Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.1968, Blaðsíða 3

Sigfaugur Brynleifsson: 2. GREIN
UIMDAIMFARI'
IMÚTIMA LJODUSTAR
Rómantíska stefnan vakti þjóðtung-
urnar af Þyrnirósarsvefni og sýmból-
isminn hefur „orðið“ til hæða í „poésie
pure“ hreinu ljóði. Jean Moréas varð
fyrslur til þess að birta yfirlýsingu um
„nauðsyn nýrrar bókmenntastefnu" og
að „Baudelaire væri hinn sanni upp-
hafsmaður stsfnunnar ... og að til-
gangur og eðli sýmbólskrar ljóðlistar
væri að hugmyndirnar skyldu tjáðar á
þann hátt, að þær höfðuðu til skynjan-
anna“. Þessi stefnuskrá birtist í „Le
Figaro littéraire“ í september 1886. Jean
Morás var skáld af grískum ættum,
hann hvarf þó bráðlega frá þessari
stefnu og stofnaði nýjan „skáldaskóla".
Sá höfundur, sem hafði hvað mest á-
hrif á Baudelaire um skeið, var Edgar
Allan Poa. Baudelaire þýddi sögur eft-
ir Poe á frþnsku og Mallarmé þýddi
ljóð hans. Áhrif hans á sýmbolistana
voru mikil, en hann var sjálfur ná-
tengdur evrópskum „skáldaskólum“ og
Shelley, Keats og Schlegel höfðu mótað
allar skoðanir hans á skáldskap. Merk-
ingin í hugtakinu „sýmbólismi" er nú
á dögum mjög víðtæk og var oftast
þess eðlis, að erfitt var að festa mjög
ákveðna merkingu við hugtakið.
Mallarmé er sá höfundur, sem átti
Arthur Rimbaud
Stéphane Mallarmé
mestan þátt í því að greina hugtakið.
Hann mótaði hugtakið í hugum manna,
með kvæðum sínum fi'emur en kenning-
um um ljóðlist, sem birtust hingað og
þangað í greinum hans, bréfum og við-
tölum. Hann nefnir Poe og Baudelaire
sem kennifeður sína. Mallarmé var á
öndverðum meið við rómantíkijrana, um
þátt guðlegrar andagiftar í sköpun
kvæðis, hann taldi að ljóðagerð væri
fyrst og fremst vinna og tilviljunin
ætti engu að ráða. Skáldið var per-
sónulaus miðlari orða, sem lifðu eigin
lífi. Hann átti að vera skapari „orð-
heima“ án nokkurrar umbunar. „Skáld-
ið er prestur, sem þjónar kalli sínu í
algerri einveru ... “ Fjarlægð hans frá
þjóðlífi birtist í ýmsum greinum hans
og bréfum, „látið fjöldann lesa upp-
byggileg rit, en ekki ljóð okkar, þá
fletjast þau út og deyja . . . skáldin
hafa alltaf verið stolt, nú þurfa þau að
vera meira en stolt ... “ í síðari um-
sögnum sínum varðandi skáld og þjóð-
félag, virtist hann óska eftir nánari
tengslum, en allar tilraunir hans til
slíks voru mjög óljósar og stefndu
helzt í þá átt að gera skáldið að ein-
hverskonar skrautfjöður við hátíðleg
tækifæri. Hann kemur aftur og aftur
að því, „að skáldið leiti einverunnar til
þess að lifa í friði til þess að skreyta
sína eigin ■ líkkistu“. Tilraunir hans til
samstöðu með lágstéttunum voru jafn
hikandi og allar ræður hans þar að lút-
andi óljósar.
Allar tilraunir hans til þess að sósíal-
realisera ljóðlistina urðu fálmkenndar
tilraunir sem hlutu alltaf að stangast á
við hugmynd Mallarmées um tilgang
ljóðsins í sjálfu sér. Mallarmée reyndi
að tjá leyndardóma tilverunnar, eins og
svo mörg skáld á undan honum og hon-
um virtust þessir leyndardómar ekki
aðeins vera órannsakanlegir heldur
einnig tómir, holir og þögulir, tómið
sjálft. Mallarmée virðist ungur hafa
fallið frá öllum trúarbrögðum og reynt
að leita sér trausts í efnishyggju eða
algjörri afneitun og á stundum hneigzt
til einhverskonar dulhyggju. Hann var
skilgetið afkvæmi aldarinnar og öll
fjarlægð hans frá þjóðfélagi og
mennsku samfélagi var ekki algjörari
heldur en það, að hann leitaði sér upp-
sprettu og fróunar í skilgetnum og tíma
bundnum kenningum þessa þjóðfélags.
Andrúmsloft 19. aldar mótaði skoðanir
hans á ljóðlist, svartsýni og guðleysi
ásamt skammti af nýplatónisma voru
grundvöllur þessara skoðana hans.
„Listin leitar hins algjöra, fullkomna,
en örvæntir ætíð í leit sinni. Inntak
veraldarinnar og leyndardómurinn er
„ekkert" Nirvana, og skáldið getur að-
eins talað um þetta „ekkert“ þessa ei-
lífu „þögn“. Tjáning þessa hlýtur því
að verða óljós og óbein.
Impressionistarnir tjáðu hinn síkvika
veruleika, rómantíkerarnir lögðu meg-
ináherzlu á einstaklingsbundna tján-
ingu, Mallarmée skapar nýjan veru-
leika og hann ber í sér eilífðina. Hug-
sjón hans var listin, ljóðið, fegurðin.
Sköpun ljóðsins var æðsti raunveru-
leiki hans. Hann var Platónisti, taldi
æðri veruleika búa að baki raunveru-
leikanum og sá var ljóðið. Veruleikinn
varð ekki tjáður með vanabundnum
heitum hlutanna, hluturinn glataðist um
leið og hann var nefndur réttu nafni,
hann varð aðeins tjáður með tákni hans,
sem gæfi innilegri tjáningu hlutarins.'
Hann lýsir ekki hlutnum heldur áhrif-
um hans á skynjun sína; Sérhvert orð
var dýrt og eitt af því, sem stuðlaði að
þessum næmleika fyrir orðum, var að
Mallarmée varð að stunda ensku-
kennslu í fjölda ára. Hann skynjaði því
frönskuna ekki jafn sjálfsagða og
gefna. Hyiert orð varð honum nýtt,
ferskt og dýrt. Tjáning hans er myrk
og minnir á Heraklítus: hlutur verður
ekki tjáður með einu heiti, heitið gefur
alltaf ranga hugmynd um hlutinn þar
eð orðið festir ákveðna merkingu við
hlutinn, sem hlýtur alltaf að vera bund-
inn v.erðandinni, en orðið slítur hann út
úr verðandi og eðlilegu samhengi við
annað, sönn merking hlutarorðs næst
ekki nema andstæða hlutarins sé jafn-
framt nefnd, því að veruleikinn verður
aðeins tjáður sannanlegast með and-
stæðum.
Mallarmée trúði á fegurðina og reyn-
ir að tjá hana mað kunnuglegum orð-
um, sem voru honum tákn skynjana og
tilfinninga, og þá notuð í óeiginlegri
merkingu. Heimar fegurðarinnar urðu
aðeins tjáðir í list. Þetta varð sýmból-
istunum trúarleg innlifun, eins og trú-
uðum mönnum bæn og íhugun. Dýrkun
og íhugun guðsins leiðir til leiðsluá-
stands og tímaleysis svipaðs og lista-
menn lifa á sköpunai’stundum og af
sama toga er sú gleymska og hrifning,
sem grípur msnn frammi fyrir lista-
verki.
Mallarmée gerði sér tákn og til þess
að njóta ljóða hans, þarf að vita merk-
ingu þeirra. Mörg þeirra skiljast við
nærfærinn lestur ljóða hans, en ýmis
verða ekki skilin. Þótt skorti á skiln-
ing, þá tjá þessi Ijóð reynslu og skynj-
un, sem vart verður á annan hátt en
m.sð táknum tjáð. Symbólistarnir leit-
uðu hinnar upphöfnu fegurðar og því
hirtu þeir ekki um hversdagslega við-
leitni manna. Stjórnmál voru þeim fjar-
læg og framfarir í tækni og vísindum
var ekki af þeirra heimi. StyrkUr þeirra
var hollustan við hugsjónina og upp-
hafning ljóðsins til æðri veruleika var
byltingarkennd kenning á þeirri tíð.
Hljómlistin var aftur tengd ljóðlistinni,
varð hluti hennar. Hljómur orð-
anna varð merkingunni yfirsterkari,
stemmningin var aðal inntak ljóðsins.
Áhrifa symbolistanna gætti um alla
Evrópu og sá þeirra sem gekk lengst
og hafði afdrifaríkust áhrif var Rim-
baud.
Hann trúði á ljóðið, orkti ódauðleg
kvæði sautján ára gamall og aflagði
yrkingar þegar hann var nítján ára.
Hann leggst síðan í flakk og sinnir
ekki bókmenntum síðan. Þegar hann
fær fréttirnar um skáldfrægð sína, af-
neitar hann ljóðum sínum, hann var
annar maður en hið unga skáld, sem
Framh. á bls. 7
EDWARD TAYLOR:
GUL JORÐ
Það var þetta vor
heitar raddir þess
svifta mig ró.
Ég man hafið gnauða
við sandströnd og skelja,
sólfáða steina í ljósflæðinu.
Nauð ungra fóta
á glóð steypunnar.
Daga hljómskærra bjallna og silfur,
sem ollu mér grunlausum sviða.
Við vorum óttalaus umkringd geislunum,
sólkrýnd.
Ég man gagnsæjar slæður
á glerkenndum bláma hvolfsins,
hlýjan andardrátt á hönd mér
eins og dulmagnað táknmál
þessara vara.
Var það aldrei, eða hvað?
Loftspeglun skeikullar firðar?
Hríslan skelfur í rökkrinu
og grætur hljóðlega
ormsmognum laufum á gula jörð.
14. júlí 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3