Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1968, Side 1

OG 3<IP HEIÐRlKJUNNAR
..................... n,i.
í virðulegri ríkisstofnun, sem annast
fyrir okkur verðskráningu á gjaldmiðli
þjóðanna, hangir nú uppá vegg himin-
fagurt málverk, sem ég í eina tíð komst
í allnáin kynni við. Þá hékk það enn-
þá í föðurhúsum, hjá listamanninum, og
lét lítið yfir sér, eins og hann sjálfur.
Hvernig stendur á þessu listaverki
hér, innanum bankaseðla og hagskýrsl-
ur, varð mér hugsað, en svaraði mér
strax sjálfur: Maðurinn lifir ekki
lengi á einu saman brauði. Verkamað-
urinn og bankinn reisa ekki húsin sín,
það er Guð sem byggir, og það eru
hans orð, sem við nærumst á. Allt annað,
jafnt brauð og hús, hátt eða lágt gengi
í iífinu, er háð innblæstri, uppörfun
og hvatningu frá þeim aflstöðvum, sem
gáfu okkur lífið. Án frumkvæðis að
ofan, vinna verkamennirnir til einskis,
og gulltryggðir seðlar alþjóðabankans
happadrættismiðar, sem tilyiljunin kann
að hafa dæmt úr leik. Þetta staðfestir
hver öld. Við getum ekki lifað án Guðs,
og hin eilífa leit að Honum er hinn
mikli vaki, er fær lífið á rás, knýr
iífsvélina, hratt eða hóflega eftir at-
vikum.
f banka, jafnvel seðlabanka, hugsa
menn því ekki einvörðungu um peninga
og fjármál, heldur jafnvel eins og ann-
að fólk, um það sem fjarlægast er í
rúminu og óskyldast að uppruna: Stjörn
urnar, skýin á himnum og skipin, sem
sigla uppá festinguna, „skip heiðríkj-
unnar“, sem eru jafnójarðnesk og hugs-
anir skáldsins og Guðs. Peningar ná
hvort sem er heldur ekki til lengdar
hærra gengi í viðskiftalífinu en það
sem fyrir þá er keypt. Og þeir sem
ráða yfir gæðum, jarðar eða huga, er
sjálf ákvarða sitt verðgildi, storka
öilum gengisskráningum, eins og sá sem
ekki lætur hús rísa af grunni án síns
samþykkis og býður skipum okkar að
sigla skýin sem höfin, hvað sem svo-
kölluð eðlisfræðileg lögmál og gengis-
töflur múðra.
Hið umrædda málverk, líklega frá
Selvogsbanka, gjaldeyrissjóði okkar
Sunnlendinga á þessari öld. Það er ein-
mitt af skipum, sem tylla sér á tá á
öldufaldana, reiðbúin að láta berastmeð
ailri áhöfn, upp til skýjanna. Þetta
margnefnda málverk er eftir Gunnlaug
Seheving, málarann okkar, sem aldrei
hefur þreyzt á að segja okkur frá sjón-
um og lífinu þar, frá fuglunum og stóru
fiskunum og fallegu grófu köllunum í
svörgulslegu, stirðu sjóklæðunum. Hann
er alltaf að mála handa okkur Xand-
kröbbunum, sem aldrei höfum átt kost
á að þreyta fangbrögð við úfnar öldur,
strauma og æsta storma úthafsins, en
aðeins þegið gullið úr greipum Ægis,
er því hefur verið skilað á land. Það
er auðséð á mörgum þessum miklu mynd
um hans Gunnlaugs af skipum og sjó-
mönnum, komnir á miðin eldsnemma að
morgni, og á heimleið seint nætur, að
þeim er ætlað að koma okkur hinum
í skilning um mikilvægi sjómannsins,
leyndardóma hafsins, tærleika vetrar-
morgnanna.
Þessi mynd hefur alltaf verið mér
mjög hugstæð, og minnt mig á atvik
úr æsku, sem mér hefur reynzt erfitt
að gleyma.
Þegar ég var tólf ára gamall, fékk
ég í fyrsta sinn að fara í sjóferð, sem
ekki lauk að kvöldi hins sama dags
og lagt var upp. Þetta átti að verða
löng sjóferð, ráðgert að hún stæði í
7 til 12 daga, minnir mig, eftir því
hve seðlabankinn bak við sjóndeildar-
hringinn reyndist örlátur þetta sumar.
Báturinn hét Freyr. Jón Helgason á
Bergi var formaður og aðaleigandi hans.
Mig minnir að hann hafi verið um 12
tonn að stærð.
Jónsi á Bergi var um þessar mundir
orðinn þaulvanur sjómaður, og aflamik-
ill hugurinn alltaf bundinn hafinu og
íbúum þess. Hann gjörþekkti hafsbotn-
inn, fjöll hans og skóga, hraun og
sanda, eins og bóndinn engjarnar sín-
ar og fjarlæg beitilönd, ásamt ánum,
sem dreifðu sér um öræfin. Hann gat
lýst þessu öllu eins og hann læsi af
landabréfi, eða horfði af háum fjalls-
tindi yfir láglendi. Þó var hann þá
aðeins rúmlega þrítugur. Jón var karl-
menni að áræði og kröftum, en hlýr
og mildur húsbóndi, mjög stjórnsamur.
Hann lét brúnir síga ef á móti blés
frá mönnum eða máttarvöldum, en ann-
ars var hann gamansamur og oftast
spaugsyrði á vörum ef á þurfti að halda
til að hreinsa andrúmsloftið í þröngum
og loftþungum vistarverunum. Hann gat
og brugðið fyrir sig stríðni ef honum
fannst dauflega leikið við færið. Fisk-
arnir í sjónum voru fljótir að móðg-
ast, ef eitthvað skorti á um leikni og
alúð við starfið. Hér dugði ekkert hálf-
verk. Og enginn vissi þetta betur en
Jónsi.
Jón Helgason giftist aldrei, bjó alla
tíð með systur sinni og jafnöldru, Jó-
hönnu, fallegri gáfaðri konu, lágvax-
inni. Bæði voru þau miklir og skemmti-
legir sögumenn, stálminnug, og áttu
þetta fallega tungutak og glettni í aug-