Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.1968, Blaðsíða 13

lægi við endann á limgirðingunni um-
hverfis garðinn okkar í kafi í grasi ná-
lægt runna, sem þar væri.
Við leituðum þarna og alls staðar, en
gátum hvergi fundið það. En þrem dög
um seinna voru tveir menn að slá gras-
flötina þarna. Sögðum við þeim á af
veskinu, sem týnzt hefði og buðum
þeim fundarlaun, ef þeir fyndu það. Að
nokkrum mínutum liðnum komu þeir
hlaupandi með veskið. Höfðu þeir fund
ið það nákvæmlega á sama stað og Croi-
set hafði vísað til þess.
Reyndar hafði Buine alltaf grunað
ákveðinn mann um að hafa stolið vesk-
inu og Croiset verið sömu skoðunar, en
vildi ekki hafa orð á því, vegna þess,
að hann hélt að um hugsanaflutning gæti
verið að ræða. Þess vegna lýsti hann
aðeins staðnum, þar sem hann sá, að
veskið mundi finnast. Hér var því í
rauninni um forspá að ræða. Þegar
Croiset var símáð, var veskið ekki kom-
ið á þennan stað. Þjóðurinn hafði komið
því þangað síðar.
Maðurinn með tvær blöðrur.
Eins og alkunnugt er geta skyggnir
menn iðulega greint sjúkdóma, rannsak
að lifur og lungu, enda þótt þeir séu
öldungis ólæknisfróðir og hafi til þess
engin tæki.
Maður hét F.Wolle frá Köln í Þýzka-
landi. Þjáðist hann af einhvers konar
iðrakvölum, sem læknir hans skildi ekk
ert í af hverju stöfuðu. Hann hafði
heyrt ýmislegt um Croiset og fór í ör-
vænting sinni á fund hans í von um að
hann gæti eitthvað hjálpað sér. Það
var í nóvember 1953, sem hann kom til
Hollands og hitti ofvitann.
Strax og Croiset sér hann verður
honum að orði: „Þetta er skrýtið. Ég sé
eins og strik þvert yfir blöðruna, hefi
aldrei séð neitt svipað í nokkrum
manni.“ Þjóðverjinn varð allur að aug-
um og eyrum, þegar Croiset hélt fáram:
„Það er alveg eins og að þú hafir
tvær blöðrur og þær þrýsti hvor á
aðra, en hvernig væri það mögulegt?
Það er alveg eins og það sé strik á milli
þeirra. Farðu strax til læknis og skýrðu
honum frá því sem ég hef nú sagt þér.
Enda þótt Wolle héldi að Croiset væri
geggjaður, lét hann samt taka Röntgen
mynd af blöðrunni. Öllum til stórfurðu
kom það í ljós, að maðurinn hafði tvær
blöðrur, og var fæddur með þessari
vansköpun. Þýzkir og hollenzkir lækn
ar staðfestu þetta, og var þessi atburð
ur skráður við sálarrannsókanstofnun-
ina í Utrecht með vitnisburðum allra
viðkomenda.
Elísa spámaður og Þorleifur í Bjarnar-
höfn.
Bók hefur verið skrifuð um Croiset,
troðfull af sögum líkum þeim, sem hér
hafa verið tekin nokkur dæmi um, og
koma þar þó ekki nándarnærri öll kurl
til grafar um undraverða hugskynjun-
arhæfileika þessa manns.
En enda 'þótt bók þessi hafi vakið
mikla athygli, er hér ekki um neina
áður ókunna hæfileika að ræða. Bók
menntir heimsins hafa frá aldaöðli kunn
að að segja margar sögur um slíka
menn, og þá ekki sízt sú bók, sem
merkilegust hefur verið talin með Gyð-
ingum, ættfeðrum Croisets: Biblían.
Hún er eins og allir vita spjaldafull af
vitrunum og spádómum, sem sýnir að
hæfileikinn hefur verið ríkur með þess
um kynstofni um þúsundir ára.
Svo segir t.d. um Elísa spámann í 6.
kafla II Konungabókar:
En er Sýrlands-konungur átti í
ófriði við fsraelsmenn, ráðgaðist hann
við menn sína og mælti: Á þeim og
þeim stað skuluð þér leggjast í laun-
sátur. En guðsmaðurinn (þ.e.: Elísa)
sendi til ísraelskonungs og lét segja
honum: Varast þú að fara fram hjá
þessum stað, því að Sýrlendingar liggja
þar í launsátri. . . Varaði hann þannig
við í hvert sinn, og gætti hann sín þar,
og það var oftar en einu sinni eða
tvisvar.
Út af þessu varð Sýrlandskonungur
órór í skapi, kallaði á menn sína og
sagði við þá: Getið þér ekki sagt mér,
hver af vorum mönnum ljóstrar upp
fyrirætlunum vorum við fsraelskonung?
Þá sagði einn af þjónum hans: Því er
eigi svo farið, minn herra konungur,
heldur flytur Elísa spámaður, sem er í
fsrael, fsraelskonungi þau orð, sem þú
talar í svefnherbergi þínu.
Hér er auðsýnilega um hugskynjanir
á háu stigi að ræða og slíkum gáfum
voru spámenn Gyðinga gæddir oft í
svo stórkostlegum mæli, að efnisvisinda
menn seinni alda hafa talið frásagnir
um þá með ýkjum og helgisögum „því
að slíkt gerist ekki.“!
Croiset og margir fleiri hugskynjana
menn fyrr og síðar sanna það einmitt,
að slíkt gerist og hefur þá efalaust
gerzt fyrr og síðar í sögu mannkynsins.
Ekki ætti okkur Íslendingum að vera
ókunnugt um þetta. Fjöldamargar sögur
eigum vér til um skyggna menn. Einn
hinn frægasti þeirra var Þorleifur í
Bjarnarhöfn, sem fylgdist ekki aðeins
með skipum sínum á höfum úti, heldur
fylgdist með fiskitorfum og hákörlum
í hafdjúpinu, og sagði fyrir hversu marg
ir mundu veiðast á hverjum stað. Einn-
ig gat hann lýst fólki á götum Kaup-
mannahafnar og klæðaburði þess enda
þótt hann sæti kyrr heima hjá sér.
Nefna má einnig menn eins og fsfeld
snikkara á Austurlandi, sem var fjöl-
vitur maður, fjarsýnn og forspár, og
Ingunni skyggnu á Skeggjastöðum og
halda þannig áfram að segja frá mikl-
um fjölda skyggnra íslendinga, eins og
Oscar Clausen hefur gert í bók sinni:
Skyggnir fslendingar.
Og þeir, sem komið hafa á skyggni-
lýsingafundi til Hafsteins Björnssonar
miðils, hafa gangið úr skugga um að
vissulega sér hann lengra en nef hans
nær.
Kynni það ekki að sannast, þó að síð-
ar verði, að þetta sé merkilegasta málið
í heimi?.
BÓKMENNTIR
Framh. af bls. 7
unzio, Schnitzler og Rilke skrifa og
yrkja í þessum stíl. Sýmbólisminn teng-
ist stefnunni hjá sumum þessum skáld-
um, Vínarskáldin komust næst því að
vera hrein impressionistísk og meðal
þeirra er Hugo von Hofmannsthal tær-
astur og sannasti fulltrúi tímanna:
Die ist ein Ding, das keiner voll
aussinnt,
Und viel zu grauenvoll, als dass
man klage:
Das alles gleitet und vorúbe-
rint...
Tregi og þunglyndi haustsins liggur
yfir Evrópu fyrsta áratug 20. ald-
ar. Ný öld var að hefjast og festa og
öryggi 19. aldar reyndist byggt á
„falsaðri öryggð", sem er tætt í sundur
af Freud, Nietzsche og nýrri söguskoð-
un. Maðurinn er á valdi afla, sem búa
með honum sjálfum, en sem hann ræð-
ur oft ekki við og verða því öflugri,
eftir því sem hann afneitar þeim ákveðn
ar. Freud segist hafa fundið til „ein-
hverskonar ófullnægju í menningu Ev-
rópu“. Þessi ófullnægja var einkenni
síðari hluta 19. aldar og þeirrar 20.
öryggisleysi, einmanakennd, óttinn við
yfirvofandi hættu, tómleiki og fánýti
alls mörkuðu mjög listir og bó'kmenntir
tímabilsins. Freud rakti þetta öryggis-
leysi og jafnvægisleysi til bælingar
hvatanna og einkum kynhvatarinnar.
Hann heldur því fram, að menningin sé
alltaf meira og minna ósjálfráð tján-
ing hvatanna í feluleik við kveikju
sína. Svo hafi ætíð verið og muni verða,
því að félagslegar breytingar hafi eng-
in áhrif á hvatirnar. Mannlegt eðli er
óbreytilegt, samkvæmt kenningum Fre-
SKÁK
Friðrik Ólafsson virtist ætla að byrja
vel í Fiske-mótinu, þegar hann tefldi
sína fyrstu skák við sovézka stór-
meistarann Vasjukov. Skákin varð
snemma býsna fjörug og vakti mikla
athygli áhorfenda, sem fylgdust með
keppninni.
Hvítt: Friðrik Ólafsson
Svart Vasjukov
Spánskur leikur.
1. e4 e5 2. Rf3 Rc6 3. Bb5 a6 4. Ba4
Rf6 5. o-o b5 6. Bb3 Bb7 C. Hel Bc5
8. c3 d6 9. d4 Bb6 10. a4 o-o 11 Bg5
h6 12. Bh4 He8 13. axb5 axb5 14. Hxa8
Bxa8 15. Dd3! (Friðrik hugsaði sig mjög
lengi um þennan leik, enda verður
hann að vera viðbúinn að fórna manni,
eða missa peð að öðrum kosti). 15. —
cxd4 16. cxd4 g5 17. e5! (Nú hótar
hv. 18. Dg6 og sv. verður mát, ef hann
gerir ekki við þeim leik). 17. — Kf8
(Svarti kóngurinn víkur sér undan,
enda virðist það eina úrræðið). 18.
Rxg5 (Þessi mannsfórn er í beinu fram
haldi af 15. leik hv., því ef B hörfar til
g3, þá leikur sv. dxe5 og bjargar sér
úr öllum vanda) 18.— hxg5 19. Bxg5
dxe5 20. Dh3 (Sterkur millileikur, sem
hótar Dh8 og vinnur manninn aftur. Sv.
á ekki margra kosta völ). 20. — Dd6
21. Dh6 Ke7 22. Dg7! (Þrátt fyrir gífur-
legt tímahrak finnur Friðrik enn sterk
asta leikinn). 22. — Kd7 23. Bxf6 Kc8
Stöðumynd eftir 23. — Kc8
24. dxe5??Y (Friðrik kemur ekki
auga á vinningsleiðina í tímahrakinu.
Eftir 24. Dxf7 Hf8 25. De6 Dxe6 26.
Bxe6 Kb8 27. dxe5 Rxe5 28. Hxe5
Hxf6 29. Bf5 á hv. 3 frípeð kóngsmegin,
sem ómögulegt yrði að stöðva). 24. —
Db4 (Nú tapar hv. manni og þar með
skákinni). 25. Rd2 Dxd2 26. Hfl Bxf2
27. Hxf2 Del 28. Hfl De3 29. Khl Dxb3
30. h.4 Rd4 31. Kh2 Dc2 32. Dg4 Kb8
33. Hf4 Re6 34. Hb4 Bc6 35. h5 Kb7
36. b3 Ha8 37. Dg3 Ha2 38. Hg4 Hal
39. Hh4 Hfl 40. h6 Dcl 41. Dg4 og
gafst upp um leið, því eftir 41. — Hhl
42. Kg3 Del er hvítur mát.
uds, en þó virðist hann ekki algjör
svartsýnismaður. Hann efast mjög um
vald skynseminnar á hvötunum, en
hann telur að skynsemin sé eina vopn-
ið, sem menn hafi til þess að hamla
gegn ólgu undirvitundarinnar. „Rödd
skynseminnar er lágróma ... en menn
leggja við hlustir fyrr eða síðar“.
Kenningar um að maðurinn væri
varnarlaus og allt væri honum áskap-
að og ætti í stöðugum feluleik voru
hliðstæða ef ekki afsprengi impression-
ismans. AUt var breytingum undirorp-
ið og hvergi að hafa neina festu, hug-
myndir manna voru allar afstæðar og
maðurinn leiksoppur dulinna afla var
ekki ný kenning, en hún hafi ekki náð
því að móta tímana fyrr.
„Sannleikurinn, sem við nefnum svo,
er ekkert annað heldur en lygar og
blekkingar, sem eru nauðsynlegar til
þess að halda við lífinu á jörðinni",
segir Nietzsche. Sannleikurinn er allt-
af afstæður, okkar sannleiki verður
ekki sannleikur eftir hundrað ár, vegna
breyttra aðsitæðna og því er hann ætíð
tímabundinn. Orðin í einu ljóði eruþau
sömu, en merking þeirra breytist með
tímunum og ljóðið verður ekki eilíf-
lega það sama, auk þess sem ótalmargt
annað verður til mismunandi mats á
Ijóðinu.
Þjóðfélagið verður Marx tilefni til
kenninga sinna um stéttabaráttuna sem
afl og framvindu allrar sögu. Ópersónu
leg öfl ráða framvindunni og öll sagn-
fræði fram um daga Marx, var skrif-
uð út frá skökkum oft fölskum forsend-
um. Afstaða sagnfræðinganna var mót-
uð stéttarlegri afstöðu þeirra og bund-
in efnahagslegu og félagslegu umhverfi
þeirra. Marx og lærisveinar hans voru
sjálfir bundnir því umhverfi, sem var
kveikja verka þeirra og kenningar
þeirra voru hliðstæða hinnar nýju
heimsmyndar, sem tók að myndast um
og eftir iðnbyltingu og rómantík.
Heimurinn var ekki fastmótaður leng-
ur, allt var verðandi og einstaklingur-
jnn leiksoppur ókenndra afla. Þjóðfé-
lagið varð ýmsum höfundum nú enn
hryllilegri óskapnaðar en fyrrum.
Því var verkum Ibsens tekið sem fagn-
aðarboðskap af yngri kynslóðinni. Inn-
takið í verkum hans er skylda manns-
ins við sjálfan sig, sjálfræði einstakl-
ingsins og uppreisn hans gegn þröng-
sýnu samfélagi. Einstaklingshyggja Ib-
sens var runnin frá rómantíkinni og
var hliðstæða við mannshugsjón Nietz-
sches og lífshvöt Bergsons. Ibsen áleit
persónulegt frelsi æðsta verðmætið, ein-
staklingur án allra tengsla og óbund-
inn af öllum ytri viðjum var hugsjón
hans. Þjóðfélagið gat sáralítið gert til
þess að hefja einstaklinginn, það varð
honum fremur fjötur um fót og þegar
öll kurl komu til grafar var samfélag
manna sprottið af illri nauðsyn og í
sjálfu sér illt. Það varð Ibsen ímynd
heimsku, ruddalegrar valdbeitingar og
hleypidóma. Hann barðist gegn þessari
ímynd sinni, lagði til atlögu við for-
heimskun ,lágkúru og hræsni, fordæmdi
þjóðfélagið sem samhlaup vesalinga, sem
höfðu ekki kjark til þess að vera þeir
sjálfir.
Hann vildi lœra til kóngs
Framh. af bls. 6
og létt bros hélt áfram að heilla vini
bans. Og nú gerðist hann veitingamaður.
— Eitt sinn í vinnutímanum fór hann
í bíó. Gestirnir söknuðu hans og þegar
hann kom aftur risu þeir allir úr sæt-
um sem einn maður og hrópuðu húrra,
síðan hefur hann ekki farið í bíó. Hann
dvelst meðal gesta sinna, er einn af
þeim, hlær með þeim og elskar þá og
stígur uppá pallinn í horninu, þar sem
orgelið er og syngur, þegar asminn gef-
ur honum frið.
•— Jeg elsker dem allesammen. Það er
hans orðtak og stærsta konungshugsjón.
Færi betur ef fleiri þjóðdrottnar hefðu
slíka guðsgjöf í blóðinu.
Björn Daníelssen.
14. júlí 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13