Lesbók Morgunblaðsins - 08.12.1968, Blaðsíða 5

Árni Óla
mannlaust, þó var ég svo viss um, að þaS væri fylgzt með mér, að ég hagaði mér
eins og vinnugleðin brytist um í mér: ég reif pennann upp úr vasanum, opnaði
hann, settist víð næsta borð og hrifsaði tli mín spurningalistann, eins og þeir
bráðlyndu hrifsa til sín reikninginn í veitingahúsi.
1. spurning: Álítið þér rétt, að maðurinn hafi aðeins tvær hendur, tvo fætur,
tvö augu og tvö eyfu?
Hér naut ég í fyrsta sinn ávaxtanna af fyrirhyggju minni og skrifaði hiklaust:
„Jafnvel fjórar hendur, fætur augu og eyru mundu ekki fullnægja athafnaþrá
minni. Maðurinn hefur lélegan útbúnað.“
2. spurning: Hve marga síma getið þér svarað í samtímis?
Einnig liér var svarið jafnauðvelt og líking með einni óþekktri: „Hafi ég aðeins
sjö síma“, skrifaði ég, „verð ég óþolinmóður, en þegar ég hef níu síma til um-
ráða, er allt í bezta gengi“.
3. spurning: Hvað gerið þér í frístundum yðar?
Svar mitt: „Orðið frístundir þekki ég ekki — á fimmtánda afmælisdegi mínum
strikaði ég það af orðalistanum, því að í upphafi var athöfnin.“
Ég fékk stöðuna. Raunin var sú, að jafnvel með níu síma á borðinu, leið mér
•ekki vel. Ég hrópaði í hlustir fólks: „Fljótir við þetta“, eða „Gerið þér nú éitt-
hvað“. — „Það verður að gerast“. — „Það mun gerast bráðlega“. — „Það hefur
eitthvað gerzt.“ — „I>að ætti eitthvað að gerast í málinu“. I>ó notaði ég oftast
boðhátt í samræmi við andrúmsloft stáðarins.
Skemmtileg voru matarhléin, þegar við úðuðum í okkur vítamínríkri fæðu í
hljóðlátri kæti. I»að var urmull af mönnum hjá Wunsiedel, sem voru óðir og upp-
vægir að segja æfisögu sína, svo sem títt er um menn með sterka athafnaþrá. Æfi
saga þeirra er þeim mikilvægari en æfin, það þarf aðeins að styðja á hnapp, þá
vellur hún hátíðl-ega upp úr þeim.
Staðgeng'ill Wunsiedels var maður að nafni Broschek, sem reyndar hafði getið
sér gott orð fyrir að hafa alið önn fyrir sér, lamaðri konu sinni og sjö börnum
með næturvinnu á námsárunum. Jafnframt næturstarfinu sinnti hann f jórum við-
skiptaumboðum með prýði og lauk samt tveimur embættisprófum með ágætiseink
unn á tveimur árum. Þegar fréttamenn spurðu hann: „Hvenær sofið þér, Broschek*
svaraði hann: „Sá syndgar, sem sefur*.
Einkaritari Wunsiedels hafði unnið fyrir lömuðum manni sínum og fjórum
börnum þeirra með prjónaskap, tekið doktorspróf í sálfræði og átthagafræði, tam-
ið sjefferhunda og orðið fræg sem barsöngkona undir nafninu Vamp 7.
Wuns'iedel sjálfur var einn þeirra manna, sem eru varla vaknaðir, fyrr en
þeir eru farnir að hugsa um, hvað þeir ætli að gera. „Ég v«rð að láta þetfa
ganga, hugsa þeir, meðan þeir hnýta beltið á morgunsloppinum. „Ég verð að
gera eitthvað, liugsa þeir, meðan þeir raka sig, þeir líta sigri hrósandi á skegg-
broddana í sápulöðrinu, sem þeir sltola af rakvélínni. Þessar leifar af hárv-exti
eru fyrstu fórnardýr athafnalöngunar þeirra. Leynilegu athafnirnar verða þessu
fólki líka ánægjuauki: Vatn fossar, pappír eyðist. Eitthvað hefur gerzt. Brauð
er borðað, annar endi eggsins er sleginn af.
Ómerkilegasta hr-eyfing leit út eins og framkvæmd stórvirkis hjá Wunsledel,
hvernig hann setti á sig hattinn, hvernig hann hneppti að sér frakkanum titr-
andi af ákafa, kyssti konu sína, allt var athöfn.
Um leið og hann kom inn í skrifstofu sína á morgnana, hrópaðl hann til einka-
ritarans: „Eittlivað verður að gerast. Og hún hrópaði: „Eitthvað gerist bráð-
um. Wunsiedel gekk siðan deild úr deild með sömu kveðju á vörum, og allir
svöruðu: „Eitthvað gerist bráðlega. Einnig ég svaraði kv-sðju hans með ljómandi
brosí: „Eitthvað gerist bráðum.
í fyrstu viku fjölgaði ég símunum í ellefu, í annarri viku í þrettán, í strætis-
vagninum á morgnana stytti ég mér stundir við að finna upp nýjar fyrirskip-
anir og beygja sögnina að gerast í ýmsum tíðum, viðtengingarhætti og boðhætti.
f tvo daga var ég að dást að setníngunni: Eitthvað hefði þurft að gerast, í aðra
tvo daga var önnur í miklu dálæti hjá mér: Þetta liefði ekki átt að gerast.
Þannig fór mér smám saman að líða ákjósanlega, þegar eitthvað gerðist raun-
vsrulega. Þriðjudagsmorgun einn, ég var tæplega seztur við skrifborðið, þaut
Wunsiedel inn í herbergi mitt og hrópaði, eins og vant var: „Ettthvað verður að
gerast. Á andliti hans var óskýranlegur svipur, sem kom í veg fyrir, að ég svar-
aði glaður í bragði og samkvæmt venju: „Eitthvað fer að gerast. Liklega hef ég
hikað of lengi, því að Wunsiedel, sem sjaldan reiddist æpti: „Svarið þér, svarið,
Framh. á bls. 14.
Hein.rich Böll, f. 1017, er einn af þekktustu núliíandi rithöfundum í
Þýzkalandi. Hann er nú búsettur í Köln. Böll hefur skrifað fjöldamargar
skáldsögur og hafa margar þeirra verið þýddar á önnur mál.
Lífmagnan
í lofti
Á æskuárum mínum í Norðurlandi
heyrði ég oft orð sem ég get ekki
fundið í neinni orðabók. Það er „úti-
hundalykt". Þetta orð átti við, að
á vissum tímum árs kom ókennileg-
ur þefur af hundum, og þótti fólki
hann svo vondur, að þá var harð
bannað að hleypa hundum inn í bæ
ina, svo að þeir bæru ekki þennan
þef um húsakynnin.
Þegar forvitnir krakkar spurðu
um hvernig stæði á þessum undar-
lega þef af hundunum, svaraði full-
orðna fólkið eitthvað á þessa leið:
„Æ, þeir fá þetta af of mikilli úti-
vist, það kemur einhver skrattans ó-
náttúra í þá, einkum á vorin og svo
aftur í miklum hitum á sumrin. En
þegar þeir losna við þetta, verða þeir
miklu fallegri í hárbragði á eftir,
svo að þeir hafa ekkert illt af þessu.
Einhver pest er það samt, að þeir
skuli lykta svona“.
Þessi þefur kom af hundunum þeg
ar snjó tók að leysa á vorin, og mig
minnir að fólk héldi að hann stafaði
af því, að illur þefur mundi vera af
jörðinni þegar hún kæmi undan snjón
um. En hitt var ráðgáta hvernig á
því stæði að sami þefur kæmi af
þeim á sumrin þegar mjög heitt var
í veðri. En þar var ekki um að vill-
ast að þetta var sama „útihunda-
lyktin“ og á vorin.
En þá kom líka annað einkenni-
legt fyrir. Um þær mundir þurfti
að koma „ull í fat“ — allur fatnað-
ur fólksins var úr ull, enn fremur
rekkjuvoðir og jafnvel koddaver og
sængur. Og þegar stórþvottur var
þveginn og hengdur á stög til þerris
í brakandi sólskini, þá forðuðust hús
mæður að bera hann inn fyrr en
komið var kvöld. Þær sögðu að hann
þyrfti að slá sig með kvöldinu, ann-
ars væri af honum „útihundalykt“.
Ekki held ég að þær hafi þó gert
ráð fyrir því, að hundar hefðu komið
of nærri honum, hann var svona
meðan sólarhitinn var í honum, en
lítt mun hafa verið um það hugsað
hvernig á því stæði. Þetta var göm-
ul reynzla, sem húsmæður urðu að
beygja sig fyrir. En þær könnuðust
við þefinn, þetta var „útihundalykt“
hvernig svo sem á henni stóð, en
hún hvarf þegar loftið gerðist rakara
á kvöldin. Fyrir kom það líka, að
talað var um „útihundalykt" af fólki,
einkum af krökkum á vorin.
Unglingar voru snemma látnir fylgja
fé á vorin þegar jörð var að koma
undan snjó. Ég var ekki gamall
er ég kom að bráðnandi hjarnfönn
í brekku og fann þar sterka „úti-
hundalykt“. Mér fannst þetta skrítið
en þóttist vita, að hún kæmi úr auðu
jörðinni þar um kring. Síðar fann ég
oft þennan sama þef og fannst það
ekkert undarlegt, hann kom auðvitað
víða úr jörð sem var nýkomin und-
an snjó, eins og fólkið hafði sagt.
En svo var það eitt sinn um há-
sumar í steikjandi sólarhita, að ég var
að eltast við ær fram í heiði. Þá
var ekki siður að hafa vasaklút, við
þurkuðum nefið á treyjuermunum.
Og sem ég nú þurfti að þurka mér
um nefið, brá mér einkennilega, því
að sterk „útihundalykt“ var af erm-
inni. Ég þefaði að ullartreyjuboð-
ungnum, þar var sami þefurinn og
eins af treyjukraganum, og treyjan
var snarpheit af sólskininu. Ekki gat
þessi þefur verið kominn af grózku
mikilli jörðinni, en hvaðan kom hann
þá? — Síðan hefi ég margsinnis fund
ið þennan sama þef af ullarfötum,
sem hitna í sterku sólskini, en aldrei
af fötum úr öðrum efnum.
Sumarið 1938 var ég staddur að
Svínafelli í Öræfum, þar sem feg-
urð náttúrunnar getur töfrað hvern
mann. Veður var bjart og fagurt,
en gat naumast kallast heitt. Ég undi
mér lengi í skóggiljunum, þar sem
fossar hrynja milli svartra kletta og
úðinn úr þeim laugar blaðþungar
bjarkir og blómskrúð, en loftið ang-
ar af unaðsilmi. Síðan gekk ég upp
að skriðjöklinum, sem var eins og
blár veggur til hliðar við túnið, en
aurar fyrir neðan. Ég hefi aldrei séð
skriðjökul fyrr. Þegar ég kom að
jökulveggnum gaus þar á móti mér
röm „útihudalykt". Ég varð undr-
andi, en ég kannaðist vel við þefinn
og þó var hann ef til vill sterkari
en ég hafði átt að venjast og má
vera að það hafi verið vegna þess,
að hann hafi verið eitthvað bland-
inn brennisteinsþef. Daginn eftir kom
ég að Morsárjökli, sem er innar í
Öræfunum, og þar bar meira á brenni
steinslþef, en þó sló þar fyrir þess-
um einkennilega þef, sem líktist nokk
uð gaslykt en þó öllu fremur lykt
af sumum fjörefnum (B-vítamín), og
hét í æsku minni „útihundalykt".
Þegar litið er á fyrirbæri þetta,
sem kemur fram bæði hjá lifandi
Framh. á bls. 14
Eiríksjökull. Verður andrúmsloftíð magnþrungið í nánd við jökla?
8. des. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5