Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1967, Blaðsíða 4

SKÁLD
HVERSDAGS-
LEIKANS
Ijóð vísindamanns séu þurr staðreynda-
upptalning, eins og skýrsla úr rann-
sóknarstofu."
Þannig er járntjald skilningsleysis og
fordóma byggt milli hinna ólíku heima
og það er eitt af hlutverkum Ijóðlist-
ar- og bókmennta yfirleitt — að brjóta
niður múrinn milli fólks af ólíkum upp-
runa og gerð.
En til þess þarf mikið áræði og and-
legt þrek .
Holub veit hvað hann syngur, þegar
hann segir: ,,Ég er hræddur um, að ég
mundi ekki skrifa neitt, ef ég hefði til
þess allan þann tíma, sem ég vildi.“
Þetta er áreiðanlega reynsla fleiri
ljóðskálda, ekki sízt þeirra sem sækja
efni sitt í hversdagslegl líf mannsins
DYRNAR
Farðu og opnaðu dyrnar.
Úti fyrir er kannski
tré? eða skógur,
garður,
eða töfraborg.
Farðu og opnaðu dyrnar.
Kannski er þar snuðrandi hundur.
Kannski sérðu andlit,
eða auga,
eða mynd
af mynd.
Farðu og opnaðu dyrnar.
Ef það er þoka
birtir til.
Farðu og opnaðu dyrnar.
Jafnvel þótt aðeins heyrist
tifið í myrkrinu
jafnvel þótt aðeins heyrist
tómahljóðið í vindinum
jafnvel þótt
ekkert
sé þar
farðu og opnaðu dyrnar.
Par er
þó
dragsúgur.
KENNSLUBÓK í DAUÐU
TUNGUMÁLI
Þetta er drengur.
Þetta er stúlka.
og eru staðráðin í að láta ekki þröng-
ar stefnur eyðileggja tengslin milli lífs
og skáldskapar, stundum vill brenna
við að góð skáld komast aðeins í sam-
band við fjarlægan eða harla langsótt-
an veruleika, sem lítt á skylt við mann-
líf, hvað þá samtíð. Slíkur skáldskapur
virðist einkar hugstæður gagnrýnend-
um, sem „komast í tízku“. Holub er
ekki þeirra maður.
í fyrrnefndu samtali og formála A.
Alvarez eru ágætar upplýsingar um
þetta sérstæða tékkneska skáld. Hann
orti fyrstu ljóð sín undir hefðbundn-
um eða rímuðum háttum, en sneri sér
ríðan að „atómskáldskap“, sem svo er
nefndur hér á landi, þ.e. órímuðum
ljtóðum. Segkt hann hafa lært hið
frjálsa form af bandaríska skáldinu
William Carlos Williams, en ekki
þykja þeir ýkja líkir. Sannleikurinn
er sá, að einatt er meiri munur á
svonefndum atómskáldum innbyrðis,
en jafnvel atómskáldum og hefð-
bundnum skáldum, þótt fáir virð-
ist hafa gert sér grein fyrir þvL Auð-
Drengurinn á hund.
Stúlkan á kött.
Hvernig litur er hundurlnn.
Hvernig litur er kötturinn.
Dengurinn og stúlkan
leika sér að holta.
Hvert skoppar boltinn?
Hvar er drengurinn grafinn?
Hvar er stúlkan grafin?
Lesið
og þýðið
á allar tungur, lesið í þögnlna.
Skrifið
hvar þið sjálf
eruð grafin!
ÞORPSLJÓÐ
Minnismerki um hetjur okkar
hefur molazt,
síðasta mannfall seinasta stríðs.
Himinninn yfir þessum stað
græðir örin,
vængþytur gæsarinnar
kaliar særðan svörðinn aftur til lífsins.
En undir grjóthrúgunni
segir ein mús við aðra,
sem er að því komin að gjóta:
Ekki hér, komdu dálítið lengra!
vitað er ljóðlist hverju skáldi köllun,
en eins og Wallace Stevens lítur Holub
á yrkingar, eins og hvert annað auka-
starf.
Aldrei hefur Holub dottið í hug að
reyna að sætta þessi tvc ólíku form,
eins og reynt hefur verið bæði hér og
annars staðar. Slíkar sáttatilraunir eru
harla hæpnar og margir telja að þarna
gildi: annaðhvort — eða. En um það
má auðvitað deila.
Holub segir að ein af ástæðunum fyrir
því, að hann notar iíkmgar í ljóðum
sínum sé sú, að hann vilji með því forð-
ast „þurra skynsemi", eins og hann orð-
ar það. Önnur ástæðan sé sú, „að mér
þykir gaman að leiik eða dansi líking-
anna. á sama hátt og ég hef gaman af
leik hugmynda í ljóði. Ljóð mín hefj-
ast álltaf á hugmynd, ásækinni hug-
mynd af einhverju tagi.“
Loks segir hann um lengd línanna
í Ijóðum sínum, að þær séu ekki mis-
jafnlega langar af fordild eða einskærri
tilviljun: „Með löngu ljóðlínunum
reyni ég að ná áhrifum kvíða eða ó-
NAPÓLEON
Barn, hvaða ár
var Napóleon Bónaparti
fæddur, spyr kennarinn.
Fyrir þúsund árum, svarar barnið.
Fyrir hundrað árum, svarar barnið.
Enginn veit.
Barn, hvað hefur
Napóleon Bónaparti
afrekað, spyr kennarinn.
Hann vann stríðið, segir barnið.
Hann tapaði striði, segir barnið.
Enginn veit.
Slátrarinn okkar átti eitt sinn hund,
segir Franz litii
og hann hét Napóleon
og slátrarinn barði hann
og greyið dó
úr hungri
fyrir einu ári.
Og nú vorkenna öll börnin
Napóleon.
HJÁLPARHÖND
Vi3 réttum grasinu hjálparhönd
og það breyttist í korn.
Við réttum eldinum hjálparhönd
og hann breyttist í eldflaug.
Hikandi,
varlega
réttum við fólki
hjálparhönd,
sumu fólki.....
UNDIR SMÁSJANNI
Hér eru einnig draumlönd
tunglauðn, yfirgefin.
Hér er einnig fjöldi,
yrkjendur jarðarinnar.
Og frumur, stríðsmenn
sem fórnuðu lífinu
fyrir söng.
vissu og geysilegum áherzlum með
stuttu línunum".
Þetta ætti kannski að verða til skiln-
ingsauka einhverjum þeirra, sem halda
að allt sé tilviljun í óhefðbundnum
skáldskap.
„í ljóðum sínum", segir A. Alvarez
um Holub í fyrrnefndum formála, „eins
og líklega einnig í vísindastörfum sín-
um reynir hann stöðugt að komast
undir yfirborð viðtekinnar, hversdags-
legrar reynslu til að draga fram ný
merkingarsvið, til að afhjúpa nýjar til-
finningalegar staðreyndir. Það er eins
og Ijóð hans og smásjá vinni á sama
hátt, og að sama marki“.
Og um Ijóð sín sagði Holub í sam-
tali í Pragútvarpinu: „Mest þyíkir mér
gaman að skrifa fyrir fólk, sem hefur
ekki komizt í tæri við ljóðlist; t.d. þá
sem vita jafnvel ekki að hún er fyrir
þá. Ég mundi vilja að þeir læsu ljóðin
eins eðlilega og þeir lesa blöð eða
fara á knattleik; þannig að þeim finn-
ist þau ekki erfiðari, ókarlmannlegri
eða lofsverðari".
Hér eru einnig kirkjugarðar,
orðstír og snjór
Og ég heyri kurrinn,
uppreisn fjölmennra stétta.
LÆÐAN
Úti var nótt
eins og bók án orða.
Og myrkrið eilífa
draup á stjörnurnar gegnum sáld
borgarinnar.
Ég sagði við hana
farðu ekki
þú verður aðeins fönguð,
og heilluð
og þjáist tii einskis.
Ég sagði við hana
farðu ekki
af hverju vilja
ekkert?
En gluggi var opinn
og hún fór,
svört læða inn í svarta nóttina,
hvarf hún,
svört læða inn í svarta nóttina,
hvarf hún
og enginn sá hana aftur.
Ekki einu sinni hún sjálf.
En þú getur heyrt í hennl,
stundum,
þegar kyrrt er
og vindur á norðan
og þú hlustar ákaft
á þinn innri mann.
Nokkur Ijóð eftir Miroslav Holub
í þýðingu Matthíasar Johannessen
Hörmangararnir
Framhald af bls. 2
að hann lagði það á sig fyrir hana að
lifa í tvíkvæni. Hann hafði gengið að
eiga hana áður en sú kona andaðist sem
bar dönsku drottningarkórómuna fyrstu
áratugi 18. aldar, og enginn efaðist
nokkru sinni um að væri lögmæt eigin-
kona hans.
Sumir segja, að það hafi verið i launa-
skyni fyrir björgunina að hinum snar-
ráða konungsþjóni voru næsta ár boðin
ýmis embætti, sem hann þáði þó ekiki,
en árið þar á eftir, það var árið eftir
dauða Árna Magnússonar, bauðst hon-
um embætti, sem honum líkaði. Gerð-
ist hann þá borgarstjóri og lögreglu-
stjóri í Kaupmannahöfn og gegmdi
borgarstjóraembættiniu til dauðadags,
1764, en lögregiustjóraembættinu sagði
hann af sér þrem árum fyrr. Torm
hefur hlotið mjög góð eftirmæti sem
embættismaður. Hann er talinn hafa
hæft ágætlega í embætti sín, sérstak-
lega lögreglustjóraembættið. — Hör-
mangarafélagið úthlutaði honum mat-
argjöf í fyrsta skipti árið 1746 og síðan
á hverju ári meðan gjöfunum var út-
hiutað.
Muhle, kammerráð, er Peder Muhle,
sem var embættismaður í Renbukamm-
erinu frá 1734 til dauðadags, 26. jan.
1749. Honum úthlutar félagið matar-
gjöf í fyrsta skipti 1744 og síðan á
hverju ári meðan hann lifði.
Holst, kammerráð er Edvarð Holst,
sem var Renteskriver í Nordenfjeldske
Renteskrifer kontor, 1729-1750. Þetta
var deild úr Rentukammerinu, sem
annaðist endurskoðun reikninga. Holst
fékk matargjöf á hverju árþ frá því
félagið tó'k við verzluninni þar til hann
lézt. Hann andaðist 18. apríl 1750.
Lövenörn étatsráð er Frederik de
Lövenörn, uppi 1710-1774. Hann var
hæstaréttardómari og varð 1746 Depu-
teret í Admiralitets og General komm-
issariatskollegium. Árið 1751 tók hann
við nýju embætti, varð þá amtmaður
í Korsöramti. Hann hlýtur matargjöf
frá byrjun (1748) og þar til hann varð
amtmaður. Síðast fær hann gefins mat
hjá félaginu 1750.
Sumir þeirra, sem félagið gaf mat
eru ekki á lista ársins 1748. Meðal
þeirra má nefna Osten, forstjóra Eyr-
arsundstollsins og fjármála ríkisins.
Directör for Finanserne var það kall-
að. Það mundi nánast samsvara íjár-
Framhald á bls. 13
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. október 1967