Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1969, Blaðsíða 11

Wytu aB Telta I TcIrK]ugar5In-
um eins og annarsstaðar í borg-
inni. Nei. Það lið er eins og
sálariaus vél, sem gengur fyrir
sterkum mótor og þjösn.ast yf
ir götur, hoilt og mýrar eftir
kerfisbundinni áæitlun. Það er
líklegast að þeir álíti óviðeig-
andi að leita að skáldi og séníi
í vígðum reit.
Ég tók nokkrum sinnum á
grindarhúninum án þess að
opna, en kjarkurinn dignaði til
muna við hverja snertingu, því
handfangið var blautt og frá
því stafaði nákuldi, sem læsti
sig inn í merg og bein. Ég hefi
alla mína ævi verið ákaflega
myrkfælinn og ennþá hefi ég
óskerta mína barnatrú á upp-
vakningum, afturgöngum, fjöru
lölllum og mannskæðum sjó-
skrím^lum. Þórbergur hafði
fræbt mig um það, að vel
skygnir menn sæju þoku-
kennda stróka á leiði hvers
einasta framliðins manns, þetta
væri eins og gegnsæir móhrauk
ar, dauð meinlausir, en ókát-
iir og nálegir í framkomu. Ég
kveið fyrir því, ef ég yrði allt
í einu svo rammskyggn, að ég
sæi þennan þokulýð í Sólvalla-
garði.
Ég hleypti í mig ofurmann-
legum kjarki, rykkti hliðinu
opnu og skálmaði inn í garð-
inn. Hjartatitringurinn hvarf
að mestu þegar ég sá hvergi
móhrauk á leiðunum. Ég hafði
líka nokkra von um að ég væri
ekki einn í garðinum. Tvær lif-
andi manneskjur væru þar
kannski einhversstaðar, í þann
veginn að ljúka dagsverki sínu
Ég gekk í fyrstu með stein-
veggjunum, en tók mér smá af
leggjara inn í leiðaþröngina og
kallaði ekki mjög hátt Þórberg
ur. Steinhljóð og grafarkyrrð
í hinum víðlenda dauðramanna
reit. Ég lagði leið mína til Jóns
gamla forseta: karlinn var súr
á svipinn í kvöldhúminu og
bleytuslyddunni, en drottnaði
þó eins og konungur yfir garð-
inum. Ég tyliiti mér á tá fyrir
framan hans mektuga stein og
kailaði hátt: Sobeggi. Ekkert
svar. Hann er sjálfsagt ein-
hversstaðar þar, sem minnst ber
á að puða. Ég lagði leið mína
til Sigurðar Breiðfjörðs það gat
hugsast að hann hefði halilað
sér að honum vegna andlegs
skyldleika, en ekki var hann
þar. Nú datt mér í hug að hug-
boðið hefði verið lygablekk-
ing, komin frá hrekkvísum önd
um, sem gera það uppá grín að
ljúga að saklausu mannfólki,
en flissa svo á eftir að fáráð-
um mannkindum. Ég kallaði þó
einusinni svo háitt, sem ég hafði
róm til: Þórbergur. Dauðaþögn
eins og áður, en vegfarandi á
Kirkjugarðstígnum, sem bar
eitthvað fyrirferðarmikið und-
ir hendinni tók till fótanna og
hljóp allt hvað af tók. Það
þýddi ekki neitt að vera að
snuðra 'lengur í garðinum. Ég
opnaði garðshliiðið, þegar marr
aði í dyrajárnunum yfirféll
myrkfælnin mig með ofur-
þunga. Upphaflega hafði hug-
rekki mitt byggzt á því að Þór-
bergur sál. myndi anza kalli
mínu og koma á móti mér glað-
ur og reifur eftir vel unnið dags
verk.
Ég drattaði heimleiðis von-
svikinn með þungan harm í
huga. Þórbergur var vissulega
ekki í tölu hina lifenda. Aldrei
myndi hann koma syngjandi á
sunnudagsmorgnum „Fagurt
syngja Fuglarnir í eyjunum".
Hann kom ævinlega heim til
okkar Guðfinnu eins og sendi
boði gleði og gamansemi. Hann
sagðist koma hingað í Máva-
hlíð við Hagamel 47 til þess
að hlusta á nið aldanna. í þessu
gamla húsi átti heima Gísli
hinn skyggni sem Þórbergur
skrifaði eftir fyrirburðasögur
merkilegar. Hér hafði átt heima
um langt skeið Ólafur Jónatans
son stórgáfaður og mikið glæsi-
menni sem hafði lent í örlaga-
ríku ástarævintýri vestur á
Snæfellsnesi. Ólafur hafði
strokið með brúði sína hingað
á vetrarmánuðum, því ást þeirra
var fædd í meinum. Hér fædd-
ust og ólust upp synir þeirra
tveir: Erlingur, kannski meata
músik-séní sem fæðst hefur á
fslandi og Sigurður, sem er
frægur söngvari. Þórbergur sál
ugi skynjaði og skildi betur
„nið aldanna" en nokkur ann-
ar.
Þegar ég kom á móst við
Hringbraut 45, yfirféll mig
snögglega fjarsýnisgáfan, sem
mér er þó fremur sjaldgæf. Ég
sá líklega með ólíkamlegum aug
um, en þó svo greinilega, sem
lifandi mynd væri, Þórberg
ganga eftir götu, sem ég kann-
aðist ekki við. Hann var á-
hyggjusamlegur í bragði, gekk
hægt og bar stafinn fyrir sig
eins og hans var venja. Allt í
einu eru tveir menn komnir sitt
að hvorri hlið hans: þeir heilsa
honum með miklum vinalátum
og fagurgala, hrósa honum á
alla lund segjast vera trúbræð-
ur hans í pólitík og að þeir
séu í þann veginn að leggja á
stað til Norður Viet Nam til
þess að berjast og falla fyrir
hugsjónina. Þetta þykir Þór-
bergi fagurlega mælt og verður
léttur í máli og vingjarnlegur.
Þar kemur að þeir bjóða
honum heim í íbúð sína uppá
eitt glas af léttu víni, ef þeir
mættu hugsa svo hátt að verða
dús við skáldspekinginn, sú
upphefð væri sér ómetanlegt
veganesti í krossferðina til
Viet Nam, þar sem svo gæti
farið að þeir létu líf sitt fyrir
hið heilaga málefni.
Svipur Þórbergs uppljómað-
ist allur við þessi vingjarnleg-
heit og fórnfýsi þessara ungu
manna. Hann fór samt að hafa
orð á því, að þótt málefnið
væri óneitanlega gott, mættu
íslendingar, svo fámennir, se.m
þeir væru ekki við mannfalli í
siorstyrjöldum og þó ekki væri
um bein manndráp að gera,
væri leiðinlegt að vita til þess
að góðir drengir væru meiddir
til óbóta. Þeir sögðu að þetta
væri lítil sem engin hætta.
bandariskir hermenn væru svo
einstakir klaufar að það væri
eins og að fara á rjúpnaveið-
ar að berjast við þá. Skot frá
þeim hittu í hæsta lagi fót eða
fingur, en ef Norður Viet Nam
maður missti útlim í bardaga
fengi hann ókeypis handlegg
eða gerfifót frá Rússlandi, sem
væri miklu fullkomnari en það
sem Guð legði mönnum til, hann
væri orðinn svo gamaldags karl
inn og langt aftur úr tækni
Rússanna.
Þeir gengu nú allir inn í
kjallara á gömlu timburhúsi,
þar ætluðu þeir að drekka
skilnaðarskál, því þessir hug-
rökku hermenn kváðust fara
með flugvél á blóðvöllinn í Vi-
et Nam eftir eina eða tvær
klukkustundir. Þegar þeir voru
komnir inn úr dyrunum ' tók
annar hermaðurinn lykil úr vasa
sínum, stakk honum í skrána
og tvílæsti. Nú breyttu þessir
tveir soldátar heldur en ekki
um svip og viðmót: þeir skip-
uðu Þórbergi að rétta upp hend
urnar á meðan þeir tækju til
handagagns peningaveski og
lausa aura sem kynnu að vera
í vösum hans. En dátunum
varð þetta ekki eins auðveldur
leikur og þeir ætluðu. Þórberg-
ur var engin bleyða þegar á
hólm var komið, það sýndi
hann bezt er hann kom úr mis-
heppnari pílagrímsför frá elsk-
unni sinni og þurfti að vaða
Grímsá í Borgarfirði. Sú mann-
skæða elfa hafði mörgum góð-
um dreng orðið að aldurtila
eins og annálar herma. Þegar
hann kom að vaðinu á ánni
kom honum í hug: Allir þeir
menn sem áin hefur gleypt hafa
drukknað af því þeir fóru yfir
hana á hinu forna vaði. íhalds-
mennskan hefur orðið þeim að
bana. Hann hljóp svo ofan með
ánni og óð yfir hana, þar sem
hún var talin mönnum og
skepnum alófær og farnaðist
vel.
Þegar hinir skæðu soldátar
kröfðust rannsóknar á fötum
hans, vissi hann fullvel að hann
hafði ekkert að verja, nema sitt
eigið líf sem var öðrum dýr-
mætara en honum sjálfum og
tvo tuttugu og fimmeyringa,
sem höfðu fyrir löngu laum-
ast á milli ytraborðs og fóðurs
á jakka hans. Enn, ennþá einu
Binni hvíslaði Suðursveit
í eyra hans: Aldrei að leggj-
ast flatur fyrir ofbeldinu Nú
rann á hann hetjumóður enda
var hann vel vopnaður þar sem
hann hafði krókstafinn, sem
var bæði högg og lagvopn eft-
ir því sem honum var beitt.
Þórbergur hjó og lagði á vixl
og varðist af frábærri hug-
prýði, ákveðinn í því að auka
hróður Suðursveitar, hvað sem
liði um sitt eigið líf. En eftir
snarpan bardaga brotnaði staf-
urinn við hjöltun eða krókinn,
en þá var vörn hans þrotin og
hann lét líf sitt með sæmd, en
datt ekki í hug að biðja um
prestfund. f sama mund hvarf
mér fjarsýnin, en ég stóð sem
negldur niður á götuna _ fyrir
framan Hringbraut 45. Ég sá
að það var ljós í íbúðinni hjá
Margréti. Mér flaug í hug að
fara upp til hennar og segja
henni hvernig komið var, svo
hún liði ekki lengur óbærileg-
ar kvalir óvissunnar. Hún
félli náttúrlega í óstöðvandi
grát, en ég tæki hana í faðm
minn og reyndi að þurrka af
'henni táraflóðið. Svo hvarf ég
frá þessari hugmynd, því þó
Þórbergur væri látinn og lík-
lega farinn að stirna, myndi
sál hans vera nærstödd ef ég
færi að handfjatla eiginkon-
una á sama dægri og fráfall
hans skeði. Það gæti líka kom-
ið til að Margrét afþakkaði að
ég væri að flangsa utan í sig
í sorg sinni.
Næstu daga voru að koma í
dagblöðunum smáklausur um
fjarveru Þórbergs, en ekki var
minnzt á að hann væri dáinn.
Auðvitað kom hann fljótlega
■heim. Það hefði heldur ekki
þýtt neitt að segja þjóðinni að
hann væri fallinn frá, hún
myndi aldrei trúa því. Þó hann
hefði dáið úr krabba eða öðrum
löglegum sjúkdómi, myndi hún
staðhæfa að það væri slúður
og fjarstæða. Þjóðin telur sig
ekki geta misst hann ekki frem
ur en að hún hætti sjálf að
vera til.
Því hefur aldrei verið trúað
til fulls, að Ólafur konungur
Tryggvason hafi fallið eða
drukknað við Svoldur. Norð-
menn og íslendingar halda enn
þann dag í dag að hann lifi
góðu lífi einhversstaðar í Sax-
landi. Sama verður með Þór-
berg á ókomnum öldum. Svip-
ur hans mun oft sjást á Hring-
brautinni eða annarsstaðar í
borginni. Enginn verður
felmtri sleginn, slik sýn styrk-
ir bara trúna og fullvissu um
að hann lifi við beztu heilsu
þjóðinni til gagns og gamans,
þó hann sé fyrir löngu dauður.
Næsta dag fékk ég fréttir um
að Þórbergur hefði komið bráð-
lifandi heim á Hringbraut 45,
kveldið áður. Fréttin gladdi
mig ósegjanlega. f gleðivímunni
gleymdist mér öll þykkja til
hugboðsins og fjarskyggnis-
gáfu minnar, sem höfðu logið
að mér eins og svo oft áður.
Síðar fékk ég eftir beztu
heimildum, vitneskju um það
dapurlega ástand sem ríkti í
húskynnum frú Margrétar
nokkru fyrir upprisu Þórbergs.
Fregnir höfðu borizt frá lög-
reglu og skátum um að Þór-
berg væri hvergi að finna. Vita
skuld hafði ekki verið leitað í
höfninni eða með fjörum. Allir
töldu, að Þórbergur skáld og
mesti orðlistarmeistari íslands
væri fallinn frá Þá lagði nokk-
uð af venzla og vinafólki leið
sína til frú Margrétar í sam-
úðar og huggunarskyni. Það
tók sér sæti við borðið í stáss-
stofunni. Karlmenn sátu hnípn-
ir, orðvana og horfðu ofan í
gólfið. Konur misstu málið og
grétu í hvíta vasaklúta. Mar-
grét sat fyrir miðjum borðs-
enda, harkaði af sér þurr í
augum, enda mundu þá táralind
ir hennar hafa verið að fullu
tæmdar, þegar hér var komið
sögu. Allt í einu opnast stofu-
hurðin og inn kemur Þórberg-
ur, ekki eins og svipvera dá-
ins manns, heldur slompfullur,
dálítið reikandi í spori og að
öllu leyti veraldlegur í fasi. Þá
reis frú Margrét upp úr sæti
sínu og mælti: — „Ja, hérna. En
að þú skulir geta verið þekkt-
ur fyrir að koma lifandi inn
úr dyrunum eftir allt sem er
búið að iganga á“. Kannski var
glettnisglampi í augnatillitinu,
en fyrir því er engin vissa, því
atburðurinn var því miður ekki
kvikmyndaður.
Þetta ávarp Margrétar sýnir
ótvírætt, hver hetjukona hún
er: þegar Þórbergur er af flest-
um talinn af og hún er viss
um að hún er orðin ekkja, hell-
ir hún kannski niður miklu
táraflóði í einrúmi, en svo brýzt
um í sál hennar gamall ættar-
þróttur, sem hún hefur oft áð-
ur orðið að grípa til á örlaga-
ríkum augnablikum. Hún er
staðráðin í því að lifa í ekkju-
dómi eins þó hún fengi álitleg
tilboð um giftingu á ný, enda
væri það eins og .að éta úthey-
ið á eftir töðunni, eins og hin
mikla kona í Reykholti komst
að orði. Hún ætlaði ekki held
ur að skæla framan í heiminn
eða að biðja hann að telja tár-
in sín þó á móti blési. Nú eins
og komið var, gat hún búizt
við að þurfa að syrgja eigin-
mann sinn tvisvar, ef hún lifði
honum lengur, en flestum eig-
inkonum er það ærin þolraun
■að syrgja sama ektamaka einu-
sinni.
SMÁSAGA
Framh. af bls. 5
leiðis að kærastan þín í Kaup-
mannahöfn vill þig ekki. Ekki
e'inu sinni sú geðveika vill
þig-“
Fífí brosti.
„Hansdóttir, Hansdóttir!“
„Já, mamma þín sagði, að
pabbi þinn hefði heitið Hans’
var það ekki?“
„Hansdóttir, melludóttir!"
Fífí hló við.
„Líttu á mig, Fífí, svona geng
urðu, svona ertu í framan,
svona líturðu út, svona talarðu
Enginn karlmaður, ekki einn
einasti, myndi vilja líta við þér,
ekki einn einasti."
Brosið var horfið af Fífí.
Hún sat og beit á jaxlinn og
enginn vissi, hvert hún horfði
hinum rangsnúnu augum. Allt
í einu rak hún upp villidýrs-
legt öskur og henti sér yfir
hinar stúlkurnar. Hún beit,
sparkaði, klóraði og lamdi í
blindni í allar áttir, meðan tryllt
hljóð sprengdust upp úr háls-
inum á henni.
Slagurinn varð ekki langur.
Þær voru fimm á móti einni.
Fífí var fleygt út úr herberg-
inu eins og druslu, sem fauk
undan roki. Nokkur kröftug
spörk fylgdu henni síðasta spöl
inn.
Hún brölti á fætur og æddi
inn i sitt eigið herbergi, henti
sér á dívaninn, gróf andlitið í
púðann og engdist af gráti og
orgum langa hríð, skreiddist
síðan fram úr og læsti hurð-
inni sinni. Svo settist hún á
dívaninn og reri fram í gráð-
ið. Stök ekkasog brutust fram
við og við. Það varð lengra og
lengra á milli þeirra. Loks sat
hún grafkyrr og svipbrigða-
laus. Þá fór hún yfir að skrif-
borðinu, tók fram blokkina og
blýantinn og byrjaði að skrifa:
Fífí, Fífí —Horinn lak úr nef-
inu á henni. Hún náði í út-
saumaðan vasaklút með hvítri
blúndu og snýtti sér. Að því
búnu hélt hún áfram að skrifa.
Því lengur sem hún skrifaði,
því rólegri varð hún. Loks
hætti hún. Hún lagði smáar,
fagurskapaðar li-endurnar fram
á borðið og horfði eitthvað út
í bláinn. Það færðist bros yfir
andlitið. Hún lokaði augunum
og hneigði höfuðið og studdi
andlitið með krepptum hnef-
um, þannig, að munnurinn sást
ekki og skyndilega varð hún
undarlega fríð. Svo tók hún
hendurnar frá munninum og
opnaði augun. Hún brosti enn.
„Mér er sama“ hvíslaði hún.
„Ég er kynvillt."
A. L.
26. janúar 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H