Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1968, Blaðsíða 8

SJÓSÓKN VIÐ 1 RANCÁRSANDA Eftir Þorstein Jónsson í Laufási Eig wmmm ■ 0
Jóhann Cunnar Ólafsson bjó til prentunar — Síðari hluti ein baran stök
i ó a ég færi ekki nema tíu sinn-
uim milli Lands og Eyja fram að alda-
mótum, ætla ég í aðalatriðu'm að segja
frá þv-í, hvernig farið var að því að
ýta og lenda við Sandinn. Vænti ég,
að af því verði ljóst, að ég hef ekki
gert of mikið úr þeim erfiðlei'kum, sem
voru samfara sjósókn frá Rangársönd-
um.
Ef djúpur áll hafði myndazt í brim-
u-m á milli sandeyranna, sem náðu
nokkuð frá landinu var það kallað hlið.
Var þá hægt að 1-enda í hliðinu, þó
annarsstaðar væri ófært. Á meðan hliðið
hélzt, var flestum þeim skipuim, sem
róið var frá Sandinum, lent þar. Hliðin
gátu h-orfið eða brevtzt á skömmum
tíma, ef brimaði. Þessir ler.dingarstaðir
voru einnig nefndir skarð og gat, og
var það óveglegasta nafnið. En sam-
eiginlegt var góð og vond sjávarskil.
Stunduim mynduðu'st sandhryggir
þvert fyri-r hliðin og skörðin. Voru þeir
kallaðir lykkjugrunn. Var sagt, að sjór-
inn félli í lykkju. Var þá oftast djúpt
lón fyrir innan hrygginn. Ef s'kipin
toku niðri á hyggnum þegar lent var,
fór oft illa.
Þó allgóð sjávarskipti þættu með
hásjávuðu, gat verið alófært með fjöru.
Xfirleitt hafði mikið að segja, hvernig
stóð á sjó, þegar fr-eistað var lendingar.
Flaut betur upp í Sandinn með hásjáv-
uðu, en þá var landsjórinn stærri og
aflmeiri.
. Fyrir utan sandeyrarnar, hryggina
og lónin, lá útrifið meðfram ströndinni.
Ef nokkuð braut á því, var talið ófært
að lenda, og því veifað frá. Veifan, sem
notuð var til leiðbeiningar við landtök-
una, var borin frá sjónum og lögð niður.
Þa urðu skipin að ieggja frá og fara
til Eyja, því ekki var annað að leita.
Þó kom fyrir að beðið var, ef vonazt
var eftÍT breytingu á sjónuim. Því var
það í eitt skipti, þegar hásetunum þótti
biðin orðin löng, og vildu halda til Eyja,
að formaðurinn sagði:
„Ein-hvern tím-a d-eyr sjóskrattinn."
Fór svo að hann þraukaði þangað til
hann gat lent.
Svo góð hlið gátu myndazt, að fært
var að ienda, þó að sjór félli á útrifi, en
sjaldgæft var það.
Innan við rifið va-r m-un dýpra en á
því sjálfu. Var það kölluð 1-ega. Þar var
stanzað áður en lent var, og undir-
búningur hafinn að lendingunni, sei-1-
aður út fiskurinn, ef úr róðri var kom-
ið. Allir athuguðu að sjóklæðin væru
þannig, að úr lagi gætu ek'ki færzt,
svo m-enn blotnuðu sem minnst, hvað
sem á gengi. Formaðurinn tilnefndi þá,
sem ætluð voru sérstök störf í lend-
ingunni. Einnig athugaði hann allar að-
stæður, jafnhliða því, sem hann brýndi
fyri'r hásetum sínum, að forðast öll
mistök, því að þau gátu haft örlaga-
ríkar afleiðingar. Ef stungið var við ári,
svo skipinu snéri, gat því hvolft.
Mesta vandaverkið var að fara upp
með koll-ubandið. Till þess var valinn
ókvalráður og snar maður, því mikið
lá við að bandið -kæmist í land. Banda-
m-aðurinn varð að varpa sér útbyrðis
sam-stundis og von var til að hann gæti
vaðið í lan-d. Ef lendingin mistókst
þsnnig, að skipið kæfði niður, þá var
voðinn vís. Sk'-pið gat dregizt út í brim-
garðinn með öllu innanborðs, ef bandið
var ekki komið í land, en þar va-r oftast
nógur mannafli til aðstoðar.
Annar maður var látinn fara u-pp með
hnútubandið. Það var fest í hnútunni
eða kinn.ung skipsins, sem að landi snéri.
Pormaðu-rinn ákvað á hvora hliðina
hann lét ski-pinu slá. Það var stefna
brimisin-s og ofta-st vindkvikan, sem
nefnd var skakki, sem að j-afnaði réði
þvú, en mikilsvert va-r, að skipinu slægi
se-m fyrst. Annars var kæfa óumflýj-
anleg. Nokkuð oft kom fyrir að skipin
kæfði niður, ef þau voru hlaðin, jafn-
vel þótt sjór væri dauður. Orsökin var
æt.íð sú, að sjórinn var svo afllaus, að
skipunum sló ekki flötum. Óð hann inn
yfi-r þau að aftan og fyl'lti þau. Fátítt
er að sjórinn sé svo dauður, að ekki
sé nokkur lá v:ð Sandinn. Yfirleitt ski'l-
aði skipunum verr upp í Sandinn í dauð-
um sj-ó, en slysahættan var auðvitað
hverfandi þega-r svo stóð á.
í Eyjaferðirnar voru oftast brúkuð
stór skip. Þá voru nefndir til fjórir
menn til þess að fara u-tan undir. Voru
valdir duglegir menn, þ-ví þeirra verk
var vandasamt og hættulegt. Þeir urðu
að setja sig út af skipinu sjávarmegin,
þegar það kenndi grunns, og aiftra því
að það félli í sjó. Ef s-vo fór, var skip og
varningur í hættu.
Þeir máttu ekki standa fa-st undir
skipinu. Þá gat verið hætta á, að sjór-
inn le-mdi þá lii m-eiðsla við súðina.
Þess vegna stungu þeir sér í sjóina, sem
oft gengu yfir þá, sórstaklega fyrst,
end-a báruist skipin ofar eftir því, sem
þau létt-ust. Allíaf urðu þeir þó að
gæta þess að út-sogið velti ekki skip-
unum yfi-r, eða drægi þau út.
Þeir, s-em utan undir fóru, höfðu
alltaf hönd úr skipunum til að halda í,
ella hefðu þeir ekki staðið sjóina, sem
á þei-m dundu. Þá roátti ekki heldu-r
standa of fast utan undir skipunum, þó
fært þætti, því þá vildi landsogið fylla
þau, þegar það streymdi með miklum
þunga aftur-.til sj-ávar.
Þeir, sem fóru utan undir, voru á
sínum stað þangað til búið var að bera
af, en svo var fermingin nefnd. En
fermingin var kölluð, að bera á skip.
Brugðið upp mynd af
lífsbaráttu
liðinna
kynslóða
Til vinstri: Sjóklæddur
fiskimaður.
Að afloknum Eyjaferðum eða í sláttar-
byrjun, voru flest skip dregin upp og
til uppdráttarins voru notaðir hestar.
Eftir því s-em skipi voru minni, þurfti
færri menn utan undir. Yfirl-eitt var
minni van-di og vosbúð að lenda smá-
um skipum en stóru-m, því þau flutu
betur upp á sandinn, og minna var í
húfi.
Á hnútubandinu var skipið dregið
ejnis og mátti upp í sandinn, svo að það
lá hálfflatt. Útsogi'ð straukst þá aftur
með því, en streymdi ekki inn í það.
Hinir hásetarnir báru varningki-n al
skipinu. Það var erfitt verk, þegar að-
fall var og mik:ð briim, Þá þurfti að
bera byrðarnar u-m langan veg og þung-
an. Blautur og laus sandurinn er þung-
ur undi-r fótinn.
Áður en landiróðurinn va-r tekinn,
reyn-du allir formenn að renna skipinu
sem næst brimgarðinum, svo að sem
minnstur tími íæri í róðurinn í land.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
21. janúar 1968