Lesbók Morgunblaðsins - 18.08.1968, Blaðsíða 13

Moshe
Safdie:
RÁÐ VIÐ
UMHVERFISVANDA
NÚTÍMANS
Vér horfumst nú á tímum í augu viS
umhverfisvandamál, sem eru gífurlega
mikil að vöxtum. Meiri hluti mann-
kj-nsins hefir ekki efni á sómasamlegu
húsnæði. Um allar jarðir eru borgir í
upplausn innan frá. Fætæktarbæli, sem
vér höfum stofnað til, eru nú að springa
í sundur, tugþúsundir samgöngukerfa
eru nú saman vaxin og orðin að einum
risastónim Gordonshnút, óhreinkun um-
hverfis ásamt hróplegri og grimmúð-
legri niisnotkun náttúrugæða ógna
sjálfri tilveru manneskjunnar á þessari
jörð.
Mannfjöldaaukning ein mun þó verða
snarasti þátturinn í þvi að örva til
betri tækm í skipulagningu og gerð
'húsa. Tii dæmis mun Indland eitt þurfa
að sjá fyiir húsr.æði handa meira en
tvöhundruð milljón manna. fyrir árið
stærðar frægra borga til forna (það er
ferhyrningur um 2000 sinn.um 2000 metr
ar). Þess konar fruma verður að vera í
mannsæmandi hlutföllum, svo að menn
geti gengið cða ekið frá einum stað til
annars, án þeirra þrengsla og þess
glundroða manna og véla, sem nú er.
Mannfélög framtíðar munu verða
saman tengd með einu stóru fjarskipta
kerfi og mynda eins stóra borg og þörf
verður á. Slíkt kerfi mun verða sem
stig upp af stigi, í því munu verða
margar litlar og stórar miðstöðvar til
að fullnægja öllum vorum þörfum.
Samgöngur bæði í einkarekstri og op
inberun, munu eiga sér stað neðanjarð-
ar, og hagnýttur verður nokkur hundr-
uð mílna hraði á klukkustund. Allar
vörur verða sendar beint til heimila
vorra í sérstaka viðtökuskápa, gegn
um skjótvirk sendihylki. Greiðsla í
þessu myndlausa þjóðfélagi mun fara
fram á sjálfvirkan hátt, gegn um tölvu-
bankakerfi.
Þess konar borg, sem þróast meðfram
hraðskreiðum neðanjarðar flutningakerf
um, mun varðveita eðlilegt landslag hér
og þar, og mun viðhalda umhverfi vorra
tíma eða umbæta það. Náttúrleg svæði
munu stækkuð, frjósamasti jarðvegurinn
varðveittur og grænir garðar tengdir
saman með grasræmum. Þeir munu
verða svo nálægt sérhverri borgaríbúð,
að hæfilegt mun að fara þangað gang-
andi. Þar sem nútímaborgir þenja sig
út hömlulaust og eyðileggja öll núttúr-
leg verðgildi, mun framtíðarborgin ólíkt
þeim teygja byggð sína langt út fyrir
landið, og eðlilegt landslag mun ná
langt inn * borgina, og þannig mun fást
það umhverfisjafnvægi, allt frá heimili
manneskjunnar með garði þess, til dval
ar og vinnuumhverfis í borginni. Þess
’konar jafnvægi í umhverfinu, um alla
jörð er manneskjunni nauðsynlegt til að
lifa.
2000 til að nýsa hraðvaxandi íbúafjölda
sinn. Þettu þýðir að hýsa þarf um það
bil eina nýja fjölskyldu á hverri sek-
úndu næstu þrjátíu og tvö árin. Húsa-
smíð í svo stórum stíl getur auðsæilega
ekki komizt í framkvæmd með þeirri
byggingatæxni sem nú er tiltækileg.
Hvað sem pólitískum kröfum líður í
hverju landi, mun þurfa að finna lausn-
ir á umhverfismálum, lausnir sem hægt
er að láta ná til alls þorra íbúanna.
Af þessu leiðir að efnahagur manna
verður ekki eingöngu fjárhagsleg, held
ur að alveg jafn miklu leyti siðferðileg
skylda.
Tæknifræðin — færibandið og sjálf-
virknin — hefir tvöfaldan tilgang: Að
gera oss kleift að varðveita þau þæg-
indi, sem vér teljum oss sjálfsögð nú,
um leið og vér tökum að búa nær hvert
öðru, og auka um leið gagnsemi og
ráðdeild í meðferð húsakostar, svo að
vér getum séð fyrir því, sem hann vinn-
ur sér inn. Byggingaiðnáðurinn þarf
að taka í þjónustu sína þá hagræðingu,
sem aðrar iðngreinar hafa þróað með
sér (svo sem samræmingu rannsókna,
gerð teikninga, framleiðni og nýtingu,
möguleika til að verja milljónum í rann-
sóknir og verkfærasmíðar, og afskrift-
ir miðaðar við framleiðslu í stórum stíl.)
Vera má að vöxtur borga hafi verið
allt of hraður til þess að stjórnarfars-
legar stofnanir vorar gætu aðlagað sig
að umskiptunum frá laust skipulögðu
sveitasamfélagi, þar sem menn voru lítt
háðir hver öðrum, til mannfélags, þar
sem einstaklingurinn er mjög háður sam
félaginu.
Þannig eru nú á dögum sveitastjórn-
ir, sem eru gjörsamlega sambandslausar
við aðalborg svæðisins, sem er sameinuð
og starfandi lífsheild. Vér verður að
virða ósk manna og þörf fyrir að búa
í litlum samfélögum, þar sem þeir kunna
við sig og geta tekið þátt í lífinu, en
vér verðum einnig að þróa stjórnarfars-
lega skipan mála, sem gerir það kleift
að stjórna borgarsvæðum og skipuleggja
þau sem heildir.
Höfuðborgin og hin stóra svæðisborg,
sem spennir yfir þrjú til fjögur hundr-
uð mílur, verður um leið að vera stjórn-
arfarsleg eind, sambandsheild sem hæf-
ir borg, eins konar bandalagsborgríki.
Vér þurfum að athuga skattagrund-
völl borga vorra og bera saman við þær
samfélagslegu greinar þjónustu, sem vér
þörfnumst nú. Vér þurfum að athuga
fjáröflunarieiðir vorar, þær sem gera
venjulegum einstaklingi nálega ókleift
að kaupa sér bústað. Hugmyndir vorar
um eignarrétt á landi, byggðar á mann-
félagi, sem var í meginatriðum landbún
aðarþjóðfélag, eru nú gjörsamlega úr-
eltar. Vér játum nú aðeins með vörun-
um eignarheimild á landi, þar sem notk
un borgarlands verður æ meir takmörk-
uð út frá löggjöf um niðurskipt borgar-
hverfi.Landnytjar á svæði borga verður
að ókvarða út frá velferð allrar heild-
arinnar, og hið opinbera hlýtur því að
hafa vald til að mæla fyrir um nýtingu
þess. Þann hluta af brúttó þjóðarfram-
leiðslu vorri, sem notíiður er til húsa-
smíða og þróunar borga, þarf að athuga.
Eins og stendur er hann ekki nægur
til að skapa þá gerð umhverfis, sem
oss er þörf á.
Miili hugmynda um borgargerð og
framkvæmda þeirra hefir jafnan veri'ð
Margir framtíðarspámenn hugsa sér borg
ir sem einhverskonar klasa eða lengjur,
líkt og teikningin sýnir.
fimmtíu ára bil. Vér verð.um að reyna að
koma í framkvæmd nútíma hugmynd-
um vorum þegar í stað. Og um leið
og vér hefjumst handa og byggjum ný
borgarhverfi, þurfum vér að hafa sett
fram þau markmið, sem arkitektar vor
ir eiga að ná. Hvort sem vér ætlum að
hýsa tíu eða hundra fjölskyldur á ekru,
ættum vér að krefjast þess að sérhver
fjölskylda eigi sitt opna svæði, að börn
á hvaða aldri sem vera skal, geti geng-
ið, leikið sér og safnazt saman, án til-
lits til þess á hvaða hæð þau eiga heima:
að í nokkurra mínútna fjarlægð frá sér-
hverju íbúðahverfi geti verið meiri hátt
ai verzlunarbúð og skilyrði til hressing
ar, jafnframt opnu almenningsgarðs-
svæði: að skilyrði til að komast á milli
staða verði svo góð sem verða má, til
þess að sérhver einstaklingur geti not-
ið alls þesa, sem borg hans hefir upp
á að bjóða.
Með framleiðslu margra samskonar
bygginga i stórum stíl margfaldast jafn
vel minnstu gallar í teikningum, svo að
vér verðum að setja spurningarmerki við
alla teikningagerðina, eins og vér fram-
kvæmum hana nú. Vér verðum að þróa
teikniaðferðir, sem ekki eru gjörræðis-
legar, sem komast nær því en nú gerist
að fullnægja fjölþættum þörfum lífrænn
ar umhverfisheildar. Vér þurfum að losa
oss við hugmyndir um að „gagnlegt“ og
„fagurt" séu andstæður. Aðeins með því
að gegna hlutverki voru í víðtækri
merkingu niunuin vér geta þróað þá gerð
umhverfis, sem hefir þau einkenni í
reynd og útliti að vér getum talið hana
eðlilega eða sannarlega fagra.
Borg er fjölþætt lífræn heild, byggð
upp af mjög mörgum starfsháttum. Að
innibyiggja mikið rými með litlu efni,
að koma bústöðum manna svo fyrir að
hver þeirra njóti sólskins og útsýnis,
eða veiti hver öðrum forsælu þar sem
loftslag er heitt: að búa til umferða-
kerfi, sem menn geta notað sem frjáls-
um mönnum hentar, að þróa formrænt
tungumál (umhverfisgerðar) með hverju
manneskjan getur tileinkað sér sam-
semdarkennd, aðgreiningu og lifað í
sátt við sinn eigin stað, þar er viðfangs
efni arkitekta á vorum tímum.
AÐ SKOKKA
Framh. af bls. 9
hlaup og skokk þar til hann dó 70 ára
úr krabbameini. Krufning leiddi í ljós
að hjarta, æða- og öndunarkerfi var
eins og í unglingi. Billy Graham pre
-dikari, sem margir þekkja og hér á
landi, meðal annars af pistlum hans í
Morgunblaðinu, skokkar reglubundið,
enda er hann hreystin uppmáluð. En
karlmenn eru ekki einir um þetta sport:
Einkaritari frú Johnsons, frú Leslie
Carpenter skokkar reglulega á hlaupa-
braut við háskólann í Washington. Eft-
ir útliti hennar að dæma gæti hún þó
verið á sextugsaldri.
Ekki er mælt með því að miðaldra
menn hefji skokkæfingar án þess að
leita fyrst til læknis og fá úrskurð um
að ekkert annað sé að heilsu þeirra, sem
þá gæti hugsanlega versnað við óvænta
áreynslu.
Ekki stoðar fyrir óæfða menn að hefja
skokkæfingar með ofstopa, heldur
verður að fara skynsamlega af stað.
Bezt er að skokka svo sem hálfa mín-
útu í einu, ganga síðan spölkorn og
skokka aftur. Smám saman minnkar
gangurinn og maður getur skokkáð
langtímum saman án þess að þreytast
eða mæðast. Ekki alls fyrir löngu birt-
ist í erlendu blaði mynd af tveim hlaup-
urum, sem voru að ljúka við að hlaupa
mílu. Tímans var ekki getið, enda skipti
hann ekki máli í þessu tilviki. Það at-
hyglisverða var hinsvegar, að báðir
höfðu mennirnir verið lagðir inn á spít-
ala, illa haldnir af kransæðastíflu. Þeg-
ar þeir höfðu náð sér byrjuðu þeir
undir eftirliti læknis að ganga og síðan
að hlaupa smávegis. Hægt og rólega
bættu þeir við og gátu nú fyrirhafn-
arlítið hlaupið enska mílu, 1.609 metra.
Það geta hinsvegar ekki allir, sem al-
heilir eiga að heita.
SVETLANA
Gata einungis fyrir fótgangandi umferð.
Að neðan. Býkúpuborgin, hugmynd
Moshe Shafdies.
Framh. af bls. 7
Hann leitar að bók flettir blöðunum
og þýðir síðan hægt á reiprennandi
frönsku:.
Ég hef heyrt rödd kalla til mín:
„Komdu hingað, yfirgefðu þitt synduga
land,
Yfirgefðu Rússland og snúðu aldrei
aftur.
Ég mun þvo blóðið af höndum þér,
Ég mun afmá kvölina úr hjarta þér,
Ég mun endurskíra allar þínar sorgir,
Alla þína ósigra“.
j En með lófunum lokaði ég eyrum mínum,
í kæriulausri rósemi lokaði ég þeim,
til þess að slík óverðug orð
skyldu ekki veita mér sár.
„Akhmatova," segir Alexei, „hefur oft
verið boðið til útlanda, en hún hefur
aldrei yfirgefið land sitt, jafnvel ekki
þegar hart var í ári hjá okkur öllum.
Hún þekkti Turgenjev, sem skrifaði:
„Rússland getur verið án okkar, en eng-
inn getur komizt af án Rússlands".
„Ég held að eitthvað hræðilegt, eitt-
hvað óeðlilegt hafi komið fyrir Svet-
lönu, ef til vill einhverskonar sjúk-
leiki; börn henn'ar eru skilin eftiar móð-
urlaus, vinir hennar vita ekki hvað segja
skal. Nei, hún er ekki eitt af fórnar-
lömbum Stalins, heldur fórnarlamb
sj álfskaparvítis.“
Það var hætt að rigna þegar ég fór. í
skálanum veitti ég athygli körfustól:
hann er allt, sem eftir er, ásamt fáein-
m myndum, af því sem Svetlana
lýsti sem „fyrstu, stærstu og óham-
ingjusöinustu ástinni, sem ég mun aldrei
geta gleymt".
Ég ók framhjá Konstantin Simonov
þar sem hann var á gangi með börnum
| sínum undir regnvotum hlyn eftir einum
stígnum í Rithöfundaþorpinu.
18. ágúst
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13