Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1968, Blaðsíða 10

Þórshöfn. Gamli þingstaðurinn Tinganes.
Minningar úr lFœreyJaTör
eftir Þórodd Guðmundsson frá Sandi — 4. hlufi
Pílagrímsför
að Götu
Dægradvöl í Þórshöfn.
iVIeðan ég dvaldist hjá þeim Húsa-
víkurhjónum, Súsönnu og Óla Samúel-
sen, sagði húsfreyjan mér frá manni í
Þórshöfn, Hans Dalsgaard, sem þýtt
hafði íslenzk ljóð á færeysku og fengið
verðlaun fyrir. Datt mér því í hug að
setja mig í samband við hann, þegar
ég kom aftur til Þórshafnar, og hringdi
því til hans frá Landsbókasafninu, þar
sem ég leit oft inn til að lesa og fá lán-
aða bók. Dalsgaard bauð mér þegar
að koma, fékk ég mér því bíl, og ók
stöðvarbílstjóri mér á vettvang. Hann
ávarpaði mig á íslenzku, kvaðst hafa
verið hér mörg ár, fyrst í Mýrasýslu
við bústörf, sfðar bílstjóri, og kunnað
vel við sig, talaði íslenzkt mál, eins og
bezt varð á kosið.
Hans Dalsgaard fagnaði mér vel, og
bar margt á góma. Dvaldist hann í
Reykjavík eitt ár að minnsta kosti, m.a.
við að snúa Gullna hliðinu á færeysku.
Þetta var á stríðsárunum síðari. Matað-
ist hann á sama stað og Halldór Jónas-
son frá Eiðum, Gretar Fells og Elías
Mar, sem var hjálparhella Færeyingsins
við þýðinguna. Þýðandinn bauð útvarp-
inu í Þórshöfn leikinn til flutnings, en
það hafnaði honum, að því er Dalsgaard
hyggur, af trúarbragðaástæðum. Var
gaman að heyra hann segja frá kynn-
ingu sinni af hinum ágætu, en ólíku
Islendingum, sem voru einkum sálu-
félagar hans. Dalsgaard gaf mér kvæða-
bók eftir sig, þá er hann fékk verðlaun-
in fyrir, frumsamin ljóð og þýdd í úr-
vali.
Önnur skáld hitti ég engin í Færeyj-
um. En þrjár nýjar ljóðabækur á fær-
eysku sá ég í búðum, keypti og las:
„Ramar risti hann rúnirnar,“ eftir Poul
F. Joensen, eitt elzta núlifandi skáld
Færeyinga; „Fjallafossar,“ eftir Hans J.
Glerfoss; og „Tað var i maí, vár- og ást-
arkvæðir,“ eftir Bernhard Brim. Undr-
aðist ég, hve bækur þessar voru ódýrar,
kostuðu vart meir en helming ver'ð á við
íslenzkar ljóðabækur af sömu stærð. Er
skemmst frá að segja, að mér þóttu
bækur þessar hafa hver til síns ágætis
nokkuð: kvæði Joensens kjarnyrt mál,
söngvar Glerfoss dýpt og dulúð, en
ástarljóð Brims hressilegan ferskleika.
Einnig náði ég mér í smásögur nýút-
komnar, „Lívsævintýrið,“ eftir Arnbjörn
Daníelsen, kornungan mann að sögn.
Sýndust mér þær, einkum fyrsta sagan,
lofa góðu. Allt ber þetta vott um grósku
í færeyskum bókmenntum.
í einni bókaverzluninni, þar sem ég
verzlaði, vildi mér til einkennilegt at-
vik. Bóksalinn kynnti mig fyrir karli og
konu, sem þar voru stödd, óaðfinnanlega
klæddum, og var framkoman eftir því.
Þó voru þau eigi með öllu laus við þótta
e'ða jafnvel dramb.
„Þetta er einn fremsti maður Færey-
inga,“ sagði bóksalinn.
„Á hvaða vettvangi?“ spurði ég, and-
varalaus.
„Hann er sölumaður," var svarið.
Ég bjóst til að rétta honum hönd
mína, eins og ég hef vanizt, að menn
gerðu, þegar þeir eru kynntir. En hann
vildi ekki heilsa mér, né heldur frúin.
Ef til vill hefur þeim fundizt þau veg-
legar búin en ég, sem var klæddur
ferðafötum. Að minnsta kosti virtust
þau líta mjög stórt á sig. Svo skildust
leiðir, og þau hjón (eða hjónaleysi)
fóru út í magt og miklu veldi. Sölumað-
urinn var sagður vera frá Klakksvík
og hefur liklega ekki búizt við, að ég
væri slíkur verðleikamaður á íslandi
sem hann í Færeyjum. En þetta viðmót
stakk algerlega í stúf við allt annað, sem
ég mætti hjá frændþjóðinni færeysku.
Ef til vill staðfestir það einmitt regluna
um hið gagnstæða.
Gengið um í Götu.
S íðan ég ungur að árum las Fær-
eyinga sögu, hef ég ætið haft sérstakar
mætur á Þrándi í Götu og litið á hann
sem frelsishetju eða eins konar Einar
Þveræing Færeyinga. Lengi fyrirhuguð
ferð mín til Færeyja hafði því alltaf
veri'ð hugsuð öðrum þræði sem píla-
grímsför á þann helgistað, sem þessi
ágætismaður forðum gerði frægan. Loks
rann upp sá dagur, þegar för minni var
sérstakl\ga þangað heitið. Og eftir nauð-
synlegan undirbúning lagði ég af stað
fró Þórshöfn laust fyrir miðaftan
fimmtutaginn 17. ágúst. Farkostur minn
skyldi vera „Þernan" yfir að Tóftum
á Austurey. Tók sú bátsferð tæpan
klukkutíma. Margt fólk var með fley-
inu, allt hæglátt og hlédrægt í fasi, eins
og flestir þeir Færeyingar, sem ég hef
séð.
Bifreiðar í röðum biðu ofan vi'ð
bryggjuna að Tóftum, þegar „Þernan"
lagðist þar. Ég steig þegar á land og
vék mér að virðulegum ökumanni, sem
beið þar við bíl sinn, og spurði um ferð
til Götu. Kvaðst hann aka þangað og
opnaði þegar bifreið sína fyrir mér.
Settist ég í aftursætið og beið átekta.
Fylltist bíllinn von brá'ðar af fólki, sem
fór þó úr honum í næsta þorpi, svo að
ég var eini farþeginn eftir það. Leiðin
lá inn með austanverðum Skálafirði,
sem er lengstur fjarða við Færeyjar og
eitt bezta skipalægi á Norður-Atlants-
hafi. Bílstjórinn hét Andreas Poulsen.
í svip hans birtist einkennilegt sam-
bland af dirfsku og hlédrægni. Greind
hans og kímnigáfa var auðsæ á drátt-
unum við augun. Hann fræddi mig um
eitt og annað, sem ég hef nú gleymt,
og skilaði mér heilum á áfangastað, en
það var heimili skólastjórans í Götu. Sá
hét Jakob Símonsen. Hafði Jóhannes
av Skarði bo'ðizt til að tala við hann í
síma, þegar honum varð kunnugt um
fyrirhugaða för mína til Götu og beðið
hann að skjóta yfir mig skjólshúsi, sem
Jakob hafði gáðfúslega lofað, þar eð
átrúnaðargoð mitt, Þrándur, hafði fyrir
löngu látið af búsýslu og mannaforráð-
um, en ekkert gistihús var í byggðar-
laginu.
Þorpið Gata skiptist í tvo hluta, Nor'ð-
ur- og Suður-Götu, og stendur skóla-
húsið, þar sem forstöðumaðurinn bjó,
mitt á milli þeirra, en bilið eitthvað
20 mínútna gangur. Framan á skólanum
stóðu letruð niðurlagsorðin úr trúar-
játningu Þrándar í Götu, er saga Fær-
eyinga greinir: „Sjái Guð hluta minn.“
Fannst mér þetta vel til fundið.
Jakob Simonsen tók háttvíslega á
móti mér í dyrunum, en ég kvaddi
Andreas bílstjóra, sem bauðst til að
flytja mig aftur frá þessum stað að
Tóftum, hvort sem ég kysi heldur ár
eða síð daginn eftir. Að fenginni vit-
neskju um ferðir „Þernunnar" frá Tóft-
um til Þórshafnar, bað ég hann að
koma klukkan hálf-fimm síðdegis.
egar inn í íbúðina kom, sá ég,
að Jakob skólastjóri naut stuðnings
myndarlegrar konu. Frú Ragnhildur
hafði allt í röð og reglu innan dyra,
þó að þau væru nú að skila af sér
óðali því, er þeim hafði verið trúað
fyrir í 45 ár, að undanskildu einu, sem
hann fékk leyfi frá störfum til að stunda
framhaldsnám og þau dvöldust í Kaup-
mannahöfn. Nú átti Jakob aðeins eftir
bálfsmánaðarstarf, unz hann fengi lausn,
sjötugur að aldri. Næsta dag átti skól-
inn að hefjast, og skiyldi skólastjórinn
setja eftirmann sinn inn í embættið síð-
ustu tvær vikurnar, sem hann gegndi
því, einn sonur aðeins eftir heima og
hjónin þegar farin að flytja búslóðina
í nýtt hús, er þau höfðu byggt sér í
Norður-Götu.
Meðan á máltíð stóð, hafði skólastjór-
inn engan frið fyrir símtölum. En þegar
henni var lokið, gekk hann með mér
upp fyrir byggðina.
„Þetta ræktaði tengdafaðir minn, sem
var hér lengi skólastjóri á undan mér,“
sagði Jakob og benti á fagran trjáreit í
hvammi einum.
Logn var veðurs og háskýjað. Sá vel
yfir Götuvik og umhverfi hennar, tígu-
leg fjallanes á tvo vegu, líktust Austur-
og Vesturhorni við Lónsvík í Skafta-
fellssýslu, er mér hafa löngum virzt
kjörnar landvættabyggðir. Smám saman
blánaði allt sem hulduheimur í ljósa-
skiptunum.
Átjándi ágúst rann upp með góðviðr-
isskýjaslæðu á lofti.
„Nú verður þerrir,“ sagði ég við
skólastjórann, þegar við höfðum bóð-
ið hvor öðrum góðan dag og skipzt á
fleiri kurteisisorðum.
„Getur verið, að þér eigið kollgát-
una,“ sagði hann. Fáguð háttvísin, sem
virðist svo mörgum Færeyingum eigin-
leg, brást honum aldrei. frá því við
heilsuðumst fyist þar til við skildum.
„Mig langar til að litast um, áður en
of seint verður,“ sagði ég.
„Þá skuluð þér ganga út á Eiði,“ lagði
hann til, „þaðan sést vel til Fuglafjarð-
ar, stærsta staðarins á Austurey, og yfir
á Norðureyjar. Ef til vill er þar tign
mest í Færeyjum."
Eftir morgunverð fór ég að ráðum
Jakobs, en hann varð að gegna skyldu
sinni í skólanum. Frú Ragnhildur gekk
með mér til Norður-Götu, staðarins þar
sem Þrándur bjó. Hún staðnæmdist við
þrílyft steinhús, bauð mér inn og sýndi
mér það hátt og lágt, nýja húsið sitt og
Jakobs, enn eigi nándar nærri full-
gert.
Hvað ætlið þið að gera með svona
stórt hús, þegar börnin eru flest farin
að heiman?“ spurði ég.
„Ég veit það sannarlega ekki,“ sagði
hún og hló.
„Ef til vill er það líka bezt,“ sagði
ég. „Örlög sín viti enginn maður fyrir,
þeim er sorglausastur sefi.“
Kringum húsið var allstórt tún, og
lá hálfþurrkuð taða á miklu af því,
eign skólastjórahjónanna, sem ætfð
höfðu stundað búskap með aðalstarfi
sínu og hugðust nú halda honum áfram,
eftir að því yrði lokið. Skammt frá nýja
húsinu sneri frúin við, en ég hélt áfram
gangandi eftir veginum áleiðis upp að
Eiði.
Eftir stutta stund ók bifreið fram hjá
mér, en staðnæmdist von bráðar. Við
stýrið sat Andreas, opna'ði dyrnar og
spurði, hvort ég vildi vera með til Leir-
víkur. Hann kvaðst eiga þangað erindi
með póst. Ég þakkaði honum fyrir hug-
ulsemina og settist í framsætið við hlið
hans.
egar kom upp á Eiðið, (en það
færeyska orð þýðir breitt og grunnt
skarð) stöðva'ði Andreas bílinn, og við
fórum út. Skýjahulan var óðum að
greiðast sundur. Fram undan blasti við
Fuglafjörður, en Norðureyjar gnæfðu
í hátign sinni og heiðum bláma hægra
megin. Þá minntist ég orða skólastjór-
ans, að ef til vill væri þar tign mest í
Færeyjum. Ég tók einhverjar myndir.
Svo settumst við aftur inn í bílinn, og
Andreas ók fyrirstöðulaust til Leirvík-
ur.
„Svo að þú ert í þjónustu póststjórn-
arinnar," sagði ég.
„Hef verið þa’ð í 40 ár,“ svaraði hann.
„Er það ekki illa borgað?" spurði ég.
„Biddu fyrir þér,“ sagði hann, „smán-
arlega eins og allt, sem Danir hafa yfir-
stjórn á.“
„Likar þér þá ekki yfirstjórn Dana
í Færeyjum?“
„Við höfum aldrei haft ávinning af
erlendri íhlutun,“ sagði Andreas, „það
skildi Þrándur í Götu og barðist þvi
gegn henni. Hann var mesti Færey-
ingurinn, sem uppi hefur verið. Hins
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. janúar 1968