Lesbók Morgunblaðsins - 08.10.1967, Blaðsíða 4
T T X' öl
i 1 Jll Jju
Hr
Lreyfing er eitt aðaleinkenni
ljóða sænska skáldsins Tomas Tran-
strömers í Ijóðabókinni Klanger och
spár, sem kom út hjá Bonniers á síð-
astliðnu hausti. í einu stuttu ljóði
rúmast margs konar landslag, sí-
breytilegt umhverfi: sjónvarpstæki
í stofu, borg og skógur, himinn og
haf. í örfáum dráttum þar sem ein
líking, oft aðeins eitt orð, nægir til
að rýmka sjónhring ljóðsins, skapar
hann heim þar sem vítt er til veggja
og hátt til lofts, en samt er þessi
heimur lokuð og fullkomin heild, um-
gjörð um tilfinningu skáldsins hverju
sinni. Emvera, þrá eftir kyrrð og
friði er ríkur þáttur í skáldskap
Tranströmersr
Att alltid vara synlig — leva
i en svárm av ögon —
máste ge ett sárskilt ansiktsuttryck.
Ansikte överdraget med lera.
Jag máste vara ensam
tio minuter pá morgonen
och tio minuter pá kvállen.
— Utan program.
I náttúrunni finnur skáldið oft þá
kyrrð sem hann sækist eftir, en borg-
in er samt ætíð nálæg. Hún er veru-
leikinn sem gerir náttúruna sýnilega
og áþreifanlega:
Man kan fortfarande hasa fram pa
skidor i vintersolen
mellan dungar dár fjolárslöven
hánger kvar.
De liknar blad rivna ur gamla
telefonkataloger —
dbonnentemas namn uppslukade
av kölden.
JL omas Tranströmer er ungur
maður, fæddur 1931. Klanger och spár
er fjórða ljóðabók hans; fyrsta ljóða-
bókin kom út 1954 og nefndist 17
dikter. Síðan hafa ljóðabækur hans
komið út á fjögurra ára fresti, Hem-
ligheter pá vágen árið 1958 og Den
halvfárdiga himlen árið 1962. Hann
hefur hlotið mikla viðurkenningu í
heimalandi sínu, er á föstum lista-
mannalaunum og hlaut á síðastli'ðn-
um vetri Bellmansverðlaunin, s.kr.
30.000, sem Sænska Akademían út-
hlutar árlega. Verðlaun hlaut hann
einníg fyrir fyrstu Ijóðabók sína, er
hún kom út, og hefur hann þannig frá
upphafi talizt einna eftirtektarverð-
astur ungra sænskra ljóðskálda. En
nú brá svo við, er Klanger och spár
kom út, að óánægjuraddir tóku að
heyrast. Gagnrýnendur og skáld
yngstu kynslóðarinnar báru Tran-
strömer þeim sökum, að hann léti sig
samtímann engu varða, ljóð hans
væru of persónuleg og afskiptalaus
gagnvart þeim vandamálum mann-
kynsins, sem skáld og rithöfundar
ættu að láta sig varða. Spurningin
sem þessir gagnrýnendur báru upp,
var því þessi: á Tranströmer nægi-
lega brýnt erindi með þessum ljóðum
sínum?
Me’ð þetta í huga hef ég lesið ljóð
Tomas Tranströmers og það er rétt,
að hér eru engar bumbur barðar né
lúðrar þeyttir. Þeir sem vilja vígorð
og áróðursljóð, hafa lítið til Tran-
strömers að sækja. En hitt álít ég
mikla skammsýni, að Tranströmer sé
lokaður fyrir samtímanum; ljóðið
sjálft er lokuð, listræn heild, en
skáldið horfir á umheiminn augum
manns, sem lifir í tryggum öruggum
heimi, og úr þeim heimi horfir hann
á hörmungar sem gerast annars stað-
ar á hnettinum, jafnvel þótt hann
sjálfur kunni í ljóðum sínum a'ð vera
staðsettur þar sem hörmungarnar
gerast, í Afríku eða í Ameríku. Þessa
tvo heima, heim friðar og heim of-
beldis, setur Tranströmer upp sem
andstæður; fjarlægðin milli þeirra er
staðfest í ljóðum hans. En áherzlan
hjá Tranströmer er á friðsældinni,
kyrrðinni. Heimur ofbeldis og hörm-
unga er á baksviði, en grunurinn um
hann er samt ætíð fyrir hendi. Þessi
grunur gerir hinn friðsæla heim
Tranströmers hverfulan, jafnvel
tregablandinn. Einmitt þessi áherzlu-
munur virðist mér sýna yfirburði
Tranströmers og gera hann sannara
skáld en marga sem hrópa vígreif
mótmæli sín úr þægilegum hægind-
um heima hjá sér. Dæmi um þennan
áherzlumun á andstæðum þessara
tveggja heima sjáum við í ljó'ði sem
heitir I det fria. Ljóðið er of langt
til að prenta í heild, en í því er lýst
næturgöngu skáldsins í þögulu út-
hverfi borgarinnar. Bréf frá Ameríku
hefur rekið skáldið út í nóttina, hvað
í bréfinu stendur fáum við ekki að
vita, en það vekur honum ugg. Hann
reikar út með óró í huga og bréfið í
vasanum. Á göngunni stanzar hann
Tomas Tranströmer.
frammi fyrir sofandi húsi sem fyrir
augum hans verður nánast að ljóð-
rænni náttúrumynd:
Lángt borta rákar jag stanna fram-
för en af de nya fasaderna.
Mánga fönster som flyter ihop till
ett enda fönster.
Natthimlens Ijus fángas in dár och
trádkronornas vandring.
Det ár en speglande sjö utan vágor,
upprest i sommarnatten.
Váld kánns overkligt
en kort stund.
Kyrrðin og friðurinn gerir ofbeldi'ð
óraunverulegt, en aðeins stutta stund,
og þessi stutta stund laðar fram í
huga lesandans andstæðuna: allar
þær löngu stundir er ofbeldið er
óhagganlegur veruleiki. I ljóðinu Ur
en afrikansk dagbok mætast þessar
tvær andstæður, heimarnir tveir
standa augliti til auglitis. Hvítur mað-
ur og svartur mætast fyrir tilviljun
og afleiðing þessa óvænta fundar er
úrræðaleysi, óvissa. Þeir vita ekki
hvað þeir vilja hvor öðrum, eru óviss-
ir um eigin afstöðu og afstöðu hvors
annars. Vilja þeir vera vinir eða vilja
þeir það ekki ? Og er þetta ekki,
þegar allt kemur til alls, sönn ni'ð-
urstaða í samtímanum?
sv.j.
Pétur Gunnarsson er ungur
Reykvíkingur, nemandi í 6. bekk
Menntaskólans í Reykjavík.
Áður hafa birzt eftir hann sögur
og ljóð í Lesbók Morgunblaðs-
ins.
B átar sigldu inn og út fjörðinn.
Þeir sem komu ristu djúpt og manni
fannst að þá og þegar myndi vatna yfir
borðstokkana. Fjörðurinn var lygn og
speglaði fjöllin og stöku ský. Við bryggj-
una kepptust menn við að landa og mik-
ið lá við að hafa snör handtök, því nóg
var síldin og skammt á góð mið. Þetta
var fyrsta hrota sumarsins og síldin
valin til söltunar. Á plönunum var ys og
þys, og þa’ð gljáði á síldarnar á færi-
böndunum unz snarar hendur gripu þær
og slægðu og röðuðu í tunnur. Kven-
fólkið var í allavega litum svuntum og
flónelsskyrtum og berir handleggirnir
voru roðaðir slori. Hálfvaxnir strákar
keyrðu burt fullum tunnum og komu
með tómar. Ef þeir höfðu ekki nógu
snör handtök fengu þeir það óþvegið og
klúrt og svöruðu enn klúrar. Það var
mikið um sköll og hlátra. Drukknir að-
komumenn stríddu kellingum og stelp-
um og klipu í rassinn á þeim þar sem
þær bogruðu yfir tunnunum. Matsmað-
urinn var þá ó’ðar kominn, lágur rið-
vaxinn og kiðfættur, og sagðist skyldi
láta lögregluna hirða þá ef þeir ekki
hypjuðu sig af planinu og hættu að
þvælast fyrir vinnandi fólki. Þeir hlógu
og buðu honum sjúss, og ef þetta voru
almennilegir menn, þáði hann sjússinn
og sagði:
„Elsku strákar veriði ekki að klæmast
utaní stelpunum það er nóg samt þegar
brælan er.“
Tvær kellingar fóru í hár saman og
krakkarnir espuðu þær og það voru fúk-
yrði og það var slorugur löðrungur og
það var hártogun og þáð voru tvær kell-
ingar sem veltust í hroðanum og fólk-
ið sló um þær hring, matsmaður! Mats-
maður! MATSMAÐUR!! og matsmaður-
inn hljóp til að skakka leikinn og koma
fólkinu til vinnu og beitti bænum og
fortölum á víxl. Það var mikill ys og
bys.
A mæni og þaki sparisjóðshússins
var krökkt af máfum. Þeir sátu og biðu
átekta, horfandi vökulum augum á
bryggjuna fyrir neðan, þar sem síld var
keyrt burt á bílum. Félli síld á bryggj-
una voru þeir óðar flognir og börðust
matgráðugir um hvern bita. Það féllu
oft síldir og máfamir sem fyrstir flugu
gripu þær og sporðrenndu heilu lagi,
og það sást móta fyrir þeim í hálsi og
maga. Ef þeir ná'ðu ekki að sporðrenna
þeim áður en hinir komu, flugu þeir til
hafs í leit að næði. Þá fylgdi hverjum
fangfugli hópur máfa sem flugu slyppir,
og það var barizt grimmilega um ætið.
Einn tók frá öðrum unz sundurslitin
síldin maraði í grútarskorpu hafsins.
U nglingurinn sat á kefli á hafnar-
bakkanum og horfði á máfana sporð-
renna síldunum. Það var heitt og hann
var latur. Hann henti smásteinum uppí
loft og lét þá lenda lóðrétt á sjónum
og skvamphljóðið var holt. Hann heyrði
nafn sitt kallað að ofan og fyrir aftan
og leit við. Ung stúlka stó'ð á efstu
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. október 1967