Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1969, Blaðsíða 6

Af gömlum blöðum
Eftir Hannes Jónsson
Útspekúleraður
refur
og upplagður
svindlari
Ég tíndi njóla og hundasúrur, sem konan matbjó fyrir bömin
A þessum árum komu nasist-
arnir til sögunnar. Þetta voru
þó engir nasistar, heldur frjáls-
lyndir strákar úr Alþýðu-
flokknum og Sjólfstæðisflokkn-
um, nokkurskonafl mótvægi
gegn yfirgangi og ribbalda-
hætti kommúnista. Strákarnir
sóttust eftir ólátum, hávaða og
sprelli, og fyrir þeim voru
kommúnistarnir nokkurskonar
Hjá'lpræðisher, sem hægt var
að gera at í. Ég sá þá einu-
sinni um áttatíu í hóp ráðast
hvað eftir annað á komm-
únistafund og tvístra honum.
Einar Olgeirsson hótaði að mola
nasistana niður, en lagði á flótta
strax og strákarnir réðust á
útifundina og tvístruðu þeim.
Þeir höfðu íslenzka fánann við
húin, en rifu þann rauða niður.
Það var gaman. Ég þekkti
strákana vel, var meira að
segja þá kallaður íhaldsnasista-
bulla. Og Bretinn varð iseinna
að borga einum landa mínum
sterlingspund fyrir upplýsingar
um það, að ég væri stórhættu-
legur nasisti, ekki samt eins
hættulegur og Jón B., sem var
eins og Hitler.
Þá varð líka Alþýðuflokkur-
inn valdstjórnarflokkur, smitað
ist af Hermanni, og þá gekk ég
í íhaldið 1936. Ég hefi a'ldrei
ski'lið í þessu, svo marga hæfa
forustumenn hefur Alþýðuflokk
urinn átt. Og það var ekki fyrr
en tveim árum síðar, sem komm
únistar gerðu útaf við Jón
Baldvinsson á Dagsbrúnarfund
inum. Jafnaðarmenn mega aldr
ei viðurkenna valdstjórn, sízt á
íslandi, þar sem fjöldinn er
frjálslyndir umbótamenn. Hefði
Alþýðuflokkurinn þá sýnt meiri
lipurð, og ekki trúað Hermanni
þá hefðu margir haldið tryggð
við flokkinn og klofningur
Héðins hefði þá varla komið
til framkvæmda. Þetta var mik-
ið tjón, því okkur vantaði Al-
þýðuflokkinn sem sterkan mið-
fflokk, þá hefði okkur vegnað
betur.
Ég gat þess áður, að ég lærði
margt af kommúnistum, þar á
meðal að hlusta, _og það sem
kallað er njósnir. Ég heyrði um
orð, sem féllu ó leynifundum
stjórnarflokkanna, Framsóknar
og Alþýðuflokksins og kom
þeim til nasistanna og Morg-
unb'laðsins. íhaldið vildi ekki
trúa þessu en mátti til vegna
sannana, og svo skrifaði blaðið
dag eftir dag. „Hvernig er það,
Árni, stendur þú fyrir þessum
andskota", sagði Vi'lmundur við
Árna frá Múla, ritstjórann. Og
þetta vakti úlfúð innan stjórn-
arinnar, hver bar af sér og eng-
inn trúði öðrum. Hefði Her-
mann vitað að það var hann,
sem gaf upplýsingarnar, hefði
hann orðið aumur. Honum var
þertta mátulegt. Kosningin 1937
sýndi árangurinn.
Og svo var fundurinn i Barna
skólaportinu. Það átiti að leggja
Kveldúlf að velli, þar vann Ól-
afur Thórs sinn fyrsta stórsig-
ur og sýndi hver foringi hann
var. Hann kom til fólksins, tal-
aði við það umbúðalaust al-
þýðumál, og eftir það treystu
aillir honum. Einu sinni voru
verkamennirnir í Kveldúlfi að
drekka kaffið, þá voru æsingar
og verkfall yfirvofandi. Ólafur
kom þar á leið til skrifstof-
unnar. „Hvar í flokki værir þú
Ólafur, ef þú værir verkamað-
ur eins og við“ kallaði einn
verkamaðurinn til hans. „Hik-
lausit kommi“, svaraði Óiafur.
Hann var alltaf fljótur að
hugsa og orðheppinn. Ólafur
var í senn foringinn og al-
þýðumaðurinn, hann mátti ekk-
ert aumt sjá. Þjóðin á honum
mikið að þakka.
Á þessum árum var mikil fá-
tækt og margur soltinn. Ég var
dragskakkur, en var þó að
reyna að rækta kartöflur suð-
ur á melum, því þær voru mat-
rtr. Ég hafði líka dálítið af róf-
um, spínati og rabbabara, tíndi
njóla og hundasúrur, sem kon-
an matbjó handa börnunum. Há
tíðamaturinn var hrossaket frá
Gunnari í Von. Ég keypti eitt
kíló af lærvöðva á 14 krón-
ur, en Gunnar skar af tvö til
þrjú kfló og flýtti sér að pakka
inn. Einu sinni bað ég hann að
lána mér 50 krónur, til að búa
börnin út í sveit, hann gerði
það. Þó ég borgaði vár góð-
verkið það sama hjá honum.
Það voru fleiri nauðleitarmenn
sem Gunnar var góður. Það var
talað illa um hann, og vafa-
laust hefir hann haft mikla
igalla, en hann átti líka mikil
gæði.
Það var 1938, sem átti að
ferma einn drenginn minn, en
ég vildi ekki fara til bæjar-
ins, til að fá fermingarföt. Þau
voru til í Álafoss og kostuðu
125 krónur, en ég átti 25 krón-
ur og von um sömu upphæð á
mánuði fyrir snúninga. Ég hitti
Sigurjón Sigurðsson, sem sagð-
ist ekki mega lána, því þá gat
enginn borgað, en hann sagði:
„Hittu Sigurjón sjá'lfan." Ég
kom tvívegis, en hann var ekki
við, í þriðja sinnið náði ég hon-
um í síma. Ég sagði Sigurjóni
erindið og ástæður mínar.
„Komdu með strákinn," sagði
Sigurjón hressilega, rétt eins
og hann væri að tala við mekt-
ar bokka. Svona menn þykir
manni alltaf vænt um.
Ég man ekki eftir að hafa
betlað nema einu sinni, það var
fyrir einhver jólin á þessum ár-
um. Ég vax einhvernveginn
vonilaus, fannst að ég ætti stutt
eftir lifað, og gat enga tilbreyt-
ingu gert fyrir jólin. Mig lang-
aði til að gleðja börnin og kon-
una, eiga ein jól enn, og skrif-
aði tveimur, sem ég þekkti og
hélt að væru aflögufærir. Ann
ars svaraði, sendi mér hundr-
að króna seðil og kort með,
virðulegt og kurteis't, rétt eins
og hann skrifaði stórborgara,
sem væri að gera honum stór-
greiða með því að þiggja hundr-
að kal'linn, sem þá var sjald-
séður. Þetta var Helgi Bergs.
Kortið og seðillinn gladdi mig
mikið og gaf mér þrek, ég átti
gleðileg jól. En mikið skamm-
aðist ég mín þó, mér var raun-
verulega illa við Helga fyrir
góðverkið, sem ég þó síðan man
og blessa hann fyrir. Það get-
ur enginn skilið tilfinningar ör-
snauðs manns nema sá, sem
sjálfur hefir 'lent í eymd.
Svo eignaðist ég tólfta barn-
ið 1939. Ég kom heim eftir há-
degið og var sagt, að maður
hefði komið og spurt eftir mér.
Hann bafði skilið eftir fimmtíu
krónur til min. Þetta var Guð-
jón Sigurðsson, sem bjó á Hverf
isgötu 69 þegar ég var í Ás-
byrgi. Ég hitti hann síðar og
þakkaði honum gjöfina, sem þá
var stór. Það eru til stórhöfð-
ingjar, sem klæðast verka-
mannafötum.
Mig dreymdi að ég væri í
Þverárfjallinu, tæplega í miðj-
um hlíðum. Það var bjart yfir,
og þá var eins og því væri
hvíslað að mér, að ég yrði
jafngamall og Kristín amma,
tæplega 78 ára. Síðan efa ég
það ekki, að ég nái þeim aldri,
en reyni þó að lifa svo, sem
ég ætti að skilja við eftir nokkr
ar mínútur. Ég biðst fyrir á
hverju kvöldi, og það væri
ske’lilihlegið, ef það heyrðist til
mín. Samferðamenn mínir hverfa
hver af öðrum, og ég reyni að
hugsa hlýlega til þeirra og
leiðbeina þeim með hugsun
minni. Ég hef verið neyddur
til að þekkja eigin s_mæð, og
fór auðvitað að vola. Ég þekki,
að smæð og stærð eru jöfn-
Ég veit að ég veit ekki neitt,
það er fyrsta stig á námsbraut
eilífðarinnar. Ég má vera þakk
látur.
Ég byrjaði að vinna hjá Þor-
steini Sigurðssyni húsgagna-
smið fyrst í september 1939.
Hann var sá fyrsti sem þorði
að treysta mér, og ég hafði
orð fyrir að vera svo mikill
glæpamaður, að ég mætti ekki
koma nærri neinu. Seinna var
ég álitinn útspekúleraður ref-
ur og upplagður svindlari. Það
eru mikil meðmæli í dag. Ég
vinn hjá Þorsteini enn, þó
hann sé dáinn, ekki vegna
kaupsins, heldur af þakkláts-
semi. Svo lofaði ég honum því
líka áður en hann skildi við.
Þorsteinn var listfengur smið-
ur, dýrkaði fegurð og krafð-
ist vandvirkni. Hann var ágæt
ur hagyrðingur, mátti næstum
segja skáld. Hann var hag-
sýnn, hafði mikinn metnað fyr-
ir iðnaðarmenn í skólamálum og
öðrum, var helzti forgöngumað-
ur þess að Iðnaðarbankinn
komst til framkvæmda. Hann
varði húsgagnasmíði fyrir há-
marksverði 1942, byggði þar á
skýrslu frá mér. Hann vildi
ekki vinna í hafti. Þorsteinn
var bráðlyndur og fljótur til
sátta, hann gat vel viðurkennt
villur hjá sér.
Ég varð félagi í Málfunda-
féloginu Óðni, félagi Sjálf-
stæðisverkamanna og sjómanna
1938. Þar var ég í góðum fé-
lagisskap. — Óðinshanarnir
þekktu hugsanir og óskir al-
þýðunnar og þorðu að segja
hreinskilnislega frá, hvort sem
var við hærri eða lægri og for
ystumenn Sjálfstæðisflokksins.
Og það voru Óðinshanarnir,
sem börðu niður íhaldshyggj-
una og gerðu Sjálfstæðisflokk-
inn að frjálslyndum umbóta-
flokki, sem hann hefur verið
síðan, sterkum og stórum flokki
Það tók okkur tvo lands-
fundi, en þá var líka sigur unn
inn. Okkar lán var það, að að-
alforystumennirnir Ólafur
Thórs, Bjarni Benediktsson,
Gunnar Thoroddsen, Jóhann
Hafstein og Sigurður Bjarna-
son skildu okkur og treystu.
Sjálfstæðisflokknum hefur ver
ið brigzlað um það, að hann
hafi hrifsað málin frá Alþýðu-
flokknum. Er ekki sama hvað-
an gott kemur? Við Óðinshan-
arnir þekktum málefni alþýð-
unnar og knúðum fram umbæt-
ur. Við vorum alþýðumenn.
Og svo kom stríðið 1940, og
verkamennirnir fóru að geta
etið sig sadda. Það var ágætt.
Og svo fóru þeir að eignast
íbúðir, jafnvel að byggja smá-
hús inni í Kleppsholtinu. Einn
vinur minn, sem þóttist vera
kommúnisti, hafði sýnt fram-
færslufúiltrúunum ofbeldi og
verið dæmdur. Hann langaði til
að fá lóð og byggja, en fékk
enga fyrirgreiðslu. Hann fór
til Bj arna borgarstjóra og kvart
aði. „Það er sjálfsagt að hjálpa
hverjum, sem vill hjálpa sér
sjálfur, þér skuluð fá lóðina",
var svar borgarstjórans. Og
lóðin var útvísuð daginn eftir
af borgarstjóranum sjálfum.
Vinur minn er síðan velmetinn
borgari, velstæður og virðuleg
ur, en enginn kommúnisti.
Bústaðavegshúsin og smáíbúð
irnar voru skipúlagðar að til-
mælum okkar Óðinshananna og
velvilja forystumanna Sjálf-
stæðisflokksins. Það gerði um
600 örsnauða menn sjálfstæða
og suma efnaða. Þar gat eng-
inn gróðamaður grætt, og því
voru þessar byggingar baktal
aðar. Ég hefi aldrei séð eftir
þeim hlut sem ég átti í bygg-
ingu þessara íbúða. Þær voru
hjálp til sjálfsbjargar.
Svo var það Nýbyggingar-
ráð. Ég þurfti að útvega íhalds
heimili í Þingeyjarsýslu jeppa.
Það leit heldur illa út, en leyst
ist eins og skot, þegar ég hafði
vit á að nefna nafn Jónasar
frá Hriflu. Og ég fékk líka vöru
bíl þangað norður. Ég var í
ililu skapi einn daginn, þegar
ég kom heim. Allstaðar varver
ið að tala um bílabrask komm-
únista og Hermanns. Ég skrif-
aði strákslega grein í Vísi, sem
kom daginn eftir, hún vakti
feikna gleði, þingmennirnir
báðu Hermann að útvega bíl,
en hann var svo hupplegur að
bjóða staurfæti í heimsókn á
skrifstofuna í Búnaðarbankan
um, ti'l að gefa upplýsingar um
bílaeign íhaldsins. En Jónas frá
Hriflu skrifaði forlátagrein um
bílabrask Hermanns, sannkall
að meistaraverk, Já, það er
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
26. janúar 1969