Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1969, Blaðsíða 8

Þegar ég hóf starf mitt sem
ungur læknir í Vestmannaeyium
fyrir næstum hálfri öld síðan,
var baráttan gegn allskonar
næmum sjúkdómum höfuðvið-
fangsefni íslenzkra lækna. Þar
var fremst í flokki berklaveik-
in, sem náði mestri útbreiðslu á
áratugnum 1920—1930 og varð
manndauðinn af hennar vö'ld-
um mörg árin 2%c af öllum
landslýð. Þetta svarar til þess
að með núverandi fólksfjölda
dæu 400 manns á ári úr henni
einni, aðallega fólk innan þrí-
tugs. Hún varð mjög almenn og
illkynjuð í Eyjum, enda safn-
aðist þar saman fólk hvaðan-
æva, en húsakynni víða þröng
og heilsuspillandi. Taugaveiki
mátti heita þar árviss og varð
að hreinni farsótt árið 1923, svo
að taka varð Templarahúsið fyr
ir farsóttarspítala. Þá fengu
hana um 30 manns, og dóu sex
þeirra, en með ströngum sótt-
vörnum og álmennri bólusetn-
ingu tókst að hefta frekari út-
breiðslu hennar. Þá var barna-
veiki líka landlæg þar, þótt
ekki legði hún 5—6 börn frá
sama heimili í gröfina á 1—2
vikum, eins og stundum áður,
því að serumlækningar höfðu
þá verið uppteknar. Þær dugðu
þó ekki alltaf til, einkum ef
ekki náðist að sprauta börnin
strax í byrjun og gat þá orðið
að gera barkaskurð til þess að
bjarga láfi þeirra. Það tókst
mér í tvö skipti, en hið þriðja
dó í höndum okkar á leiðinni til
spítalans. Það er átakanlegt að
sjá angist og átök barns, þeg-
ar köfnunardauðinn nær sterk-
ari tökum á því með hverjum
sogandi andardrætti, sem það
tekur.
Hvergi voru sóttvarnir svo
áríðandi sem í Vestmannaeyj-
um, því að auk þessa tóku þar
flest farþegaskip fyrst land, er
þau komu frá útlöndum, en
fjö’Idi erlendra fiskiskipa leit-
aði þar hafnar með sjúka menn
eða slasaða, einkum á vertíð.
Þann 16. desember 1924 gerðist
sá sorgaratburður, að héraðs-
læknirinn, Halldór Gunnlaugs-
son, drukknaði ásamt sjö mönn-
um öðrum, er hann var að fara
um borð í skip til sóttvarnar-
eftirlits. Ég varð þá eini læk
irinn í Eyjum og var settur
héraðslæknir um hálfs árs
skeið, en fékk mér til aðstoðar
læknanemann Pétur Jónsson,
sem kominn var að því að út-
skrifast og varð síðar lengi
læknir á Akureyri við ágætan
orðstír. Við höfðum meira að
gera en með góðu móti varð
komizt yfir, því að þessa ver-
tíð voru þar um 3500 manns í
landi en oft þurfti auk þess að
fara um borð í 2—3 skip á sól-
arhring á vélbáti eða árabáti.
Skottulækningar höfðu lengi
tíðkast í Eyjum eins og víðar
á þeirn árum. Ég bjó fyrstu
ár mín þar andspænis grasa-
konu, sem sauð smyrs'l og seyði
úr grösum og seldi fólki, en
smáskammtalæknir, sem bjó ut-
an við bæinn, kom þangað dag
hvern og gekk milli húsa með
hómópataglös sín hnýtt í vasa-
klút. Þetta voru meinleysis-
manneskjur og höfðu að vissu
leyti samvinnu við okkur lækn-
ana, því að þau vísuðu alltaf
til okkar sjúklingum, er þau
töldu hættu á ferðum, en los-
uðu okkur við ýmislegt smá-
kvabb.
Þetta breyttist mjög, er þriðji
skottulæknirinn bættist í hóp-
inn um áramótin 1924—1925.
Guðrún nokkur, sem þá var
nýlega flutt í Eyjar. Hún hafði
miklar lamanir á öðrum fæti, en
kvað sér nýlega hafa birzt
undravera úr öðrum heimi,
Friðrik huldulæknir, sem hefði
ekki aðeins veitt henni stór-
kostlegan bata, heldur gert
hana að milligöngumanni, sem
þeir sjúklingar gætu leitað til,
er óskuðu meðferðar hans.
Fólk fór því að leita til hennar
og hún að ganga í einstök hús,
en ekki var bati hennar
þó meiri en svo, að hún varð
eftir sem áður að hafa stál-
spelkur við fótinn upp að
mjöðm, styðja sig við staf og
láta 'leiða sig að auki. Bráfct
fóru að ganga sögur af yfir-
náttúrlegum kraftaverkum
þeirra Friðrikis huldulæknis og
Guðrúnar, og varð úr fullkom-
in múgsefjun, enta kynt undir
af hinu spíritiska heimatrúboði
og birt vottorð um þessi stór-
merki í Morgni. Manna á milli
tóku þessar sögur á sig hrika-
legar myndir, svo sem að „hann
Friðrik“ hefði læknað fólk, sem
ég hefði sagt hafa krabbamein
eða berkla á háu stigi, jafnvel
heilaihimnubólgu, en Friðrik
átti líka að fást við handlækn-
ingar og var sagður hafa tekið
tönn úr manni einum í svefni.
Allt þetta hefði nú verið ti'l-
tölulega meinlaust, ef Guðrún
hefði ekki í umboði Friðriks
harðbannað því fólki, sem leit-
aði ásjár þeirra, að hafa nokk-
ur samskipti við aðra lækna.
Með því var sjálfsögðu sótt-
varnareftirliti stefnt í hættu.
Margir húsráðendur tilkynntu
ekki grunsamlega sjúkdóma,
sem upp komu á heimilum
þeirra, eins og boðið er í sótt-
varnarlögum, berklasjúklingar
'hættu að koma til eftirlits og
fengust ekki til að senda hráka
ti'l rannsóknar eða fara á
heilsuhæli, þótt smitandi væru.
Það vildi þó til, að á tveimur
heimilum þar sem taugaveiki
kom upp þennan vetur, voru
húsráðendur ekki trúaðir á Frið
rik, svo að hægt var að ein-
angra sjúklingana.
Tvö atvik urðu þess vald-
andi, að ég treystist ekki til að
láta þetta mál afskiptalaust.
Annað var það, að ég mæfcti á
götu stálpuðum dreng, Hall-
dóri að nafni, þar sem hann
var að flytja kartöflupoka á
handvagni, blár í andliti og laf-
móður, en þessi drengur hafði
verið undir minni hendi sem
berk'lasjúklingur, og ég hafði
síðast gefið þau fyrirmæli, að
hann skyldi liggja í rúminu,
því að hann var ekki hitalaus.
Ég innti hann eftir heilsu hans
og sagði hann sér vera að
batna, því að „hann Friðrik"
væri að lækna sig. Hitt atvikið
var það, að ég frétti af manni,
sem legið hafði mikið veikur í
næstum sjö vikur, en okkar
læknanna hafði ekki verið leit-
að til hans. Þetta var á barna-
heimili, þar sem fjölskyldan
hafði aðeins eitt herbergi til í-
búðar. Ég tók Pétur aðstoðar-
lækni minn með mér til að
rannsaka þetta mál og kom þá
í ljós, að maðurinn var að bana
kominn af berklum, enda var
hann dáinn eftir tvo daga. Við
hófum því sameigin'lega rann-
sókn á fleiri heimilum, þar á
meðal hjá Halldóri litla, sem
þá var aftur lagztur í rúmið ög
hafði versnað mjög frá síðustu
skoðun okkar, en móðir hans
hélt því fram, að Friðrik væri
að lækna hann og hann hefði
aðeins kvefast í bili. Þessari
konu var annars vel við mig,
enda hafði ég áður stundað
fleiri börn hennar, og við töl-
uðum rólega um málið. Ég benti
henni m.a. á þá hættu, að ný
taugaveikifarsótt gysi upp, ef
ekki væru viðhafðar sóttvarn-
ir, en hún svaraði því til, að

engin hætta væri á smitun frá
þeim heimilum, sem Friðrik
tæki að sér. Hann sæi um það.
Síðar frétti ég, að sóttvarnir
Guðrúnar voru í því fólgnar,
að hún þvoði sér um hendurn-
s> 3 •'
PVG Kolka
Hulduloekningamar í
Vestmannaeyjum
1925
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
26. jainúar 1969