.
Síðari hluti júnímánaðar, tími björt-
ustu nátta ársins, er kjörinn til mann-
funda og samkomuhalds og var það
ekki sízt fyrr á öldum þegar meira
þurfti að byggja á náttúrlegri birtu en
nú. Um þessar mundir komu menn
líka saman til fundarhalda á Alþingi
þjóðveldisaldar sem kunnugt er. Árið
1000 kom þingið saman skömmu fyrir
Jónsmessu og Björn M. Ólsen telur, að
kristni hafi verið lögtekin á sjálfri
Jónsmessunni, 24. júní. Sé þetta rétt hef-
ur það verið á Jónsmessunótt, sem
Þorgeir Ljósvetningagoði lá undir feld-
inum á Þingvöllum, en það gæti haft
þýðingu þegar dómur er lagður á at-
ferli hans og þáttur þess í kristnitök-
unni metinn.
A síðustu Jónsmessunótt ákvað
ég að skreppa austur til Þingvalla. JÉg
gekk þar um sögustaði og rifjaði upp
fyrir mér atvik liðinnar sögu, einkum
aðdraganda kristnitökunnar.
Degi var tekið að halla, þegar ég
renndi í hlað á gistihúsinu Valhöll á
Þingvöllum. Þar beið mín herbergi í
vistlegu gisti'húsinu, að vísu númer 13,
en ég lét það ekki á mig fá. Þetta her-
bergi var ágætlega í stíl við verkefni
mitt, það er með gamla baðstofulaginu,
en munurinn á því og göml.u baðstof-
unum er sá, að herbergið er allt klætt
innan með furu og í alla staði vist-
legt og þokkalegt og gólfið lagt teppi.
Hér eru því hvergi til staðar rifurn-
ar, sem menn kannast svo vel við úr
gömlu baðstofunum, en andblær þess-
ara gömlu vistarvera leikur um súð og
rjáfur. Gistihúsinu er lokað kl. 11,30,
en þegar ég segi gestgjafanum, að ég
þurfi að safna efni úti í nóttinni, fellst
hann strax á að hleypa mér inn ein-
hverntíma eftir miðnætti. Og nú hófst
'rannsóknarleiðangur um sögustaði Þing-
valla og upprifjun á sögu kristnitök-
unnar.
F rá Valhöil hélt ég fyrst eftir stíg
vestan Öxarár í átt til Lögbergs. Veðuir
var milt og kyrrt og bjart yfiir að öðru
leyti en því, að þokuslæðingur vair á
fjöllum í fjarska. Þegar ég hafði skammt
farið, lá leiðiin framhjá Njálsbúð, sem nú
sér vart lengur móta fyrir, en nafnið,
'höggvið í stein, gefur til kynna hvar
búðin hafi staðið. Ekki er talið öir-
uggt, að Njáll hafi dvalizt í þessari búð,
en þó verðux mér hugsað til hans, er
ég virði umhverfið fyrir mér af búð-
argrunninum. Njáll kom líka við sögu
kristniboðsins á íslandi, að því er segir
í kristna þætti Njáls sögu, en þátturinn
er betri heimild en sagan sjálf sem
kunnugt er. Þar segir:
„Þá mæltu margir, svá at Njáll
heyrði, at slíkt væri mikil firn at hafna
fornum átrúnaði.
Njáll sagði þá: „Svá lízt mér sem
inn nýi átrúnaður rouni vera miklu
betri, ok sá mun sæll, er þann fær
heldr, ok ef þeir menn koma út hingat,
er þann sið bjóða, þá skal ek þat vel
flytja".
IHiann fór oft frá öðrum mönnum einn
saman ok þulði.“
Á leiðinni til Lögbergs rifjaði ég upp
þá atburði, sem þennan dag eru sagðir
hafa gerzt á Þingvöllum fyrir réttum
967 árum, miðað við það, að tímatal
Bjarnar M. Ólsens sé rétt. Daginn áður
höfðu þeir Gissur og Hjalti komið
með flokk sinn á þingið og þá lá svo
nærri, að til bardaga kæmi, „að eigi
of sá á milli,“ segir Ari. En einhvern-
veginn tókst að firra vandræðum og
daginn eftir, þ. e. 23. júní samkvæmt
útreikningum Bjarnar M. Ólsens, gengu
þeir Gissur og Hjalti til Lögbergs og
báru upp erindi sín. „En svá er sagt,
at þat bæri frá, hve vel þeir mæltu“,
segir Ari í Islendingabók. Hann segir
síðan frá því, að heiðnir menn og
kristnir hafi sagt sig úr lögum hvorir
við aðra, kristnir menn beðið Hall af
Síðu að segja upp þau lög, er k-ristn-
inni skyldu fylgja, en hann hafi leyst
sig undan því við þá með því að kaupa
af Þorgeiri Ljósvetningagoða, lögsögu-
manni, að hann segði upp, „en hann var
enn þá heiðinn“. (Ari). í öðrum heim-
ildum er frásögnin af þessum atburðum
yfirgripsmeiri og flýtur þar fleira með.
Þannig segir í Ólafs sögu Tryggvasonar
enni mestu, að kristnir menn hafi byrj-
að þennan dag á Alþingi með þvi, að

Jónsmes.sunótt á Þingvöllum. Ilandan Oxarár aðeins til vinstri á myndinni eru rústir Njálsbúðar, lengra frá rís fánastöngin
á Lögbergi. Mynðin er tekin skömmu eftir miðnætti. (Ljósm.: Sv. J.)