Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1968, Blaðsíða 2

'00
0
gert ráð fyrir röðum af sarjl^jiicrum
sex hæða húsum, en efst, fte.e.a.s. ofan
á þökum húsanna var sjálft gatnakerf-
ið. í kring um húsin á jörðu á*iu ein-
ungis að vera gras og fagrir garðar og
þar áttu allir að geta labbað um í
þeim friði, sem fyrir var hér á jörð-
inni áður en vélknúin farartæki voru
fundin upp. Enn gallinn á friðsæld Mot-
opiu var þó sá, að útblástursloft bíla-
umferðarinnar uppi á þökunum mundi
að sjálfsögðu síga niður til jarðarinn-
ar. Samkvæmt því mundi fótgangandi
fólk í Motopiu ekki verða fyrir bílum,
en það mundi verða fyrir barðinu á
útblástursgasinu eins og hvar annars
staðar. Nú er mjög á dagskrá, að þessu
þurfi að breyta; bílaframleiðendum
beri skylda til að finna upp bíla, sem
ekki eitra andrúmsloftið. í bandarísk-
um borgum, þar sem umferðin er mest,
er talið, að gegnum útblástursrör 70
til 80 milljón vélknúinna farartækja,
berist í andrúmsloftinu samtals 75
milljón tonn af kolsýringi, 9,5 millj.
tonn af kolefni, 1,8 milljón tonn af
köfnunarefni og þar fyrir utan brenni-
steinsildi og ýmsar aðrar eitraðar loft-
tegundir. í Los Angeles einni saman
framleiða bílar á degi hverjum 8 þús-
und tonn af eiturgasi og þar með
69% af þeim lofttegundum sem mynda
„smog“; alþekkt fyrirbrigði í stórborg-
um, samansett af orðunum smoke (reyk-
ur) og fog (þoka). Reynt hefur ver-
ið að ráða bót á þessu með sérstökum
útblásturssíum, en hingað til hafa þær
ekki gefið góða raun.
Sá vandi sem hetfur skapazt í stór-
um borgum af völdum hávaðans og af
útblásturslofti bifreiðanna verður ekki
leystur fyrr en upp verður fundin
og í notkun tekin ný gerð af mótor,
sem hygglst á elnhverju öðru en elds-
neytisbruna. Helzt hefur mönnum kom-
ið til hugar, að rafmagnið mundi leysa
vandann, en það reynist örðugur tækni-
legur hjalli að búa till notlhætfan raf-
magnsbíl. Sá vandi er einkum fólginn
í því, að rafhlöðurnar eru geypilega
stórar og þungar og stór hluti af orku
bílsins fer beinlínis í að flytja þser.
Þar við bætist, að þessar rafhlöður end-
ast tiltölulega skammt. En sífellt eru
gerðar nýjar tilraunir og nýlega til-
kynntu bandarísku fyrirtækin Americ-
an Motors og Gulton Industries, að þau
myndu í samvinnu reyna að framleiða
rafbíl, sem hlotið hefur nafnið Amit-
ron. Hann er ætlaður fyrir þrjá far-
þega; nýtízkulegur mjög í útliti og er
ætlunin að hann verði reyndur þeg-
ar á þessu ári. Hingað til hefur aðeins
verið hægt að láta eina rafhlöðu koma
bíl 130 km. vegalengd, en gert er ráð
fyrir að rafbúnaðurinn í Amitron dugi
til a’ð koma bílnum í um 240 km. áður
en nýja hleðslu þarf. Það á að vera
mjög auðvelt að endurhlaða þessar
nýju rafhlöður og á þriggja ára tíma-
bili eiga þær að þola endurhleðslu allt
að 1000 sinnum. Hvort Amitron mark-
ar þýðingarmikil tímamót er ek'ki hægt
að spá á þessu stigi málsins, en verði
hægt að gera nothæfa rafmagnsbíla til
notkunar í borgum, mundi sú uppgötv-
un hafa feiknarleg áhrif á skipulagn-
ingu þeirra og útlit. Sökum útblásturs-
loftsins af venjulegri bílaumferð er
erfitt um vik áð gera víðáttumikil
gatnakerfi neðanjarðar, en með raf-
knúnum bílum yrði það vandamál úr
sögunni. Fyrir nokkrum árum spáðu
amerískir sérfræðingar því, að nálægt
aldamótunum 2000 mundi öll borgar-
umferð vélknúinna faratækja komin
New York, frumskógur úr stáli og steinsteypu, sem vaxið hefur upp í loftið.
Engin borg í heiminum er eins tröllsleg og ómennsk og ekki þykir hún heppi-
leg fyrirmynd að æskilegri framtíðarborg.
Ömurlegt borgarhverfi, samsafn óhrjálegra kofa í negrahverfi Jóhannesar-
borgar í Suður-Afríku. Aðstreymi fólks til sumra borga er svo gífurlegt að upp-
bygging þolanlegs húsnæðis hefur aldrei undan.
Borg í fæðingu: Bandarískur smábær á sléttunni miklu um 1890. Þarna er aðeins
lítilsháttar umferð hestvagna.
Borgir
nútímans
og fram-
tíðarinnar
um bíla á ári. Almenn velmegun í hin-
um vestræna heimi gerir það að verk-
um, að bílaeign er keppikiafli og ár-
lega stóraukast vandræðin í þeim borg-
um, sem skipulagðar voru eiruhvem
tíma löngu áður en bíllinn var fundinn
upp. Það er augljóst mál, að hér verð-
ur að koma til geypilegt átak, ef ból-
arnir eiga ekki beinlínis að kætfa
borgirnar. Það gæti farið svo að fót-
gangandi fólki yrði aðeins leyft að
ferðast neðanjarðar í miðborgum, því
hvað sem það kostar verður að finnia
rými handa bálunum. Samt eru allir
sammála um að þessari þróun þurfi
að snúa við og það sé bíllinn, sem
verði að víkja fyrir mannfólkinu. En
hvað er hægt að gera? Vissulega koma
margar leiðir til greina og sérfræðing-
ar í skipulagningu eru sammála um
margar þeirra.
í fyrsta lagi þarf tvenns konar sam-
göngukerfi; annað fyrir vélknúin far-
artæki og hitt fyrir gangandi fólk. Bíl-
arnir þurfa að komast hratt gegnum
borgirnar á svipaðan hátt og á hinum
glæs:legu akbrautum, þar sem ekkert
truflar, og hvorki eru gangbrautir né
umferðarljós. 1 gömlu borgunum verð-
ur áð byggja þetta umferðarkerfi á
fleiri en einni hæð. í London, New
York og Diisseldorf hafa verið lagðar
brýr eða hágötur fyrir bílaumferð og
á þeim kemst umferðin oftast óhindr-
að áfram, og hefur orðið til mikilla
bóta.
Mörg framtíðarborgin og fyrirmynd-
arborgin hefur orðið til á teikniborð-
um skipulagssérfræðinga og arkitekta,
og þar kennir að sjálfsögðu margra
grasa, allt frá því að banna bílaum-
ferð gersamlega, til hinnar gagnstæðu
lausnar, sem flestum sýnast viturlegri:
Að gera ráð fyrir bílum sem staðreynd
og meira að segja ánægjulegri stað-
reynd fremur en plágu. Áætlun um
framtíðarborg, sem ekki gerir ráð fyr-
ir bílum, virðist harla óraunhæf. Enski
arkitektmn Jellicoe gerði fyrir nokkr-
um árum módel af framtíðarborg, sem
hlaut hjá hönum nafnið Motopia, sam-
sett af orðunum motor og utopia. Það
var gert ráð fyrir, að þessi borg yrði
ein af útborgum Lundúna. Þarna var
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Zi. januar 1968