Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1969, Blaðsíða 3
Lars Storléer:
STAÐA NORSKRA LEIKHÚSMÁLA
styrjöldinni á Spáni, a5 boði
föður síns. . . Herra Kennedy
var ólíkur mörgum öðrum feðr-
um að því leyti að bann vildi
heldur lítið láta á sér bera en
ýtti þeim mun meira undir
syni sina að ferðaSt, þroska
sig, menntast, kynnast mi'kil-
vægu fólki. Hann gætti þess
af samvizkusemi að vei'ta þeim
öllum sömu möguleika. . . . A
meðan drengirnir voru yngri
voru þeir undir mínum vernd-
arvæng, en síðan tók faðir
þeirra við og lagði á ráðin um
menntun þeirra og frama. Hann
hafði einnig verið afbragðs
íþróttamaður á yngri árum og
hvatti þá til dáða á því sviði“.
Ein dóttirin, Eunice, sem gift
er Sargenlt Shriver, minnist
þess hinsvegar hvernig móðir
hennar hvatti þau, örvaði og
ýtti þeim fram á við. En hún
lét sér aldrei lynda að vera
óséð afl bakvið tjöldin. Stjórn-
málaleg dómgreind hennar er
sízt lakari en annarra í fjöl-
skyldunni og hún hefur ávallt
verið full atorku og samkeppn-
islundar: haft áihuga á fólki,
sem náð hefur árangri á ein-
hverju sviði, hvort heldur það
er tónlist, bókmenntir, tízka,
stjórnmál, kaupsýsla....Síðast
en ekki sízt“, segir Eunice,
„hefur hún alltaf verið mjög
kvenleg, — hún hefur gaman
af fallegum fötum, samkvæm-
um, dansleikjum, skartgripum,
glaðværð. Hún kann vel að
umgangast karlmenn, og öllum
tengdasonunum líkar vel við
hana.“
Rose Kennedy hefur um
langa hríð unnið að því að
skrifa ævisögu sína, en nú, eft-
ir síðasta hörmungaratburðinn
í f jölskyldunni, er eins og henni
veitist örðugt að halda áfram
við hana. Hún reynir þó þegar
tími gefst til, að skrifa athuga-
aemdir í dagbók sína, sem hún
byrjaði á fyrir mörgum árum í
London. ,,Ég hvatti öll börnin
til að halda dagbók, skrifa nið-
ur dýrmæta reynslu, sem geng-
ið gæti í erfðir til þeirra barna.“
Hún skrifar einnig hjá sér ým-
is atriði, sem vekja forvitni
hennar, upplýsingar og heimild-
ir, tilvitnanir í bækur ýmissa
rithöfunda, eins og þessa til
dæmis: „Horfist djarflega í
augu við ellina. Látið ekki
blekkjast. Því þótt hinn ytri
maður hrörni, vex þeim innra
ásmegin með degi hverjum“.
Hún er hrifin af þeim auknu
möguleikum, sem ungum mæðr-
um nú á dögum gefast til að
auka við þekkingu sina gegn-
um útvairp og sjónvarp. „í
gamla daga“, segir hún, „urðu
húsmæður þreyttar og gamlar
fyrir tímann, staðnaðar ogleið-
inlegar. Áður fyrr hafði ég
ekkert annað úrræði, ef mig
langaði til að heyra frönsku
talaða, en að fara og hlusta á
messu í franskri kirkju. Nú get
ég hlustað á fyrsta flokks
frönskuframburð af hljóm-
plötunum mínum — lestur úr-
valshöfunda eins og Claudelog
Colette (þó ég felli mig ekki
við röddina í henni). Að ala
upp börn er hvetjandi starf —
þau halda manni ungum, lifandi
í sambandi við allt sem er að
gerast í heiminum. Fórni maður
þessu fyrir framabrautina, hvað
á maður þá að lokinni ævi?
Úrklippubækur."
Öllum börnunum hefur ver-
ið kennt að nýta hæfileika sína
til hins ýtrasta og að þroska
Framh. á bls. 9
Hefðin hefur lengi hvílt eins
og farg á norsku lei'klistair-
lífi. Sýningar á viðamiklum sí-
gildum verkum og traustum
raunsæisleikjum nútímahöfunda
hafa fram á miðjan þennan ára
tug verið stærstu viðburðirnir.
Bæði viljann og aðstæður hef-
ur skort til þess að gera til-
raunir til endurnýjunar stíls og
kynna áhorfendum ný leiklistar
form. Að meginhluta berum við
sjálfir sök á þessari menning-
arlegu einangrun, en sú stað-
reynd að litið er á okkur sem
útbyggja Evrópu, hefur leitt
til þess að gengið er framhjá
okkur, þegar um er að ræða
gestaleiki og þátttöku í alþjóð-
legum viðburðum eins og leik-
húsráðstefnum, viðræðufundum
o.þ.h.
Á undanförnum þrem árum
hafa samt miklar framfarir orð-
ið í leikhúsum og því er svo
ástatt nú, að við erum reiðu-
búnir að leggja okkar skerf
ti'l evrópsks menningarlífs,
einnig á sviði leiklistar, og með
það hlutgengum gjaldmiðli, að
tekið verði gilt.
f rauninni eru starfándi leik
hús í Noregi ekki fleiri en sex
um þessar mundir. Þau eru
National Theatret, sem er aðal-
leikhúsið og ræður yfir tveim
tilraunaleiksviðum: ABC-Thea
tret og Bikuben, og það er
Oslo Nye Teater, þriðja leik-
hús höfuðborgarinnar. Á-uk þess
ara eru Den Nationale Scene
í Björgvin, Tröndelag Teater
í Þrándheimi og Rogaland Tea-
ter í Stavanger. í hópinn bæt-
ast svo Riksteatret, en starf-
semi þess er þó ekki sambæri-
leg við starfsemi ríkisleikhúsa
í Svíþjóð og Danmörku, leik-
starfsemin í Club C — og að
einhverju leyti stúdentaleiksýn
ingar. Fyrrum átti Oslo bæði
Folketeater og Centralteater
og rétt er að taka fram að Od-
inteater, leikhús Eugenio Bar-
bas, hóf starfsemi sína í Osló.
í Norður-Noregi stríða menn
enn við að koma leikhúsi sínu,
'Hálogaland Teater á fastan
grundvöll.
Leikhúsin leitast nú orðið
við að koma markverðum nú-
tímaverkum á sýningarskrá
milli þess sem þau sýna hefð-
bundin leikrit og alþjóðleg
kassastykki — og rétta hjálp-
arhönd nýrri norskri leikriit-
un, sem nú er að sjá dagsins
ljós. Það segir sína sögu um
stöðu leikhússins, að höfund-
um eins og Arrabal og Gatti
hefur enn ekki verið ljáð rúm,
svo nokkru nemi, á fjölum
stærri leiksviðanna — við er-
um enn langt á eftir öðru sem
gerist í leikhúslífi Evrópu
(einnig í tíma.). Áhuginn á nú-
tímaleikritum, sem nú er farinn
að bæra á sér, á ekki sízt ræt-
ur að rekja til þess fjörkipps,
sem norsk nútímaleikritun hef-
ur tekið, þótt undarlegt kunni
að virðast. Á útgáfuárinu 1966
‘67 voru hvorki meira né minna
en 18 ný norsk leikrit prent-
uð. Mörg þeirra er ógerningur
að setja á svið, enda þótt þau
séu að mörgu leyti áhugaverð.
Þetta á einkum við Adam, hvor
er du?, söguleik á grunni kristi
legra mannúðarviðhorfa eftir
Carl Fredrik EngelStad, fyrr-
um þjóðleikhússtjóra. Ekki
færri en 13 þessara nýju leik-
rita voru þó sett á svið leik-
húsárið 1967—68. Hér var um
að ræða framsókn nýrrar kyn-
slóðar, og enda þótt menn gæfu
henni furðanlega lítinn gaum,
mun hún hafa varanleg áhrif,
vegna þess að þessir ungu
efnilegu leikritahöfundar tóku
hér upp glímuna við vandamál
formsins og tókst að einhverju
leyti að tileinka sér leikritun-
arstíl nútímans. í kjölfar þess-
arar almennu tilrauna á árinu
sem leið birtist á þessu leikári
agaðri og vandaðri viðleitni til
endurnýjunar norskrar leikrit
unar, sem var almennt meiri
akkur í en það sem við feng-
um að sjá í fyrra.
Leikritið, sem var fyrirboði
nýfl dags í norskri leikritun
var Gitrene (Grindin) leikrit
í fjarstæðustíl eftir Finn Carl-
ing, sem yar frumsýnt í Trönde
lag Teater leikhúsárið 66'—67
og síðan sett upp í Det Norske
Teater ári síðar. Þegar Det
Norske Teater fékk umráð yfir
húsnæði revíuleikhússins Edd-
erkoppen, og beindi þangað til-
raunastarfsemi sína, sköpuðust
tæknilegar aðstæður til þessað
sýna ný verk, sem voru að
koma fram. Athyglisverðust
frumsýning ABC—leikhússins
var Kassandra eftir Georg Jo-
hannessen, sem er nútímaleik-
ur og eitt sviðrænasta verk,
sem komið hefur fram í Nor-
egi eftir stríð. Verkið er út-
tekt á vestrænum menningar-
arfi, aðalpersónan er feitur
karl, forstjóri skemmitigarðs,
Guð og fjandinn í einni og
sömu mynd. Leikritið Freden,
Friheten, Kjærligheten — og
alle sammen eftir Anders Bye
lætur mun minna yfir sér, og
var sett á svið í hringsviði
Þjóðleikhússins. Þetta er glæsi-
legt léttmeti, sem sýnir djúp-
ið milli vilja og athafnar í
allt að því kóreógrafískri svið-
setningu. Dag Solstad og Einar
Ökland sömdu í sameiningu leik
ritið Georg, sitter du godt?,
þar sem fjallað er um samtím-
ann, og var það sett upp í
ABC—leikhúsinu s.l. haust. Og
loks ber að nefna leikrit Ped-
ers Capplens, ljóðrænt og að
formi til vel-heppnað framhald
á ævintýrinu um Þyrnirósu.
Ásamt leikriti Steins Mehrens,
Narren og hans hertug, sem
verður brátt sýnt á aðalsviði
Þjóðleikhússins, eru þessar
fimm sýningar stærstu viðburð
ir norsks leiklistarfífs á síð-
ustu þrem árum. Höfundar þess
ara verka eru nær allir ljóð-
Skáld, sem standa föstum fót-
um í bókmenntaarfi Norðmanna
og almennt má fullyrða, að þeir
hafi allir náð tökum á tækni
leikritunar, fjalli um efni sem
búa yfir alþjóðlegri skírskotun
og beri vott þjóðfélagslegrar
ábyrgðarkenndar. Þeir eru allr-
ar athygli verðir, einnig utan
landamáera Noregs.
Aukinn tæknilegur útbúnað-
ur nýrra tilraunaleiksviða hef-
ur þó ekki einn nægt til þess
að fleyta fram þeirri endurnýj-
un, sem nú á sér stað í norsku
leikhúslífi. sívaxandi áihrif
ungu leikaranna á val leikrita
við leikhúsin hefur verið drif-
fjöður þessa alls. Einnig sú
staðreynd, að stöður leikhús-
stjóra skipa að mestu ungir
menn. í rúmt ár hefur Arild
Brinchmann, fyrrum leikstjóri
sjónvarpsins, ráðið ríkjum í
Þjóðleikhúsinu. Tormod Skage
stad, leikhússtjóri við Det
Norske Teater, hefur ráðið
unga leikatjóra og leikara til
ABC—leikhússins og Bikuben
(þar sem höfundur, leikstjórar,
leikarar og áhorfendur rök-
ræða um sýningarnar) Ungur
maður, Erik Pierstorff að nafni,
hefur stjórnað Tröndelag Tea-
ter í nokkur ár og Toralv
Maurstad hefur blásið nýju lífi
í Oslo Nye Teater. Að ein-
hverju leyti hafa einnig auk-
in samskipti við leikhús hinna
Norðurlandanna og annarra Ev
rópulanda haft sín áhrif. Gesta
leikir og gestakomur útlendra
leikstjóra eru þó fátíðari hér en
á hinum Norðurlöndunum — og
hér er fjárhagnum einum ekki
um að kenna. En meðan leik-
húsin eru ekki fleiri, getum við
ekki vænzt þeirrar gagnkvæmu
samskipta og samvinnu, sem
tíðkast í Finnlandi, Danmörku
og Svíþjóð.
í almennum umræðum ura
leiklistarlíf í Noregi hafa stað-
ið deilur um það, hvort halda
eigi í vanabundið leikhús fag-
urkeranna eða færa það út á
breiðari og alþýðlegri grund-
velli. Trúlega eru aðstæður
okkar mun erfiðari en annars
staðar i Evrópu til að sveigja
leikhúsið inn á félagslegar
brautir og jafnframt beina þvi
til stærri áhorfendaskara.
Miklar fjarlægðir ásamt þeirri
staðreynd að hér eru borgara-
samfélög næsta fá, hafa sín
áhrif og leggjast á sveif með
bæði staðsetningu okkar á enda
mörkum evrópskrar menningar-
svæðis og þeirri staðreynd að
fyrri gullöld okkar í leikhús-
lífi bindur leikstarfsemi okkar
á klafa enn í dag.
Það er því ekki „borgaraleg-
ur leikstíllinn og leikritaval-
ið“ sem veldur því, að leikhús- '
ið höfðar aðeins til hluta þjóð-
arinnar. Öllu heldur ræður
smekkur áhorfenda leikstilnum
og leikritavalinu. Það hlýfur
Stefán HörÖur Crímsson:
Fyrnska
Þótt leiðin umhverfis steininn
sé endalaus
þá lýkur ferðinni.
En hann kemur annar.
Samur kemur enginn
ti'l baka. Unum því.
Blikin sem hann kveikti
í speglum þínum
eru með honum.
Tungl skín á hlöð
en skuggi liggur yfir heiðinni.
Hún þykir ekki ein.
26. janúar 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3